Ελλείψεις τροφίμων, διατροφική ανασφάλεια, ή επειγόντως άλλο μοντέλο γεωργίας και κτηνοτροφίας;
H πανδημία Covid-19 δεν αποκαλύπτει μόνο την περιορισμένη ανθεκτικότητα του συστήματος υγείας της Ελλάδας και των υπόλοιπων χωρών που αυτή τη στιγμή πλήττονται, αλλά αναδεικνύει και τα χρόνια συσσωρευμένα προβλήματα του σύγχρονου βιομηχανικού αγροδιατροφικού συστήματος του πλανήτη και φυσικά της χώρας μας.
Η γεωργία και κτηνοτροφία θα έπρεπε να εγγυώνται επαρκή, ασφαλή, θρεπτική και υγιεινή τροφή για όλες και όλους (πόσο μάλλον σε περιπτώσεις κρίσεις υγείας) και σταθερό εισόδημα στους παραγωγούς. Θα έπρεπε να υποστηρίζονται ιδιαίτερα οι παραγωγοί που επιλέγουν να καλλιεργούν τροφή με βιώσιμες μεθόδους που προστατεύουν την υγεία μας και την υγεία του περιβάλλοντος, από το οποίο άλλωστε προέρχεται το φαγητό μας.
Αντ’ αυτού, σήμερα βλέπουμε με τον πιο άμεσο και σκληρό τρόπο ότι το αγροδιατροφικό σύστημα δεν μπορεί να εγγυηθεί τη διατροφική μας ασφάλεια. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO) ήδη προειδοποιεί για επερχόμενη επισιτιστική κρίση και ελλείψεις τροφίμων, τη στιγμή μάλιστα που πετιούνται τρόφιμα επειδή δεν μπορούν να φτάσουν στην αγορά. Η πραγματική αιτία αυτού του παραδόξου δεν είναι μόνο τα μέτρα που επιβλήθηκαν για τον περιορισμό της πανδημίας, όπως το κλείσιμο συνόρων και ο περιορισμός των αγορών, αλλά οι σαθρές βάσεις πάνω στις οποίες στηρίζεται ολόκληρο το σύγχρονο βιομηχανικό αγροδιατροφικό σύστημα.
Η πλήρης έλλειψη ανθεκτικότητας της γεωργίας οφείλεται στο ότι το αγροδιατροφικό σύστημα στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στις εκβιομηχανισμένες μεθόδους παραγωγής και το παγκοσμιοποιημένο εμπόριο. Η εντατικοποίηση, οι μονοκαλλιέργειες, τα μεταλλαγμένα και η αλόγιστη χρήση χημικών (φυτοφάρμακα και λιπάσματα), καταστρέφουν τη βιοποικιλότητα, δηλαδή την ποικιλία που αποτελεί τη βασική δύναμη της φύσης ώστε να εγγυηθεί ανθεκτικό, λειτουργικό και υγιές οικοσύστημα. Ταυτόχρονα, οι τιμές και η διαθεσιμότητα πολλών αγροτικών προϊόντων εξαρτώνται από χρηματιστηριακά σκαμπανεβάσματα, ενώ η τοπική παραγωγή υπονομεύεται, καθώς τα περισσότερα προϊόντα που καταναλώνουμε έχουν παραχθεί χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Η τροφή έχει πάψει να είναι δικαίωμα για όλους και έχει μετατραπεί σε εμπόρευμα.
Η πανδημία Covid-19 επίσης δείχνει ότι η γεωργία όπως ασκείται σήμερα μας εκθέτει στην εμφάνιση ζωονόσων. Παρ’ όλο που τα αίτια πρόκλησης του κορωνοϊού είναι ακόμη αντικείμενο μελέτης και οι γνώσεις για τον ιό εξακολουθούν να διαμορφώνονται, έχει ήδη αναγνωριστεί ότι οι βιομηχανικές γεωργικοί μέθοδοι και τα εντατικοποιημένα συστήματα μπορούν να συσχετιστούν με την εμφάνιση και ενίσχυση ασθενειών και ότι η καταστροφή οικοτόπων, όπως τα δάση, ευνοεί την εμφάνιση ζωονόσων.
