Κείμενο και φωτογραφίες Απόστολος Κων. Καρακώστας
Σαββατόβραδο 18 Ιούλη στην Ιερά Πόλη του Μεσολογγίου, σε κεντρικό σημείο, σε έναν ήσυχο από κίνηση δρόμο, (οδός Λεωνίδα Δεληγιώργη) έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής της Ηρωΐδας της Εξόδου Τασούλας Γυφτογιάννη στον προαύλιο χώρο οικίας της απογόνου της Αλεξάνδρας Γυφτογιάννη-Μπακή. Σεμνή και όμορφη τελετή στην οποία παραβρέθηκαν άνθρωποι που διακατέχονται από υψηλά ιδεώδη για την Ιερά Πόλη, την Πατρίδα και την Θρησκεία.
Στην Επιμνημόσυνο δέηση χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Αιτωλίας και Ακαρνανίας κκ. Κοσμάς συνοδευόμενος από τον Ιεροκήρυκα και Πρόεδρο των Πολυτέκνων Πατέρα Μακάριο Αντωνόπουλο, τους Πρωτοπρεσβύτερους Πατέρα Ανδρέα Καππέ και Πατέρα Νικόλαο Ζωγράφο. Ακόμα παραβρέθηκαν οι Ιερολογιώτατοι και Ιεροδιάκονοι πατέρες Στέφανος Καππές και Αμβρόσιος Καλλιάπας.
Παραβρέθηκαν ο Δήμαρχος Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου κ. Κωνσταντίνος Λύρος, ο πρόεδρος του Πνευματικού Κέντρου Μεσολογγίου κ. Γεώργιος Σωτηρακόπουλος, ο Γραμματέας των Ιεροψαλτών Μεσολογγίου κ. Ιωάννης Δακαλάκης, ο Ιδρυτής και πρώτος πρόεδρος Αδελφότητας Απογόνων Μεσολογγιτών Αγωνιστών-Δημοσιογράφος στις Βρυξέλλες κ. Συμεών Γκόρπας, η Πνευμονολόγος κα. Μαριάννα Κλιμένσκου, ο φωτογράφος κ. Χρήστος Μοντσενίκος, ο συγγραφέας και εκδότης κ. Κώστας Καρκανιάς, η κα. Θεοδώρα Ξηρογιάννη, η δικηγόρος και Δημοτική Σύμβουλος Ι.Π.Μεσολογγίου κα. Βιβή Πετρονικολού, η Δημοτική υπάλληλος κα. Ελένη Σαργιάννη, ο καθηγητής Γαλλικής Φιλολογίας Δημοσιογράφος και συγγραφέας κ. Νικήτας Φιλιππόπουλος, ο Πολιτικός Μηχανικός κ. Νικόλαος Παπαλέξης, ο γλύπτης Ευάγγελος Τύμπας και άλλοι. Η Κυρία Αλεξάνδρα Γυφτογιάννη-Μπακή ευχαρίστησε όσους προσήλθαν στην εκδήλωση για την πρόγονό της Ηρωΐδα του Μεσολογγίου Τασούλα, αλλά και όσους απέστειλαν επιστολές συγχαρητήριες αλλά λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεών τους δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν, μεταξύ αυτών η Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κα. Κατερίνα Σακελλαροπούλου και η επί 40 χρόνια Πρόεδρος του Λαογραφικού Μουσείου Αιτωλοακαρνανίας καθηγήτρια ξένων γλωσσών κα. Μαίρη Χρυσικοπούλου. Ευχαρίστησε και τον Δήμαρχο Ακτίου-Βόνιτσας κ. Γεώργιο Αποστολάκη καθώς και τον Δημοτικό Σύμβουλο και πρόεδρο ΝΠΔΔ του ιδίου Δήμου κ. Παντελή Αποστολάκη για την παραχώρηση της ευμεγέθους Ελληνικής Σημαίας που κάλυπτε την προτομή μέχρι τα αποκαλυπτήρια.
Τον άψογο συντονισμό της εκδήλωσης έφερε εις πέρας η Φιλόλογος κα. Σοφία Μπακή-Φανουργάκη, Πρόεδρος του Συλλόγου ΜΕΣΓΕΜ «Η Θυσία».
