Αναδημοσίευση από το thetravelbook.gr
Κείμενο: Γιάννης Μαντάς
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Σαρρής
Τι κι αν οι ένδοξες εποχές των καπνών ανήκουν πια στο παρελθόν; Ατενίζοντας λίμνες και υδροηλεκτρικά φράγματα, επιβλητικά όρη και απλωμένες πεδιάδες, το Αγρίνιο αποτελεί τον οικονομικό πυρήνα της περιοχής, βγάζοντας συνεχώς νέους άσους απ” το μανίκι.
Είναι η μεγαλύτερη πόλη της Αιτωλοακαρνανίας κι ωστόσο δεν έχει κερδίσει ακόμη τη θέση που της αρμόζει στη συνείδηση του ταξιδιώτη. Ισως να φταίει που οι περισσότεροι έχουν συνδέσει στον νου τους το Αγρίνιο με την εικόνα μιας τυπικής αστικής μεγαλούπολης, με λιγοστά επιχειρήματα που θα μπορούσαν να τραβήξουν (και να κρατήσουν) το ενδιαφέρον του επισκέπτη της περιοχής. Αυτή όμως δεν είναι ούτε η μισή αλήθεια. Γιατί το Αγρίνιο είναι μεν ένα μεγάλο αστικό κέντρο, όμως διαθέτει «άσους στο μανίκι» που είναι ικανοί να δελεάσουν: πρώτον, βρίσκεται στο κέντρο σχεδόν της Αιτωλοακαρνανίας, άρα αποτελεί μακράν την καλύτερη βάση εξερεύνησης του μεγαλύτερου νομού της Ελλάδας, ακολουθώντας πολλαπλές διαδρομές με συνεχείς εναλλαγές τοπίων.
Δεύτερον, μπροστά στα «πόδια» του απλώνονται περίφημες λίμνες, φυσικές και τεχνητές, με πρώτη και καλύτερη τη μεγαλύτερη εντός συνόρων, την Τριχωνίδα. Και τέλος, το ίδιο το Αγρίνιο είναι μια πόλη που σίγουρα δεν θα σου επιτρέψει να βαρεθείς: έχει ζωή, κίνηση, έχει ιστορία αιώνων που διηγούνται εύγλωττα αρχαίες πολιτείες και ακροπόλεις, έχει και ένα σπουδαίο βιομηχανικό παρελθόν που αποτυπώνεται ακόμη στο σύγχρονο DNA της.Με την πρώτη ματιά, η πόλη ίσως και να δικαιώνει τους επιφυλακτικούς. Δρόμοι στενοί, πολλά αυτοκίνητα, κόσμος να πηγαινοέρχεται βιαστικά· όσο πλησιάζεις μάλιστα προς το κέντρο, βλέπεις πως το πάρκινγκ μάλλον θα αποτελέσει πρόβλημα. Η πρώτη αίσθηση όμως δεν είναι πάντα και η σωστή.
Η πλατεία Δημοκρατίας είναι το κεντρικότερο σημείο του Αγρινίου
Φτάνοντας στην κεντρική πλατεία Δημοκρατίας, συνειδητοποιείς πως η ζωή στο Αγρίνιο περιστρέφεται γύρω από αυτή τη μεγάλη και πολυσύχναστη πλατεία, γεμάτη από κόσμο σχεδόν κάθε ώρα της ημέρας. Στο κέντρο της ξεχωρίζει το ψηφιδωτό με την πάλη του Ηρακλή με τον ποταμό-θεό Αχελώο, σύμβολο της αέναης «μονομαχίας» του ανθρώπου με τις δυνάμεις της φύσης.
