Καζαντζάκης -Ζορμπάς. Μια αληθινή φιλία, του Γιώργου Στασινάκη

Γράφει η δρ Μαρία Ν. Αγγέλη

Φωτο: Γιώργος Στασινάκης, Γεωργία Καψάλα, Μαρία Αγγέλη

«Αποφάσισα να μάθω περισσότερα γι’ αυτή τη φιλία [Καζαντζάκη-Ζορμπά]. Συμβουλεύτηκα αρχεία, περιοδικά, βιβλία, και ήλθα σε επαφή στην Ελλάδα και στα Σκόπια με εγγόνια και δισέγγονα του Ζορμπά. Ύστερα από δεκάχρονη έρευνα, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι, με την ευκαιρία του εορτασμού των 60 χρόνων από το θάνατο του Καζαντζάκη, θα  ήταν ενδιαφέρον να συγκεντρώσω όλες τις πληροφορίες σε ένα βιβλίο. Δεν πρόκειται για λογοτεχνικό ή ακαδημαϊκό έργο, αλλά για μια μαρτυρία όπου εκθέτω τις διαφορές ανάμεσα στο μυθιστόρημα και την πραγματικότητα και περιγράφω τη μεγάλη φιλία των δύο ανδρών».

Αυτά αναφέρει σε δημοσιευμένη συνέντευξή του ο συγγραφέας του βιβλίου Γιώργος Στασινάκης.

Σύντομη αναφορά στο συγγραφέα:

O Γιώργος Στασινάκης γεννήθηκε στην Καλαμάτα. Σπούδασε στη Γαλλία Πολιτικές Επιστήμες και Νομικά. Είναι ιδρυτής και πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (Δ.Ε.Φ.Ν.Κ.) με έδρα τη Γενεύη. Είναι μέλος της Διεθνούς Ένωσης Γαλλόφωνου Τύπου. Έχει λάβει τιμητικές διακρίσεις στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό. Είναι ένας από τους σημαντικούς δωρητές του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη στη Μυρτιά της Κρήτης. Eίναι και πολλά ακόμα… Και κυρίως είναι ένας πρεσβευτής του ελληνικού πολιτισμού. Διασχίζει ωκεανούς και ηπείρους  για τη διάδοση του έργου και της σκέψης του Καζαντζάκη.

Ο Γιώργος Στασινάκης μετά από πολύχρονη έρευνα φέρνει στο φως στοιχεία για τη γνωριμία, την αλληλεπίδραση και την αληθινή φιλία των δύο ανδρών: Καζαντζάκη και Ζορμπά.

Το βιβλίο του έχει τίτλο: Καζαντζάκης - Ζορμπάς. Μια αληθινή φιλία, εκδόσεις Καστανιώτη.

Ο Γιώργος Στασινάκης στηρίζεται σε ντοκουμέντα και μαρτυρίες και ανασυνθέτει την αληθινή φιλία ανάμεσα στους δύο άνδρες. Δίνει τα βιογραφικά στοιχεία τους μέχρι τη συνάντηση στο Άγιο όρος το 1914 και στη συνέχεια αναφέρει τις συνεργασίες τους:

Πρώτη συνεργασία: η επιχείρηση ξυλείας στο Άγιο όρος 1915.Για την επιχείρηση αυτή αναφέρει ο Καζαντζάκης σε μια σωζόμενη επιστολή του προς τον Κεφαλονίτη φίλο του Γιάννη Ζερβό:

«Αγαπητέ κ. Ζερβέ, μου παραχώρησαν μια μικρή σκήτη (από τρία δωμάτια με κουζίνα) και με κομψοτάτη εκκλησούλα (στασίδια, καντήλια κλπ.) Και μένω μαζί μ’ ένα φίλο μου που βρήκα εδώ να ενεργεί μια μεγάλη επιχείρηση ξυλείας με κεφάλαιά μου…» (φίλος του είναι ο Ζορμπάς).

 Δεύτερη συνεργασία: η επιχείρηση του λιγνιτωρυχείου στην Πραστοβά της Δυτικής Μάνης 1917. Ο Ζορμπάς, στον οποίο ο Καζαντζάκης είχε απόλυτη εμπιστοσύνη, φτάνει πρώτος στην Πραστοβά. Τον ακολουθεί και ο Καζαντζάκης, αφού πρώτα ετοίμασε τα συμβόλαια στην Αθήνα. Οργανώνεται το λιγνιτωρυχείο, ανοίγουν γραφεία, προσλαμβάνουν εργάτες. Ο  Καζαντζάκης και ο Ζορμπάς αγάπησαν τους κατοίκους και αυτοί τους ανταπέδωσαν. Οι κάτοικοι θυμούνται τον Ζορμπά ως άνθρωπο γλεντζέ και δουλευταρά. Ο Καζαντζάκης ασχολιόταν περισσότερο με το έργο του. Η Ελένη Καζαντζάκη γράφει για την Πραστοβά στο βιβλίο της : ο Ασυμβίβαστος, Εκδόσεις Καζαντζάκη, Αθήνα 1998 :