Χαιρέτισαν την εκδήλωση ο Δήμαρχος κ. Λύρος και ο Μητροπολίτης κκ. Κοσμάς. Αναφέρθηκαν στην προσφορά και τις θυσίες των γυναικών, στην υπεράσπιση της Ιεράς Πόλεως του Μεσολογγίου, κατά τις πολιορκίες που υπέστη και την τελική τους θυσία την βραδιά της εξόδου των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Μίλησαν για το απαράμιλλο θάρρος, της με ανδρικά ρούχα ντυμένης νεαρής γυναίκας της Τασούλας Γυφτογιάννη, που αγωνιζόταν μαζί με τους άνδρες πολεμιστές στην πρώτη γραμμή.
Η απόγονος της Αγωνίστριας Τασούλας κα. Αλεξάνδρα Γυφτογιάννη-Μπακή με την ομιλία της που ακολούθησε, μετέφερε νοερά το ακροατήριο στο πολιορκημένο Μεσολόγγι που μαστιζόταν από την πείνα τις αρρώστιες και τον θάνατο…Μέσα σαυτόν τον χαλασμό του πολέμου η Τασούλα πρωτοαντίκρισε το παλικάρι Σπύρο Γυφτογιάννη που αργότερα θα γινόταν ο άνδρας της. Ντυμένη με αντρική εξάρτηση-φουστανέλα και γιλέκο-πρωτοστατούσε στην άμυνα κατά τις συχνές εφορμήσεις των πολυάριθμων εχθρών. Μαχήτρια της πρώτης γραμμής αγωνίστηκε μέχρι το τραγικό τέλος της Ηρωϊκής εξόδου.
Η κα. Αλεξάνδρα συνέχισε λέγοντας: «Είμαι υποχρεωμένη, ως απόγονος των Ελευθέρων πολιορκημένων, να σπείρω το σπόρο της γνώσης και να επαναφέρω στο φως όλες τους τις προσπάθειες. Μέσα στο Μεσολόγγι έως σήμερα δεν υπάρχει μία επιγραφή, μία αναπαράσταση γυναικείας μορφής που να το θυμίζει. Αυτό το κενό έρχομαι σήμερα να αναπληρώσω. Έπειτα από προσπάθειες χρόνων κατάφερα να υλοποιήσω μπρούτζινη προτομή της προγόνου μου θρυλικής Τασούλας Γυφτογιάννη, ηρωίδας της Εξόδου του Μεσολογγίου και ζωντανό σύμβολο του ολοκαυτώματος του Μεσολογγίου.»
Χρόνια αργότερα στο ελεύθερο πλέον Μεσολόγγι την γνώρισε ο νεαρός ποιητής Κωστής Παλαμάς που το 1883 έγραψε για την ιστορία της την μπαλάντα «Τα νιάτα της γιαγιάς» αποτελούμενη από 293 στίχους. Μεταφράστηκε στα Αγγλικά και όταν ο Όσκαρ Ουάϊλντ την διάβασε, έγραψε ενθουσιώδη κριτική παρομοιάζοντάς την με αντίστοιχες μπαλάντες των Γκαίτε, Σίλερ και Ουγκώ. O ποιητής Διονύσιος Σολωμός στο «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» έγραψε αυτούς τους στίχους:
«Και βλέπω πέρα τα παιδιά
και τες αντρογυναίκες
γύρου στη φλόγα πάναψαν
και θλιβερά τη θρέψαν
μ’ αγαπημένα πράματα
και με σεμνά κρεββάτια
ακίνητες, αστέναχτες,
δίχως να ρίξουν δάκρυ
κ’ εγγίζει η σπίθα τα μαλλιά
και τα λειωμένα ρούχα
γλήγορα, στάχτη, να φανής
οι φούχτες να γιομίσουν.»
Το Λύκειο Ελληνίδων Βόλου με πρόεδρο και ερευνήτρια την εκλεκτή κ. Μαρία Σπανού, συμμετέχει στον εορτασμό των 200 χρόνων από την κήρυξη της επανάστασης, μ’ ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, μία εκδήλωση και μία έκδοση με θέμα: τις γυναίκες της επανάστασης του 1821. Η κα. Μαρία Σπανού, σε συνεργασία με την προϊσταμένη Γ.Α.Κ. Αιτωλοακαρνανίας κ. Μαρία Μπακαδήμα αναζήτησαν και συγκέντρωσαν στοιχεία για τις άγνωστες ηρωϊκές γυναίκες της Επανάστασης του 1821.
