Κλάδεμα καλείται η οποιαδήποτε αφαίρεση ζωντανών τμημάτων της αμπέλου. Υπάρχουν τα θερινά κλαδέματα και τα χειμερινά.
Τα χειμερινά κλαδέματα διακρίνονται σε κλάδεμα διαμόρφωσης και κλάδεμα καρποφορίας.
Τα κλαδέματα διαμόρφωσης γίνονται κυρίως τα πρώτα χρόνια της ζωής του πρέμνου – αλλά και αργότερα – με σκοπό την διαμόρφωση ενός λειτουργικού και παραγωγικού σχήματος, ανάλογα με το είδος της καλλιέργειας που επιθυμούμε.
Τα κλαδέματα που γίνονται κάθε χρόνο και έχουν σκοπό την ρύθμιση της παραγωγής λέγονται κλαδέματα καρποφορίας.
Πέραν των γνωστών αναφορικά με τα κλαδέματα, είτε καρποφορίας, είτε διαμόρφωσης είτε και τα δυο θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να γνωρίζουμε τη δυναμικότητα της κάθε ποικιλίας και κυρίως το τι επιδιώκουμε από το κλήμα (επιτραπέζιο, οινοποιήσιμο απλά, διπλής ή και τριπλής χρήσης, κληματαριές κλπ).
Εποχή κλαδέματος
Το κλάδεμα είναι μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο, γι’ αυτό συνήθως ο χρόνος κλαδέματος αποφασίζεται από τον αμπελουργό ανάλογα με τα εργατικά χέρια που διαθέτει και τον προγραμματισμό των εργασιών του. Όμως θα πρέπει να επισημανθούν μερικές χρήσιμες διαπιστώσεις.
Κλαδεύουμε με προτίμηση ημέρες με ήπιο καιρό, στη φάση της σελήνης που «αδειάζει», δηλαδή από την ημέρα της πανσελήνου και έως την ημέρα που αρχίζει πάλι να «γεμίζει».
Οταν σε μια περιοχή ενδημούν βακτηριακές ασθένειες συνιστάται κλάδεμα τον χειμώνα (Ιανουάριο).Για την αποφυγή των μολυσμάτων της Ευτυπίωσης θα πρέπει το κλάδεμα, αν είναι δυνατόν, να γίνεται αργά προς το τέλος Φεβρουαρίου-αρχές Μαρτίου λίγο πριν την έναρξη της δακρυόρροιας. Επίσης θα πρέπει να επισημανθεί ότι το όψιμο κλάδεμα καθυστερεί την εκβλάστηση.
Όταν το αμπέλι είναι νέο, δηλαδή τα πρώτα δύο ή τρία χρόνια, ο αμπελουργός θα πρέπει να αποφασίσει το πώς θα το διαμορφώσει. Δεν θα πρέπει να βιαστούμε σε καμία περίπτωση στο σχήμα διαμόρφωσης, αφού τα τρία τουλάχιστον πρώτα χρόνια, δημιουργούμε τις προϋποθέσεις «ανεβάσματος και ενδυνάμωσης» του κλήματος, μια πολύ βασική και απαραίτητη εργασία.
Σε κάθε περίπτωση και μετά τα πρώτα χρόνια αν διαπιστώσουμε ότι η διαμόρφωση που κάναμε κάπου «στράβωσε», προβαίνουμε σε αυστηρό κλάδεμα επανορθωτικό, πχ μια συνηθισμένη περίπτωση είναι το σταύρωμα πάνω από το πρώτο σύρμα και η «καμπούρα» του κλήματος στο σταυρό, που σημαίνει μη σωστό δέσιμο των πρέμνων και έχει σαν αποτέλεσμα να ξεφεύγουν οι βλαστοί πάνω από το πρώτο σύρμα και να «στραβώνουν». Κοιτάζουμε προσεκτικά επίσης τις αποστάσεις των ματιών ούτως ώστε τα βλαστάρια να είναι συμμετρικά και με «φορά κάθετη», για να υποστηριχθούν όταν οι «έλικες» πιαστούν στα σύρματα.