Με λίγα λόγια, βλέπουμε πλέον ολοφάνερα ότι το αγροδιατροφικό σύστημα είναι ασταθές, ασθενές, εξαρτημένο και σε πολλές περιπτώσεις επικίνδυνο για την υγεία ανθρώπων και περιβάλλοντος (αυτά τα δύο εξάλλου είναι αλληλένδετα). Χρειάζεται επειγόντως δραστική αλλαγή για να αποκτήσει υγεία και ανθεκτικότητα και να εξυπηρετήσει τη βασική του αποστολή.
Σήμερα είναι επιτέλους ώρα να στραφούν επειγόντως οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της της Ελλάδας σε βιώσιμη και ανθεκτική γεωργία που προστατεύει τη βιοποικιλότητα, δημιουργεί προσαρμοστικότητα των διατροφικών συστημάτων στις προκλήσεις (υγειονομικά σοκ, οικονομικές κρίσεις, κλιματική αλλαγή) και εγγυάται επαρκή ασφαλή τροφή για όλες και όλους.
Γνωρίζουμε καλά ότι κάθε φορά η επόμενη μέρα εξαρτάται από τις πολιτικές αποφάσεις και προτεραιότητες του σήμερα, γι’ αυτό η συνολική ανταπόκριση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον Covid-19 πρέπει να επικεντρωθεί στη βιωσιμότητα, την ειρήνη, την ανθεκτικότητα και τη δικαιοσύνη.
Σε αυτή την πολύ κρίσιμη συγκυρία, η ελληνική κυβέρνηση οφείλει άμεσα να προχωρήσει σε μέτρα στήριξης της εγχώριας παραγωγής, ιδιαίτερα των μικρών παραγωγών που επιλέγουν βιώσιμες γεωργικές πρακτικές (όπως βιολογική γεωργία, βιοδυναμική, ντόπιες ποικιλίες, ελληνικά κτηνοτροφικά φυτά) και να εξασφαλίσει την πρόσβασή τους στην αγορά. Στόχος των μέτρων σε βάθος χρόνου είναι αφενός να μειωθεί η εξάρτηση της διατροφικής ασφάλειας της χώρας από τις εισαγωγές, αφετέρου να δημιουργηθεί στη χώρα μας ένα βιώσιμο αγροτικό μοντέλο προς όφελος των καταναλωτών, των αγροτών και του περιβάλλοντος.
Επίσης, η ελληνική κυβέρνηση οφείλει να διασφαλίσει ότι η υπάρχουσα αγροτική παραγωγή δεν θα καταλήγει στα σκουπίδια αλλά θα διοχετεύεται στις αγορές, όχι μόνο μέσω κεντρικών σημείων διανομής αλλά και μέσω δικτύων διανομής στα οποία συμμετέχουν οι μικροί παραγωγοί. Σε περίπτωση που η διοχέτευση στις αγορές κρίνεται αδύνατη, θα πρέπει να εφαρμοστούν άμεσα εναλλακτικές λύσεις όπως η προσφορά των τροφίμων σε δομές που έχουν ανάγκη (γηροκομεία, δομές αστέγων και προσφύγων κλπ) ή η μεταποίησή τους στον τόπο παραγωγής, τομέας στον οποίο η χώρα μας υστερεί σημαντικά και συνεπώς υπάρχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης.
Η επόμενη μέρα ξεκινάει σήμερα και πρέπει να βρει την ελληνική κυβέρνηση έτοιμη να υλοποιήσει σχεδιασμένα μέτρα στήριξης για στροφή της γεωργίας και κτηνοτροφίας στο μοναδικό μοντέλο που μπορεί να εγγυηθεί υγεία και ανθεκτικότητα: τη βιώσιμη γεωργία με επίκεντρο τον άνθρωπο και τη βιοποικιλότητα.