(Η πλήρης ομιλία/καταγραφή της γυναικείας συμμετοχής στον αγώνα της υπεράσπισης του Μεσολογγίου της κυρίας Γυφτογιάννη Μπακή ακολουθεί στο τέλος)
Η Κυρία Σοφία Μπακή-Φανουργάκη, φιλόλογος και πρόεδρος του συλλόγου ΜΕΣΓΕΜ «Η Θυσία», απόγονος της Ηρωίδας και κόρη της κα. Αλεξάνδρας Γυφτογιάννη-Μπακή έκλεισε την εκδήλωση προσθέτοντας τα παρακάτω λόγια:
Στα πλαίσια του εορτασμού των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής επανάστασης αυτή η ιδιωτική πρωτοβουλία προβάλλει την γυναίκα και δή την ηρωίδα γυναίκα της εξόδου του Μεσολογγίου.
Είναι διπλή η χαρά που αισθάνομαι, δεδομένου ότι σαν εκλεγμένη πρόεδρος του συλλόγου ΜΕΣΓΕΜ Η θΥΣΙΑ, τιμάται μία Γυναίκα– για πρώτη φορά στο Μεσολόγγι- έπειτα από διακόσια χρόνια ανωνυμίας-αφάνειας αλλά και σε ένα περιβάλλον αντρικής αποκλειστικής τιμής κι καταξίωσης.
Από την άλλη είμαι συγκινημένη και Υπερήφανη διότι τυγχάνει να είμαι απόγονος της Τασούλας Γυφτογιάννη.
Σε εποχές και περιόδους πολεμικής έξαρσης εκείνο που προβάλλεται και φωτίζεται πέρα και πάνω από όλα είναι η αυτοθυσία, η αυταπάρνηση, η φιλοπατρία και η διαφύλαξη- υπεράσπιση των ιερών και οσίων από τον εκμηδενισμό, την αλλαξοπιστία, την πολιτιστική αλλοίωση.
Για τον καλλιτέχνη κατασκευαστή της ορειχάλκινης προτομής της αγωνίστριας Τασούλας πρόσθεσε τα εξής:
Ο κος . Βαγγέλης Τύμπας καταγόμενος από το Αγρίνιο είναι ο γλύπτης του συγκεκριμένου έργου. Ένας νέος και ταλαντούχος καλλιτέχνης. Η κα Γυφτογιάννη –Μπακή επισκέφτηκε το εργαστήριο του εν λόγω καλλιτέχνη και θαύμασε, ιδίοις όμμασι, τις καλλιτεχνικές δημιουργίες του. Είναι ένας ευλογημένος, θεόπνευστος και χαρισματικός δημιουργός που πρέπει να τύχει προσοχής και ανάδειξης. Τα έργα του είναι γλυπτά ανάγλυφα, ανδριάντες, συνθέσεις, προτομές εμπνευσμένες από τις αξίες του Ελληνισμού της Ορθοδοξίας, των προγόνων μας αλλά και της Ιστορίας μας, που σκοπό έχουν την αφύπνιση και την ελπίδα για τον τόπο μας.
Τα τελευταία τρία χρόνια ανήκει στο ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΕΙΟ Εικαστικών Τεχνών της Ελλάδος και με το ταλέντο που του χάρισε η φύση εργάζεται με αφοσίωση μοναδική, δημιουργώντας έργα απαράμιλλης ομορφιάς και χάρης. Γλυπτά του κοσμούν, αρκετούς Δήμους της Χώρας, καθώς επίσης εκκλησιαστικά ιδρύματα, γηροκομεία, σωματεία, κατασκηνώσεις καθώς επίσης και αρκετές ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το Εξωτερικό Σουηδία, Ελβετία, Αγγλία,
Βοστώνη, Μανχάταν, Καναδά, Αυστραλία, Κονγκό, Κύπρο. Έργο του έχει αγοράσει το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Συνοψίζοντας για τον Βαγγέλη Τύμπα θα έλεγα πως το έργο του, έχει έντονη αναφορά στη μεγάλη λόγια τέχνη και τη νεοελληνική γλυπτική και με χάρη και δωρεά, αυτό το δώρο και το τάλαντο που γίνεται ταλέντο….
Απόστολος Κων. Καρακώστας
Ακολουθεί η ομιλία της Κυρίας Αλεξάνδρας Γυφτογιάννη-Μπακή.
Μεσολόγγι 18 Ιούλη 2021
Σεβασμιώτατε , σεβαστοί πατέρες, κύριε Δήμαρχε εξαιρετικοί καλεσμένοι στην εκδήλωση για τα αποκαλυπτήρια της Ηρωϊκής προγόνου μου Τασούλας Γυφτογιάννη σας ευχαριστώ για τη δυναμική σας παρουσία.