Υπάρχουν αρκετοί τρόποι διαμόρφωσης ανάλογα με την ποικιλία, το έδαφος και το κλίμα. Από τα σχήματα διαμόρφωσης που εφαρμόζονται σήμερα ξεχωρίζουν τρία βασικά :
- κυπελλοειδές
- γραμμικό
- κρεβατίνα
Κυπελλοειδές
Η διαμόρφωση ενός τέτοιου σχήματος έχει ως εξής:
1. Κατά το πρώτο χειμερινό κλάδεμα της φυτιάς, τον πρώτο χειμώνα, επιλέγουμε να κρατήσουμε μία κληματίδα, συνήθως την καλύτερη, την οποία και κλαδεύουμε στα δύο μάτια.
2. Κατά το δεύτερο κλάδεμα και εάν η κληματίδα που αφήσαμε είναι αρκετά δυνατή, επιλέγουμε το ύψος από το οποίο θα διαμορφώσουμε τους βραχίονες του κυπελλοειδούς. Αν τον δεύτερο χρόνο (δεύτερο κλάδεμα) η κληματίδα που αφήσαμε δεν είναι αρκετά δυνατή, τότε θα πρέπει πάλι να την κλαδέψουμε στα δύο μάτια και να περιμένουμε έναν ακόμα χρόνο.
3. Κατά το τρίτο κλάδεμα θα αφήσουμε τόσες κληματίδες όσους βραχίονες θέλουμε να διατηρήσουμε για το κύπελλο μας.
Γραμμικό
Στην πραγματικότητα δεν είναι ένα αλλά ένα σύνολο γραμμικών σχημάτων. Σαν κοινό χαρακτηριστικό έχουν την στήριξη των πρέμνων σε σειρές συρμάτων (συνήθως τρία σύρματα) τα οποία βρίσκονται σε μέτριου ύψους πασσάλους (1.8-2.5 μ) σχηματίζοντας σειρές (γραμμές απ’ όπου και το γραμμικό!).Με αυτόν τον τρόπο είναι πολύ ποιο εύκολη η χρήση μηχανημάτων για την καλλιέργεια, διευκολύνεται και τυποποιείται το κλάδεμα καθώς, δίνουν στο φυτό τη δυνατότητα ανάπτυξης μεγαλύτερου όγκου βλάστησης και μεγαλύτερη αναλογία ενεργού φυλλώματος, επειδή στις γραμμές του αμπελιού όλα τα φύλλα είναι στο φως και στον ήλιο, εξασφαλίζοντας έτσι την καλύτερη τροφοδοσία των σταφυλιών.
Τα ποιο σημαντικά γραμμικά σχήματα είναι τα [1][2]τα οποία θα περιγράψουμε:
- Guyot (Γκυγιώ) – μονόπλευρο και αμφίπλευρο
- Royat (Ρουαγιά) – μονόπλευρο και αμφίπλευρο
- Casenave (Καζενάβ)
- Sylvoz (Συλβόζ)
Ας θυμώμαστε οτι Κεφαλή λέγεται ο βραχίονας που έχει μέχρι τρία μάτια, ενώ Aμολυτή ο βραχίονας που έχει περισσότερα από τέσσερα.
Guyot (Γκυγιώ) – μονόπλευρο και αμφίπλευρο
Το σχήμα Γκυγιώ αποτελείται από κορμό σε ύψος 40-50 εκ στην κορυφή του οποίου υπάρχει μία κεφαλή με δύο μάτια καθώς και μία αμολυτή με αρκετά μάτια ανάλογα με την ποικιλία ( ~ 10). Σε κάθε χειμερινό κλάδεμα πρέπει να κόβετε (αφαίρεση) η αμολυτή από την βάση της και από τα δύο μάτια της κεφαλής, τις κληματίδες που δημιουργηθήκαν, θα πρέπει το ένα, το κατώτερο, να γίνει η νέα κεφαλή και το άλλο, το ανώτερο, η νέα αμολυτή. Τα παραπάνω ισχύουν για το μονόπλευρο Γκυγιώ, ενώ για το αμφίπλευρο, θα πρέπει σε κάθε πλευρά του πρέμνου να αφεθεί μία αμολυτή και μία κεφαλή.