Από την πλατεία απλώνονται ακτινωτά οι πιο κεντρικοί δρόμοι της πόλης: ένας από αυτούς, ο πεζόδρομος της Ηλιού είναι από τα αγαπημένα στέκια μικρών και μεγάλων χάρη στα πολλά καφέ και τα μπαράκια της. Από την πλατεία ξεκινά και ο μεγάλος εμπορικός πεζόδρομος της Παπαστράτου, ένα όνομα συνδεδεμένο ίσως περισσότερο από κάθε άλλο με το Αγρίνιο και την ευρύτερη περιοχή, λόγω των περίφημων καπνών που μέχρι πριν από κάποια χρόνια αποτελούσαν πηγή πλούτου και ευημερίας. Στο πρώτο μισό του περασμένου αιώνα, σε όλη την περιοχή από το Αγρίνιο μέχρι το γειτονικό Ξηρόμερο, η καλλιέργεια, παραγωγή και εμπορία των καπνών βρίσκονταν στο απόγειό τους. Τότε ήταν που δραστηριοποιήθηκαν οι αγρινιώτικες οικογένειες Παπαστράτου, Παπαπέτρου, Παναγόπουλου, Ηλιού και άλλες, και τα τοπικά καπνά ήταν περιζήτητα εντός και εκτός συνόρων. Η μεγάλη παραγωγή έφερε την ανάγκη κατασκευής και αντίστοιχα μεγάλων εγκαταστάσεων για τη διαχείριση και αποθήκευση του προϊόντος: χτίστηκαν λοιπόν μεγάλες καπναποθήκες, που «επέζησαν» και μετά το τέλος της εποχής των καπνών που δεν άργησε να έρθει. Σήμερα θα δεις πολύ λίγα καπνά να καλλιεργούνται στην πεδιάδα του Αγρινίου, κι αυτά χωρίς εμπορική εκμετάλλευση πλέον.
Ο πολυσύχναστος πεζόδρομος της Χαριλάου Τρικούπη, στο κέντρο του Αγρινίου
Οσο για τις αποθήκες, οι πιο εμβληματικές από αυτές που διατηρούνται σήμερα, μνημειακά δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, είναι οι καπναποθήκες των αδελφών Παπαστράτου (που στεγάζουν μέρος των υπηρεσιών του Δήμου) και Παπαπέτρου: οι τελευταίες μάλιστα λειτούργησαν κάποτε ως φυλακές, αποθήκες λαδιού, ακόμη και ως σχολή χωροφυλακής! Σήμερα δεν είναι επισκέψιμες.
Μια βόλτα στην πόλη θα αποκαλύψει ελάχιστα άλλα ιστορικά κτίρια: όσα νεοκλασικά αρχοντικά έχουν απομείνει συγκεντρώνονται κοντά στις κεντρικές πλατείες, όπως το αρχοντικό Ξυνόπουλου στην πλατεία Παναγόπουλου (σήμερα στεγάζει υπηρεσίες της ΔΕΗ) ή το αρχοντικό της οικογένειας Σκαλίγκου στη Δημοκρατίας. Ο πεζόδρομος της Παπαστράτου θα σε φέρει γραμμή στο ομώνυμο πάρκο, το 54 στρεμμάτων Παπαστράτειο Πάρκο, δωρεά της οικογένειας στην πόλη του Αγρινίου. Αυτή την εποχή μπορεί να μην είναι προσβάσιμο λόγω εργασιών, ωστόσο φιλοξενεί δύο σπουδαία κύτταρα πολιτισμού, το Παπαστράτειο Αρχαιολογικό Μουσείο και τη Γλυπτοθήκη Χρήστου Καπράλου, όπου εκτίθενται δημιουργίες του πανελλήνιας εμβέλειας Αγρινιώτη γλύπτη.
Ακριβώς απέναντι από το Παπαστράτειο γράφεται ένα ολοζώντανο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας του Αγρινίου. Είναι το γήπεδο του Παναιτωλικού, μια από τις πιο ισχυρές ποδοσφαιρικές έδρες εκτός Αθηνών, αν και η ιστορία του δεν περιορίζεται στα στενά όρια του ποδοσφαιρικού τερέν: μέχρι το 1983 ο Παναιτωλικός Φιλεκπαιδευτικός Γυμναστικός Σύλλογος (το πλήρες όνομά του) λειτουργούσε νυχτερινό δημοτικό σχολείο, όπου φοίτησαν δωρεάν πάνω από 3.500 άπορα παιδιά! Λίγο πριν πέσει η νύχτα και κατευθυνθείς προς την Ηλιού για το βραδινό ποτάκι, αξίζει να αναζητήσεις τα καλύτερα σημεία στο Αγρίνιο για θέα στο ηλιοβασίλεμα, τον λόφο του προφήτη Ηλία, μετά τις κεραίες, και τον λόφο του Παλιού Αγίου Χριστόφορου, στο ανατολικό άκρο της πόλης. Για φαγητό, πολλοί ντόπιοι συστήνουν τη συνοικία Γιαννούζι, στο νότιο άκρο της πόλης και προς τη λίμνη Λυσιμαχεία, όπου λειτουργούν πολλά (και καλά!) εστιατόρια και ταβέρνες.