Για σέ που η δόξα ορθώθηκε
περήφανη λαμπρή
και το όνομά σου φώναξε
Τασούλα Γυφτογιάννη, στάθηκες ορθή
Όταν αναστοχαζόμαστε το ιστορικό παρελθόν μας, η ψυχή φτερουγίζει και αναθαρρύνει μπρος το θάρρος, την αυταπάρνηση και την αυτοθυσία των Ελλήνων ηρώων και ηρωίδων του 1821. Μέσα στο χαλασμό του πολέμου, στο μάγεμα της φύσης, προβάλλει ο τόπος θυσίας και το αιώνιο σύμβολο της ελευθερίας το Μεσολόγγι.
Πρόσωπα ισχνά, ταλαιπωρημένα με μάτια απλανή αλλά προσηλωμένα στο καθήκον, εκεί κάπου μέσα στο μισοσκόταδο του Απρίλη γλυκαίνει την ατμόσφαιρα, η γυναίκα Μεσολογγίτισσα, σύντροφος, μητέρα, πολεμίστρια.
Το παρελθόν τώρα συναντά το παρόν και αναρωτιέμαι, ποιος την τιμά όπως της αξίζει; Οι γυναίκες της Εξόδου αρκετές σε αριθμό έχουν περιπέσει στη λήθη, στην αφάνεια του χρόνου.
Αλήθεια, θεωρώ ότι δικαιούνται την κολυμβήθρα της Αθανασίας. Όπως οι Σουλιώτισσες, οι Ναουσαίες, οι Μανιάτισσες. Μία εμβάπτιση στο Πάνθεο των ηρωίδων που αγωνίστηκαν λιονταρίσια μπροστά στον Αγαρινό εχθρό.
Είμαι υποχρεωμένη, ως απόγονος των Ελευθέρων πολιορκημένων, να σπείρω το σπόρο της γνώσης και να επαναφέρω στο φως όλες τους τις προσπάθειες.
Μέσα στο Μεσολόγγι έως σήμερα δεν υπάρχει μία επιγραφή, μία αναπαράσταση γυναικείας μορφής που να το θυμίζει.
(Κανείς δεν αγιάζει στον τόπο του). Λαϊκή παροιμία.
Αυτό το κενό έρχομαι σήμερα να αναπληρώσω. Έπειτα από προσπάθειες χρόνων κατάφερα να υλοποιήσω μπρούτζινη προτομή της προγόνου μου θρυλικής Τασούλας Γυφτογιάννη, ηρωίδας της Εξόδου του Μεσολογγίου και ζωντανό σύμβολο του ολοκαυτώματος του Μεσολογγίου.
Παράλληλα κι’ όλως συμπτωματικά και με αφορμή της δωρεάς του ζακέτου που φέρεται να ανήκει στην Εξοδίτισσα Τασούλα Γυφτογιάννη, το Λύκειο Ελληνίδων Βόλου με πρόεδρο και ερευνήτρια την εκλεκτή κ. Μαρία Σπανού, αποφάσισε να συμμετάσχει στον εορτασμό των 200 χρόνων από την κήρυξη της επανάστασης, μ’ ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, μία εκδήλωση και μία έκδοση με θέμα: τις γυναίκες της επανάστασης του 1821.
Η Μαρία Σπανού, επικοινωνώντας με την εξαίρετη και πλήρως κατατοπισμένη ιστορικά για την Ιερή μας Πόλη το Μεσολόγγι, προϊσταμένη Γ.Α.Κ. Αιτωλοακαρνανίας κ. Μαρία Μπακαδήμα και αναζητώντας η κυρία Σπανού στοιχεία για την Τασούλα Γυφτογιάννη και την ιστορική οικογένεια κατέληξε σε συνεργασία.
Τόσο η κ. Μαρία Μπακαδήμα, πρόθυμη να προσφέρει την βιβλιογραφία που είχε στη διάθεσή της, αναφορικά με την έξοδο και τις γυναίκες του Μεσολογγίου, όσο και το πάθος και η αφοσίωση της Μαρίας Σπανού στη διάρκεια της προετοιμασίας του προγράμματος, κατάφερε η κ. Μ. Σπανού να συγκεντρώσει μία μεγάλη βιβλιογραφία και διεξοδικά κατέγραψε το μικροδοξαστικό σε άγνωστες ηρωίδες της επανάστασης του 1821, το οποίο το έχω στην παρακαταθήκη μου.