Royat (Ρουαγιά) – μονόπλευρο και αμφίπλευρο
Το σχήμα Ρουαγιά αποτελείται και αυτό από κορμό ύψους 40-50 εκ στην κορυφή του οποίου υπάρχουν ένας ( μονόπλευρο ) ή δύο (αμφίπλευρο ) βραχίονες, οι οποίοι είναι κυρτωμένοι παράλληλα με το πρώτο σύρμα και σε μήκος το μισό της απόστασης μεταξύ των πρέμνων. Οι βραχίονες αυτοί θα εξελιχθούν στους κορμούς στους οποίους επάνω θα αφήσουμε ένα μάτι κάθε 15 με 20 εκ. Σε αυτή την περίπτωση καλό είναι, όπως έχει ειπωθεί και πριν, να «χαλάμε» τα μάτια που βρίσκονται στην κάτω πλευρά ώστε οι νέοι βραχίονες που θα δημιουργούν να «βλέπουν» κατευθείαν προς την πάνω πλευρά. Σε αυτούς τους νέους βραχίονες, σε κάθε κλάδεμα καρποφορίας, θα αφήνουμε κεφαλή με 2-4 μάτια ανάλογα με την ποικιλία και την γονιμότητα του εδάφους.
Κλάδεμα κρεβατίνας
Κατά το πρώτο χειμερινό κλάδεμα του νεαρού φυτού, κρατάμε μία κληματίδα, συνήθως την καλύτερη, την οποία και κλαδεύουμε στα δύο μάτια. Τα δύο αυτά μάτια θα μας δώσουν το επόμενο καλοκαίρι τους δύο βραχίονες.
Από τις δύο κλιματίδες που θα έχουν σχηματισθεί, θα κρατήσουμε την πιο γερή και κατά την διάρκεια του καλοκαιριού θα την στηρίξουμε με στήριγμα αρκετού ύψους ώστε αν επιτύχουμε ικανοποιητική ανάπτυξη, να φθάνει το ύψος που θα έχει η κρεβατίνα. Κατά το δεύτερο κλάδεμα επιλέγουμε την πιο δυνατή κληματίδα, και κλαδεύουμε στο τελικό ύψος της πέργκολας αφήνοντας δύο μάτια και κόβοντας (αφαιρώντας) όλα τα μάτια που βρίσκονται κάτω από αυτά.
Το επόμενο καλοκαίρι είναι η ώρα να δώσουμε την τελική κατεύθυνση. Δένουμε το πιο δυνατό μπράτσο στο μέσο της κρεβατίνας με τελικό στόχο αυτό να φθάσει σε πλήρη ανάπτυξη έως το τέρμα της.
Στο επόμενο κλάδεμα το κεντρικό αυτό μπράτσο θα γίνει ο κορμός της οροφής, στον οποίο θα αφήνουμε από 6 έως 8 μπράτσα σε κάθε πλευρά του, ανάλογα με το μήκος της πέργκολας και την ευρωστία του πρέμνου. Κάθε μπράτσο καρποφορίας θα έχει από 2 έως 3 μάτια, εκτός από τις ποικιλίες που έχουν άγονα τα πρώτα 3 μάτα, (σουλτανίνα κλπ) όπου αφήνουμε αμολυτές με πάνω από 5 μάτια καρποφορίας.