«Κόρη» της Τριχωνίδας
Η Λυσιμαχεία είναι μια μικρή λίμνη, με έκταση επιφάνειας που φτάνει τα 13 τ.χλμ., μέγιστο μήκος τα 6 χλμ. και πλάτος περίπου 3 χλμ. που «τρέφεται» από τα πλεονάζοντα νερά της γειτονικής Τριχωνίδας (πριν από κάποιες χιλιετίες αποτελούσαν μία ενιαία λίμνη, μαζί με την επίσης γειτονική λίμνη Οζερού).
Ο δρόμος δεν κινείται ακριβώς περιμετρικά της λίμνης, δίνοντας έτσι αφορμή για να επισκεφθείς κάποια αξιοθέατα εκτός του ιστού της πόλης. Οπως το βυζαντινό εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας του Μαύρικα, του 9ου αι., μισοβυθισμένο στο νερό σήμερα λόγω των προσχώσεων. Θα το βρεις περίπου 5 χλμ. έξω από το Αγρίνιο, ανάμεσα στους οικισμούς Γιαννούζι και Στρογγυλέικα, ακολουθώντας την καλή σήμανση.
Δύο ακόμη σημεία ενδιαφέροντος περιμετρικά της Λυσιμαχείας είναι το «κάστρο των αγγέλων», τα απομεινάρια του κάστρου των Αγγελοδουκάδων Κομνηνών (13ος αι.), στον λόφο πάνω από το χωριό Αγγελόκαστρο. Στον ακριβώς απέναντι λόφο ορθώνεται το μοναστήρι του Παντοκράτορα, ενώ λίγο βορειότερα, στον οικισμό της Μεγάλης Χώρας στέκει ακόμα ένας μιναρές από τα χρόνια της τουρκοκρατίας.
Ξεφεύγοντας από τα όρια της λίμνης και κινούμενος βορειότερα, θα έρθεις στον πιο σημαντικό αρχαιολογικό χώρο του Αγρινίου: η αρχαία Στράτος ήταν η μεγάλη πρωτεύουσα των αρχαίων Ακαρνάνων, άρχισε να φτάνει στην ακμή της κατά τον 5ο π.Χ. αι., κατάφερε να αντισταθεί στους Σπαρτιάτες, όχι όμως και στους Μακεδόνες που την κατέλαβαν τον 4ο π.Χ. αι., για να κατακτηθεί έπειτα από Αιτωλούς και Ρωμαίους και να παρακμάσει οριστικά με την ίδρυση της Νικόπολης.
Η τοπική σήμανση θα σε φέρει μέχρι το αρχαίο θέατρο 6.000 θέσεων και τα σωζόμενα τείχη (απέχει μόλις 300 μέτρα από τον κεντρικό δρόμο), αν θες ωστόσο να δεις και τον εντυπωσιακό ναό του Στρατίου Διός θα πρέπει να επιστρατεύσεις τρία πράγματα: καλό χάρτη, οδηγίες ντόπιων και… τύχη. Σήμανση για τον ναό δεν υπάρχει, το δε μονοπάτι που οδηγεί μέχρι την είσοδο είναι σχεδόν αθέατο, «κρυμμένο» από τη βλάστηση: για να το δεις ακολούθησε τη δεύτερη στροφή αριστερά που βγάζει έξω από το σύγχρονο Στράτος, αντίθετα από τον κεντρικό.
Το μοναστήρι της Παναγιάς Βλοχαΐτισσας και στο βάθος η λίμνη Τριχωνίδα
Η λίμνη των λιμνών
Είναι η μεγαλύτερη λίμνη στην Ελλάδα, μακράν της δεύτερης. Ανάμεσα στους ορεινούς όγκους του Παναιτωλικού και του Αράκυνθου, και τη μεγάλη πεδιάδα της Αιτωλίας, η Τριχωνίδα απλώνεται σε μια έκταση που φτάνει τα 96 τ.χλμ., (μέσο βάθος 29 μ. και μέγιστο 58 μ.). Πλούσια και «αχανής», η Τριχωνίδα είναι μια λίμνη με ιδιαιτερότητες: ενώ τα (πεντακάθαρα λόγω της συνεχούς ανανέωσης) νερά της φιλοξενούν δεκάδες είδη ψαριών, οι κάτοικοι των γύρω χωριών που ασχολούνται επαγγελματικά με την αλιεία είναι μετρημένοι στα δάχτυλα. Λιγοστές είναι οι βάρκες που θα δεις αραγμένες ανάμεσα στους καλαμιώνες, οι δραστηριότητες ωστόσο που μπορεί να κάνει κάποιος εδώ δεν είναι και λίγες, κι αυτό χάρη στον Ναυταθλητικό Ομιλο Τρίτωνας.