Θα σας παρακαλέσω θερμά σεβαστό μου ακροατήριο να μου δώσετε λίγο χρόνο από το χρόνο σας να εκφράσω τα συγχαρητήρια μου και τις θερμές μου ευχαριστίες για την προσφορά και των δύο εκλεκτών επιστημόνων, κυριών.
Ας δούμε λοιπόν τη δράση της Τασούλας Γυφτογιάννη.
Φωτεινό παράδειγμα του γυναικείου μεγαλείου στην εποποιία του Μεσολογγίου, αποτελεί η δράση της Μεσολογγίτισσας Τασούλας Γυφτογιάννη, ή Κουβαρά, η οποία, όπως και πολλών άλλων γυναικών της Επανάστασης, κινείται σχεδόν στη σφαίρα της παράδοσης. Υπάρχουν γενικές πληροφορίες χωρίς όμως λεπτομέρειες στις πηγές. Η κοινωνική τόλμη της φλογισμένης της καρδιάς δεν δικαιώθηκε ποτέ, ακολουθώντας τη μοίρα των γυναικών όλων των εποχών, που καταδικάστηκαν να ζουν αόρατες, έστω και αν έδρασαν μπροστά στα μάτια όλων, επειδή όχι μόνο η Ανατολή αλλά και η Δύση έτρεφε επί πολλά χρόνια μία διακριτική αλλά εξίσου περιφρονητική θέση απέναντι στις γυναίκες και παρέβλεπε τους κοινωνικούς τους αγώνες.
Ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά για την προσωπική της ζωή, παρά μόνο τα ανθρωπωνύμια των οικογενειών της.
Τασούλα Τσαντή ήταν το πατρικό της, όπως προκύπτει από δικαιοπρακτικό έγγραφο της ΓΑΚ Αιτωλοακαρνανίας. Εάν θεωρήσουμε πραγματολογικές τις πληροφορίες που ανιχνεύονται στο ποίημα του Κ. Παλαμά που φέρεται να της το αφιερώνει, ο πατέρας της Καπετάν Φίλιος με το όνομα, ήταν “κεφάλι με μυαλό και ήταν από γένος! καραβοκύρης ξακουστός” αποτελεί μία άριστα συνηθισμένη ιστορία για Μεσολογγίτες που διακρίθηκαν όχι μόνο στην ακτοπλοΐα αλλά στο εμπόριο και τη ναυτιλία. Ο πατέρας της γνωστός αγωνιστής του Μεσολογγίου από την εποχή των Φιλικών, γαλούχησε την ακριβό θυγατέρα του με τις αξίες της παράδοσης που ίσχυαν για τα κορίτσια της εποχής, αλλά και του πατριωτισμού, ορφανή από μητέρα, μεγάλωσε κοντά του και αντρειώθηκε. Προικισμένη με φυσικά χαρίσματα περιγράφεται από τον Λάππα ως «μία κόρη ίσαμε εκεί πάνω. Σαν άλμπουρο από καΐκι το κορμί της και σ’ ομορφιά ούτε κι’ άλλη».
Μα και η ιδιότυπη βιογραφία της στο ποίημα του Παλαμά μιλάει για μία κοπέλλα δροσοστάλακτη, ψηλή με ξανθά μακριά μαλλιά που έκρυβε ψυχή αντρίκεια.
Το μελλοντικό της άντρα τον γνώρισε μέσα στη θαμπούρα της μάχης, όταν κι εκείνος δίπλα της πολεμούσε, χωρίς ποτέ να ξεχάσει τη ματιά του. Όταν επέστρεψε μετά τον αγώνα ένωσαν τις ζωές τους «μα στον ξανθό λεβέντη μου, στη φλογερή μου αγάπη, δεν επαρέδωκα κορμί, βρισμένο απ’τον αράπη». Ο άντρας της ήταν ο Σπύρος Γυφτογιάννης ή Κουβαράς Μεσολογγίτικο τζάκι. Ο Σπύρος Γυφτογιάννης τιμήθηκε το 1835 με το αργυρό αριστείο. Στο από 5-9-1846 πιστοποιητικό χαρακτηρίζεται αγωνιστής απαραδειγματίστου γενναιότητος. Ο Σπύρος Γυφτογιάννης ασχολούνταν με την αλιεία. Επίσης ήταν ενοικιαστής ιχθυοτροφείου, προσφιλές τοπικό επάγγελμα, όπως και τ’ αδέλφια του και πάμπολλοι ακόμη κάτοικοι Μεσολογγίου εκείνης της περιόδου. (συμβόλαια περιόδου 1836-1849)
Η Τασούλα ανήκε στο σώμα των «Γελεκτήδων», προσωνύμιο που δόθηκε σε ενενήντα ηρωικούς έφηβους, ηλικίας 15 – 18 ετών γιατί την ώρα της μάχης φορούσαν μόνον ένα γιλέκο για να μην τους βαραίνει η κάπα στις κινήσεις τους.