Κλάδεμα καρποφορίας
Το κλάδεμα καρποφορίας γίνεται κάθε χειμώνα με σκοπό την ισορροπία μεταξύ των φυτικών και αναπαραγωγικών οργάνων του. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται προσπάθεια ώστε να εξασφαλιστεί κάθε χρόνο μια καλή και ποιοτική παραγωγή χωρίς να μειώνεται η ζωτικότητα του φυτού.
Βασικές αρχές του κλαδέματος καρποφορίας
- Το αμπέλι ακροβλαστεί και ακροκαρπεί. Αν αφήσουμε δύο κληματίδες μία με 20 μάτια και μία με δύο μάτια τότε, στην πρώτη θα πετάξει μόνο από τα τελευταία μάτια απ’ όπου και θα καρποφορήσει, ενώ στην δεύτερη θα πετάξει και θα καρποφορήσει στα δύο μάτια που αφήσαμε.
- Πετάνε τα μάτια που βρίσκονται ψηλότερα. Αν μία κληματίδα με δέκα μάτια την καμπυλώσουμε έτσι ώστε κάποια μάτια να είναι ψηλότερα από τα άλλα, τότε αυτά θα πετάξουν τους ζωηρότερους βλαστούς.
- Το ποια μάτια είναι γόνιμα εξαρτάται από την ποικιλία. Άλλες ποικιλίες δέχονται αυστηρό κλάδεμα στα δύο μάτια έχοντας τα γόνιμα πχ κορινθιακή σταφίδα, σαββατιανό , ενώ άλλες πχ η σουλτανίνα δεν έχει γόνιμα τα τρία πρώτα μάτια.
Ο χρωματισμός της ώριμης βέργας επίσης και η διαμόρφωση των ματιών δίνουν πληροφορίες άμεσα για την φυτοϋγειονομική κατάσταση του κλήματος και του τι πρέπει να κάνουμε, βέργες «ημιώριμες», «πράσινες», «αναιμικές», υποτονικής έκπτυξης, με έκδηλα συμπτώματα μυκητολογικών προσβολών (ωΐδιο, περονόσπορος που «πέρασαν» και στη βέργα, ασθένειες ξύλου κ.ά) να κλαδεύονται και να απολυμαίνονται τα εργαλεία οπωσδήποτε μετά την εργασία.
Βέβαια απαιτείται κατά τη θερινή περίοδο και ειδικά μετά από έντονες θερμοκρασιακές αναστροφές να κάνουμε μια βόλτα στο αμπέλι και να τσεκάρουμε έκδηλα χαρακτηριστικά ασθενειών ή συμπτωμάτων από τροφοπενίες, μυκητολογικές ασθένειες, ασθένειες ξύλου κλπ ειδική δε προσοχή χρειάζεται για τον έλεγχο της ίσκας, της ευτυπίωσης και της φόμωψης.
Κλήματα προσβεβλημένα και «ύποπτα», σημαδεύονται πχ χρωματίζονται με κόκκινη μπογιά ή spray και τα παρακολουθούμε μέχρι το τέλος έτσι ώστε στο κλάδεμα, να κάνουμε τους κατάλληλους χειρισμούς.
Επίσης τα τελευταία χρόνια, οι πάγοι της άνοιξης και οι καύσωνες, δημιουργούν όλο και πιο έντονα προβλήματα, γι’ αυτό πριν και κατά το κλάδεμα, πρέπει να εντοπίσουμε τα τυχόν «καμένα μάτια» και να κλαδέψουμε αναλόγως.
Το κλάδεμα καρποφορίας έχει σκοπό:
α. Να ισορροπήσει την παραγωγή με τη βλάστηση σε συνδυασμό με την ηλικία και την ευρωστία του πρέμνου στη-μελετώμενη περιοχή.
β. Να ρυθμίσει την παραγωγή έτσι ώστε να μην υπάρχει μεγάλη διακύμανση. μεταξύ των ετών, όπως συμβαίνει στα ακλάδευτα πρέμνα.