Η διαδρομή που αγκαλιάζει περιμετρικά τη λίμνη κάνει κι εκείνη τα «κόλπα» της: το μεγαλύτερο μέρος της δεν κινείται παραλίμνια παρά απομακρύνεται και περνάει μέσα από τα χωριά που είναι χτισμένα γύρω από την Τριχωνίδα. Αν συμπεριλάβεις μάλιστα και τους «πειρασμούς» που θα σε αναγκάσουν να ξεστρατίσεις, τότε υπολόγιζε πως ένας πλήρης γύρος της λίμνης μπορεί να σου πάρει και μια ολόκληρη μέρα!
Πρώτο από τα χωριά, καθώς φεύγεις από το Αγρίνιο, είναι το Παναιτώλιο, η πατρίδα του γλύπτη Χρήστου Καπράλου. Λίγο έξω από το Παναιτώλιο λειτουργεί το Κέντρο Περιβάλλοντος Τριχωνίδας – πριν το επισκεφθείς, βεβαιώσου ωστόσο πως είναι ανοιχτό. Ο δρόμος συνεχίζει προς το βόρειο κομμάτι της λίμνης, το επόμενο χωριό που συναντάς είναι το Καινούργιο, και να εδώ η πρώτη αφορμή για να αφήσεις προς το παρόν τη λίμνη και να… πάρεις τα βουνά. Από το χωριό ξεκινάει ένας άνετος ασφαλτόδρομος 5 χλμ. που οδηγεί στον Βλοχό, την πρωτεύουσα των αρχαίων Κουρητών: πρωτοελληνικό φύλο της μυκηναϊκής εποχής, οι Κουρήτες είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή πριν ακόμη από τους Αιτωλούς, έχτισαν την πολιτεία τους στη σημερινή τοποθεσία Βλοχός και ονομάστηκαν Θεστιείς από τον βασιλιά και ηγεμόνα τους Θέστιο.
Τα κυκλώπεια τείχη της ακρόπολης και η θέση της στην κορυφή ενός απόκρημνου λόφου εγγυώνταν την ασφάλεια της πολιτείας μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση το 146 π.Χ. Δεκατρείς αιώνες αργότερα η αρχαία Θεστία γίνεται χριστιανικό καταφύγιο και χτίζεται το μοναστήρι της Παναγιάς Βλοχαΐτισσας, που λειτουργεί μέχρι σήμερα με έναν μοναχό. Ο δρόμος φτάνει μέχρι το μοναστήρι (μπορείς να αφήσεις το αυτοκίνητο στον περίβολο, θυμήσου όμως ότι η πόρτα του κλείνει αυτόματα στις 12 το μεσημέρι!), και από εκεί μια σιδερένια σκάλα θα σε ανεβάσει μέχρι την αρχαία ακρόπολη.
Ξανά στον κεντρικό δρόμο, και συνέχεια προς την Παραβόλα (11 χλμ. από το Αγρίνιο). Δίπλα στον δρόμο ορθώνεται ο βραχώδης λόφος που οι ντόπιοι αποκαλούν Παλαιόκαστρο: είναι ό,τι έχει απομείνει από την αρχαία αιτωλική ακρόπολη του Βουκατίου, του 3ου π.Χ. αι. Θα ανέβεις με το αυτοκίνητο μέχρι την είσοδο του κάστρου, και θα περάσεις μέσα από το σύγχρονο νεκροταφείο για να βγεις μέχρι τον ημικυκλικό πύργο της ακρόπολης, με την ωραία θέα στην Τριχωνίδα. Κατά μία εκδοχή μάλιστα, εδώ απέκρουσε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος τις επιθέσεις του Ομέρ Βρυώνη. Ο κοιμητηριακός ναός της Παναγίας που στέκει δίπλα στον αρχαίο πύργο είναι του 13ου αι., χτισμένος πάνω σε παλαιότερη βασιλική του 6ου αι.
Μετά την Παραβόλα ο δρόμος κινείται πολύ πιο κοντά στη λίμνη, τα πλατάνια ομορφαίνουν τη διαδρομή, και ιδού ίσως το καλύτερο παραλίμνιο σημείο, με γραφικές ψαροταβέρνες και καφέ. Λίγο παραπέρα, στο Δογρί, βρίσκονται και οι ναυταθλητικές εγκαταστάσεις του Τρίτωνα, σε έναν όμορφο και φροντισμένο χώρο αναψυχής.Μια ακόμα μικρή παράκαμψη από (περίπου 5 χλμ. από τον κεντρικό) θα σε φέρει στο χωριό Νερομάννα για να δεις τους τοπικούς καταρράκτες, πριν συνεχίσεις είτε προς Θέρμο είτε επιστρέφοντας στο Παναιτώλιο για την περιήγηση στο νότιο τμήμα της Τριχωνίδας.