Στην ομάδα των αγοριών είχαν ενταχθεί και ελάχιστες Μεσολογγιτοπούλες μεταξύ αυτών και η Τασούλα, η οποία σε πολύ νεαρά ηλικία μαζί με τη Χρυσάφω ή Χρυσηίδα, Καραγγελέ-Κουτζάκαρη-Μπαγιώργου επέδειξαν ιδιαίτερη ευψυχία.
Είναι πανθομολογουμένη η συμμετοχή των παιδιών και νέων στα πολεμικά γεγονότα του Μεσολογγίου κατά τη διάρκεια των αποκλεισμών του. Αντί να παίζουν όπως ήταν φυσικό, έπαιζαν στ’ αλήθεια τους πολεμιστές, και τους έπαιζαν στο ακέραιο. Τους σαγήνευε να ψηλαφούν τουφέκια, πιστόλες κ.λ.π. Βρισκόταν όλη την ημέρα στους προμαχώνες, δίπλα στους πατεράδες τους, τους αδελφούς και τους παππούδες, οι οποίοι τους άφηναν στα διαλείμματα να χύνουν με μολύβι κανονάκια και μπάλες. Τον κίνδυνο δεν τον λογάριαζαν. Συμμετείχαν στα γενόμενα γιουρούσια, πότε με αληθινά σπαθιά, πότε με σφεντόνες και πότε με πετροπόλεμο.
Στη μάχη της Κλείσοβας, στις 25 Μαρτίου 1826, η Τασούλα με τη φίλη της αψήφησαν τον κίνδυνο που τους έζωνε από παντού και υπό την πίεση των εχθρικών κανονιών βρέθηκαν να φορτώνουν τα πριάρια (βάρκες της λιμνοθάλασσας χωρίς καρίνα), με τα πολεμοφόδια και τα νεροβάρελα για να σταλούν μέσα στο άναμμα της φονικής μάχης στη μικρή αλλά και αλύγιστη φρουρά, του κινδυνεύοντος νησιού. Κατά τον Λάππα η Τασούλα σκότωνε αραπάδες που ξεθάρρευαν να φτάσουν κατακεί. Η νίκη εκείνη η περίδοξη και η ανέλπιστη, τους έδωσε ανάσα, σ’ εκείνες και όλους τους αγωνιστές για να τραβήξουν προς την τελευταία πράξη της εαρινής θυσίας. Σταυροφόροι ενός ιδεώδους.
Σε όλη τη διάρκεια της Πολιορκίας η Τασούλα μαζί με άλλες γυναίκες τα βράδια γλιστρούσαν από τα αδειανά σπίτια τους και συγκεντρώνονταν όλες μαζί συνήθως σε κατώγια για το καθημερινό νυχτέρι τους, δουλεύοντας ακατάπαυστα. Η μέρα της γεμάτη θελήματα και προσφορά στους ανήμπορους και τους εξαθλιωμένους.
Η Τασούλα πολλές φορές ντυμένη αντρίκεια, ίδιος άντρας μάχονταν στο γελέκι, πρώτη στα ρεσάλτα και στα γιουρούσια, των Μεσολογγιτών και της φρουράς. Τίγρης αιμοβόρου αφανισμού των Αιγυπτίων στη μάχη της Κλείσοβας.