γ. Να βελτιώσει την ποιότητα της παραγωγής (περιεκτικότητα σε σάκχαρα και οξέα), τις διαστάσεις των σταφυλιών και των ραγών, καθώς και την εμφάνιση τους (σταφύλια αραιά ή πυκνά στην περίπτωση των επιτραπέζιων).
δ. Να διατηρήσει το σχήμα.
Το κλάδεμα καρποφορίας ανάλογα με το μήκος των παραγωγικών μονάδων (κεφαλές, αμολυτές) διακρίνεται σε βραχύ, μακρό και μικτό.
Βραχύ κλάδεμα. Στο κλάδεμα αυτό διατηρούνται κεφαλές μέχρι 3 οφθαλμών. Ο αριθμός των κεφαλών που αφήνονται εξαρτάται από την ισχύ και την ηλικία του πρέμνου και τις οικολογικές συνθήκες.
Μακρό κλάδεμα. Σ' αυτό αφήνονται αμολυτές των 5 έως 7 ή και περισσοτέρων οφθαλμών.
Μικτό κλάδεμα. Σ' αυτό αφήνονται κεφαλές μέχρι 3 οφθαλμών και αμολυτές με περισσότερους των 4 οφθαλμών.
Η επιλογή ενός κλαδέματος (βραχύ, μακρό ή μικτό) και του μήκους που δίνουμε σε κάθε καρποφόρο μονάδα (κεφαλή ή αμολυτή), επιτρέπουν μια διακύμανση σε ευρέα όρια του όγκου παραγωγής που θα προκύψει (δυναμικού όγκου παραγωγής).
Προσδιορισμός του φορτίου
Πριν αρχίσουμε το κλάδεμα ενός πρέμνου μελετάμε την υφισταμένη κατάσταση. Έτσι, η συμπεριφορά του πρέμνου στο κλάδεμα καρποφορίας του περασμένου έτους (φορτίο που αφήσαμε) θα μας βοηθήσει στον καθορισμό του φορτίου. Μπορούμε να διακρίνουμε τις εξής περιπτώσεις:
Α) Οι οφθαλμοί που αφέθηκαν κατά το προηγούμενο κλάδεμα βλάστησαν και έδωσαν χονδρές κληματίδες, μεγάλου μήκους και καλά ωριμασμένες. Επιπλέον βλάστησαν και κοιμώμενοι οφθαλμοί και έδωσαν λαίμαργους. Η εικόνα αυτή δηλώνει ότι το προηγούμενο κλάδεμα ήταν αυστηρό και επομένως πρέπει να αυξήσουμε το φορτίο. Αυτό Θα γίνει είτε αφήνοντας δύο κεφαλές στον ίδιο βραχίονα είτε μία αμολυτή 5-10 οφθαλμών.
Β) Οι οφθαλμοί που αφέθηκαν δε βλάστησαν όλοι, οι κληματίδες είναι λεπτές, κοντές και δεν υπάρχουν λαίμαργοι. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μειώσουμε το φορτίο κλαδεύοντας πιο αυστηρά «σφιχτά» ή αφαιρώντας μερικές κεφαλές. Η αφαίρεση κεφαλών και κληματίδων γίνεται με το σκεπτικό να διατηρείται το σχήμα. Βέβαια κατά προτεραιότητα αφαιρούνται οι ασθενικές (λεπτές) κληματίδες και εκείνες που απομακρύνονται από τον άξονα του είδους της διαμόρφωσης.
Γ) Όλοι οι οφθαλμοί τους οποίους αφήσαμε με το κλάδεμα του προηγουμένου έτους, βλάστησαν και οι κληματίδες έχουν κανονικό πάχος, μήκος και το χαρακτηριστικό χρώμα της ποικιλίας. Αυτό σημαίνει ότι το φορτίο πρέπει να είναι το ίδιο με αυτό του περασμένου έτους.
ΜΠΑΡΤΣΩΚΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Α. Σ. Ένωση Αγρινίου