Στο «Κελί», το μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής κοντά στο χωριό Γαβαλού
Παππαδάτες, Ματαράγκα, Αγία Μαρίνα, Γραμματικού, Γαβαλού, Αγιος Ανδρέας: τα χωριά που διασχίζεις στη διαδρομή νότια της λίμνης δεν τα λες γραφικά αλλά σύγχρονα. Εχουν βέβαια τις απαραίτητες «πινελιές» ενδιαφέροντος: το αρχαίο Ασκληπιείο στη Γαβαλού (δίπλα ακριβώς στον δρόμο), τον μυκηναϊκό τάφο μετά το Λιθοβούνι αλλά και το σχεδόν «απρόσιτο» μοναστηράκι της Ζωοδόχου Πηγής. «Κελί» το λένε εδώ, έτσι θα το δεις και στις πινακίδες καθόλη τη (δύσκολη, ομολογουμένως) διαδρομή των εννέα χωμάτινων χιλιομέτρων που θα σε φέρει από τη Γαβαλού μέχρι τη μονή. Αν μάλιστα έχει βρέξει, ο δρόμος σε πολλά σημεία ίσως είναι επικίνδυνος λόγω της διάβρωσης.
Από την Τριχωνίδα στο Παναιτωλικό
Από τα χαμηλά στα ψηλά, κι απ” τα νερά στα όρη. Η Τριχωνίδα μένει πίσω και σειρά έχει το βουνό. Και βουνό εδώ σημαίνει κυρίως Παναιτωλικό. Κατάφυτο μέχρι τη μέση του, γυμνό και βραχώδες από τη μέση μέχρι την κορυφή του, το επιβλητικό αιτωλικό όρος επιβλέπει τον κάμπο του Αγρινίου από τα 1924 μ. του Κατελάνου, η ψηλότερη κορυφή του.Η διαδρομή προς την ευρύτερη περιοχή του Παναιτωλικού, από το Αγρίνιο μέχρι τη λίμνη των Κρεμαστών, μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα εύκολη υπόθεση, λόγω του στενού δρόμου και των συνεχών στροφών, είναι όμως γενναιόδωρη σε εικόνες: πράσινο παντού, χωριά μικρά μα αραιοκατοικημένα, ολάνθιστα χωράφια.
Η Αγία Παρασκευή, το χωριό της οικογένειας Παπαστράτου
Μια όμορφη διαδρομή είναι αυτή που οδηγεί στα χωριά Σκουτερά, Ελληνικό, Αγία Παρασκευή (γενέτειρα της οικογένειας Παπαστράτου) και Σιτόμενα. Στο τελευταίο αναζήτησε τις πινακίδες που κατευθύνουν προς τον Αμπλα, έναν ιδιαίτερα φροντισμένο χώρο αναψυχής, με κιόσκια και διαμορφωμένα μονοπάτια που θα μπορούσε να βρισκόταν σε κάθε ορεινή μητρόπολη της Ευρώπης.
Η διαδρομή δυσκολεύει οδηγικά μα όλο ομορφαίνει όσο συνεχίζεις βορειότερα, προς Κερασιά και Καστανούλα, και μέχρι τη λίμνη Κρεμαστών και τη γέφυρα της Επισκοπής. Καθώς τα χιλιόμετρα είναι πολλά, βεβαιώσου πως έχεις αρκετή βενζίνη· το τελευταίο βενζινάδικο είναι κοντά στο χωριό Ποταμούλα, 32 χλμ. από τη λίμνη Κρεμαστών.
Επιστρέφοντας στην πόλη, ατενίζεις τη δεύτερη μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη του Αγρινίου, τη λίμνη Καστρακίου με το ομώνυμο φράγμα της. Αν και σε κάποιους χάρτες σημειώνεται πως ο δρόμος περνάει πάνω από το φράγμα, κάτι τέτοιο δεν ισχύει· αν το επιχειρήσεις, θα βρεθείς αντιμέτωπος με πολλά χιλιόμετρα χωματόδρομου. Μπορείς ωστόσο να περάσεις πάνω από τη γέφυρα της τρίτης και μικρότερης λίμνης, εκείνη του Στράτου, κοντά στο χωριό Ματσούκι. Από εκεί, ο δρόμος για την επιστροφή στο Αγρίνιο δεν είναι πάρα μόνο 15 χλμ.