Τη νύχτα της Εξόδου η Τασούλα 20 χρονών κοπέλλα ανύπαντρη τότε κατά τον ποιητή, ντύθηκε με ρούχα αντρίκεια, έκρυψε πάνω τους το φυλαχτό της όπως μας πληροφορεί ο Κωστής Παλαμάς, στο φερόμενο ως αυτοβιογραφικό ποίημα που έγραψε για εκείνη, όταν πια βρισκόταν σε προχωρημένη ηλικία και οπλίστηκε όχι μόνο με πιστόλι αλλά και βαρύ σπαθί. Και σαν ετοιμάστηκε έκανε το σταυρό της και βγήκε έξω στην ανεμοζάλη μαζί με τις έξι ακόμα συμπολεμίστριες της. Ο αριθμός αυτών των γυναικών αναφέρεται στον επικήδειο της Χρυσ. Καταγγελέ (βλ. Εφ. Δυτική Ελλάς 22 Ιουλίου 1884). Πήγε ως την ντάπια που ο πατέρας της, βαριά λαβωμένος, έδινε τον ύστατό του αγώνα και πήρε την ευχή του: «θέλω να μάθεις μια φορά δική μου κόρη να’ σαι / «μου είπεν ο πατέρας μου θέλω να μη φοβάσαι / αν το καλέσει να βαστάς στο χέρι το πιστόλι / και στη φωτιά όταν ρίχνεσαι, να μη σε ρίχνει βόλι! / Μου είπε, και μου κρέμασε στο κόρφο Τίμιο Ξύλο / Κι εκεί που εγώ κοκκίνιζα σαν της μηλιάς το μήλο μου / μου φέρνει φέρμελη χρυσή και μαλλιαρή φλοκάτα / και φουστανέλλα κάτασπρη κιντυνεμένα νιάτα, / να κρύψω μέσα σε στολή αντρίκεια και καμάρι / κι η κόρη τόσο ντροπαλή να γίνει παλικάρι.»
Για τη φορεσιά της μας αναφέρει και η εφημερίδα Στοά 1880 «ενδυμασίαν πλήρη παλικαριού, φουστανέλλαν λευκή και τα χρυσά της όπλα της ζωγραφικής στολής, ην νεανίς εικοσαέτις αμαζών, η νυν νεκρά γραία, είχε φορέσει αγωνισθείσα ως ανήρ γενναίως.»
Η Τασούλα πολέμησε, έχοντας στο πλευρό της άλλη μία ηρωίδα, τη Βάσω Γαλαξειδιώτισσα δίνοντας σπαρακτικές εικόνες τρόμου από το πεδίο της μάχης, θωριές αιμοτοβούτηχτες που προξενούνε τρόμο, που τρίζοντας τα δόντια τους πεινούνε για σφαχτάρια, και πάλι κάτι αμούστακα της λεβεντιάς βλαστάρια, κρατούν κι’εκειν’ ανήμερα την πάλα με το χέρι, μα έχουν όψην ήμερη, σαν της αυγής τ’ αστέρι. Το κάθε μάτι στ’ όπλο του σπιθοβολά σκυμμένο και δε γυρίζει να με ιδεί, καθώς συχνοδιαβαίνω, και μόνα μάτι αλίμονο! / με βλέπουν ολοένα / δειλά, παραπονιάρικα, θολά, και καρφωμένα. / Τα μάτια εκείνων που γειρτοί στο αίμα τους για στρώμα / έχουν σβηστεί, μα τη ζωή κρατούν στα δόντι’ ακόμα. / Τώρα στο νου μου δε μπορώ καλά να τ’ αραδιάσω / χωρίς ν’ ανατριχιάσω.»
(Κ. Παλαμάς, στο ίδιο, στίχοι 147-162 και 163-175).
Τα ανατριχιαστικά γεγονότα που ακολούθησαν την Έξοδο, τις τρομαγμένες φωνές, τη σφαγή στον κάμπο και την μέχρι αυτοθυσίας αντίσταση μέσα στο Μεσολόγγι, όταν τελείωσε κατά τον στρατηγό Ν. Κολόμβα η πρώτη φάση του ολέθρου και άρχισε η σκοτεινή τραγωδία των 6.000 περίπου αιχμαλωτισθέντων γυναικόπαιδων έχουν ιστορηθεί, την άλλη μέρα στήθηκε σκλαβοπάζαρο.
Η αγοραπωλησία γινόταν στο στρατόπεδο του Κιουταχή. Ο γνωστός Ιταλός γιατρός του Ιμπραήμ Alfonse Nuzzo Mauzo, πήγε έως εκεί και είδε με τα μάτια του τις ανείπωτες εικόνες. Είδε μία ατελείωτη φάλαγγα από γυναικόπαιδα να πωλούνται ως δούλοι και έγραψε: «ήταν τόπος πόνου και απελπισίας. Εκεί εξεταζόταν το ανθρώπινο εμπόρευμα σ’ όλα τα σημεία του σώματος. Ο αγοραστής ψηλάφιζε το εμπόρευμα και αν του άρεσε πλήρωνε και το έπαιρνε. Έτσι έχανε η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα ο αδελφός την αδελφή. Η μάνα έβλεπε μ’ ένα πνιχτό λυγμό το παιδί της να απομακρύνεται κλαίγοντας και απελπισμένο».
Φεύγοντας ο γιατρός από τη ρημαγμένη πόλη και κλείνοντας την αφήγηση του αναφώνησε συντετριμμένος. «Αντίο, αντίο για πάντα άτυχη πόλη, λίκνο ηρώων αλλά άβυσσος δυστυχίας και ερημώσεως.» Και συνεχίζει ο Κολόμβας: «Αιγύπτιοι, Τούρκοι και Αλβανοί, διαμοιράστηκαν τα γυναικόπαιδα τα οποία υπέστησαν ανήκουστα μαρτύρια. Πουλήθηκαν πολλές γυναίκες.
Η Τασούλα ήταν βέβαιο ότι σώθηκε κατά τον φάκελο που κατατέθηκε στην Επιτροπή Αγώνων και Θυσιών από τον άντρα της Σπύρο Γυφτογιάννη και αναφέρει ότι η σύζυγος του αιχμαλωτίστηκε και απελευθερώθηκε τρία χρόνια αργότερα. Κατάφερε να ζήσει το μερτικό της στο όνειρό της ελευθερίας.
Αυτές ήταν οι γυναίκες μία φορά. Σωστές αντρογυναίκες.
Είχε δίκιο ο ποιητής Διονύσιος Σολωμός που σ’ ένα ποίημα του που δεν τελείωσε για το Μεσολόγγι κ’ είχε τίτλο «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» έγραψε αυτούς τους στίχους:
«Και βλέπω πέρα τα παιδιά
και τες αντρογυναίκες
γύρου στη φλόγα πάναψαν
και θλιβερά τη θρέψαν
μ’ αγαπημένα πράματα
και με σεμνά κρεββάτια
ακίνητες, αστέναχτες,
δίχως να ρίξουν δάκρυ
κ’ εγγίζει η σπίθα τα μαλλιά
και τα λειωμένα ρούχα
γλήγορα, στάχτη, να φανής
οι φούχτες να γιομίσουν.»
Ας μου επιτραπεί να τονίσω την ακαταμάχητη ταπεινότητα και το ήθος που έδειξε μετά την Έξοδο, στην όλη μετέπειτα ζωή της. «Μωρέ τσούπρες. Να’ τε το κλειδί απ’ τη κασέλα μου, σαν την ανοίξετε και κάτω απ’ τα σκουτιά μου, θα βρείτε μια καλή μου φορεσιά και μ’ αυτή να με θάψετε, χωρίς άλλο.»
Από ταπεινοφροσύνη, ποτέ και σε κανέναν δεν είχε πει τίποτε για αυτή την στερνή της επιθυμία που φώλιαζε βαθιά κρυμμένη στην ψυχή της, που την είχε ταυτίσει με την Αγία και Ιερή ώρα της Εξόδου που θέλησε να την ζήσει για στερνή φορά. Την επιθυμία της αυτή δεν την γνώρισε ποτέ στους δικούς της ανθρώπους, παρά μόνον όταν έφτασε η μεγάλη στιγμή της αναχώρησης. Με αυτήν λοιπόν την ενέντυσαν και διαδοθέν στην πόλη το γεγονός, μεγάλη αίσθηση προξένησε και έγινε η κηδεία αυτής, δημοτελής και μετά σεβασμού ακολουθήσαντες αυτήν μέχρι του τάφου, άνδρες και γυναίκες πάσης τάξεως και ηλικίας, ως και αρχαί θαυμάζοντες και ευλογούντες το όνομα αυτής. Μάλιστα ο υμνωδός Κωστής Παλαμάς υμνεί και εξιστορεί την ηρωίδα της εξόδου, θρυλική Τασούλα Γυφτογιάννη, χήρα του Σπύρου Γυφτογιάννη στο πρώτο σύγγραμμα του «Τραγούδια της Πατρίδας μου.»
Μικρό παιδί ο Παλαμάς που ήταν, την έζησε και συγκινήθηκε από την ιστορία αυτή και της αφιέρωσε ολόκληρη μπαλάντα με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Τα νιάτα της Γιαγιάς».
Απόστολος Κων. Καρακώστας
agrinionews.gr