«Οι γέροντες στη Μάνη θυμούνται ακόμα το Ζορμπά και τον Καζαντζάκη και μου ’δειξαν το ερειπωμένο τώρα καλύβι τους. Μου ’δειξαν τη σπηλιά, όπου ο Νίκος έβρισκε καταφύγιο, για να διαβάσει και να γράψει. Θυμούνται ακόμα πολύ καλά τον Άγγελο Σικελιανό, τη βαριά μελωδική φωνή του, όταν απάγγελε στίχους του, και πως κοιμόταν σε μια εξέδρα, που είχαν ξεπίτηδες φτιάξει πάνω από τα κύματα. Όπως μου την είχε περιγράψει ο Νίκος τη μικρή τούτη ακρογιαλιά της Πραστοβάς, έτσι τη βρήκα…». [Παρατίθεται στη σελίδα 26, του βιβλίου]

 Τρίτη συνεργασία: η αποστολή επαναπατρισμού των 150.000 Ποντίων του Καυκάσου, που ανέλαβε ο Καζαντζάκης το 1919 ως Γενικός Διευθυντής του νεοσύστατου τότε Υπουργείου Περιθάλψεως. Παίρνει συνεργάτες Κρητικούς και το Ζορμπά. Επαναπατρίζονται οι Έλληνες και εγκαθίστανται στη Θράκη και στη Μακεδονία.

Μετά οι δρόμοι των δύο φίλων χωρίζονται. Ο Ν. Καζαντζάκης συνεχίζει τα ταξίδια του και γράφει… Ο Γ. Ζορμπάς εγκαθίσταται στη Σερβία και δουλεύει σε ορυχείο. Ήταν γνωστός στα Σκόπια όπου διέμενε τα τελευταία χρόνια, για την καλοσύνη, την εργατικότητα  και την αγάπη προς τους ανθρώπους. Πέθανε το 1941 και ενταφιάστηκε εκεί. Τότε ο Καζαντζάκης άρχισε να γράφει «το συναξάρι» του φίλου του… Το 1997 ο Μίκης Θεοδωράκης πηγαίνει στο μνήμα του Ζορμπά και αποθέτει ένα μπουκέτο γαρύφαλλα. Από το 2004 και μετά η Δ.Ε.Φ.Ν.Κ. τιμά το Ζορμπά με διάφορες εκδηλώσεις στα Σκόπια.

Η αλληλογραφία των δυο φίλων: Ο Γ. Στασινάκης παραθέτει 3 επιστολές του Ζορμπά που βρέθηκαν στο αρχείο του Καζαντζάκη. Δημοσιεύονται με την «ανορθόγραφη» ορθογραφία του αποστολέα τους. (Γνωρίζουμε ότι ο Ζορμπάς δεν ήταν γραμματισμένος…). Οι επιστολές αυτές δίνουν στοιχεία για τη ζωή του Ζορμπά και αποκαλύπτουν το χαρακτήρα, την αγάπη και την εκτίμηση του προς τον Καζαντζάκη. Είναι σίγουρο ότι υπήρξαν και επιστολές του Καζαντζάκη προς το Ζορμπά, οι οποίες δεν σώζονται. Οι επιστολές αποδεικνύουν ότι η φιλία παρά την απόσταση διατηρείται…

Το βιβλίο αναφέρεται και στο αριστουργηματικό μυθιστόρημα του Καζαντζάκη, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, 1946 και στην ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη: Ζορμπάς ο Έλληνας, 1964, που ανέδειξαν το Ζορμπά σε παγκόσμιο σύμβολο!

Και στο τελευταίο βιβλίο του Αναφορά στο Γκρέκο, ο Καζαντζάκης αφιερώνει ένα κεφάλαιο στο Ζορμπά, όπου ο ίδιος αποτίει φόρο τιμής στο φίλο του…

Απόδειξη ότι δεν τον ξέχασε ποτέ! Παραθέτω ένα απόσπασμα με την  αναγγελία του θανάτου του Ζορμπά: «Είμαι ο δάσκαλος του χωριού, και σας γράφω για να σας αναγγείλω τη θλιβερή είδηση πως ο Αλέξης Ζορμπάς, που ’χε εδώ ορυχείο λευκόλιθου, πέθανε την περασμένη Κυριακή στις 6 το απόγευμα. Στο ψυχομάχημά του με φώναξε: «Έλα εδώ δάσκαλε», μου ’πε, «έχω τον τάδε φίλο στην Ελλάδα, άμα πεθάνω, γράψε του πως πέθανα και πως ως την τελευταία μου στιγμή τα ’χα σωστά τα μυαλά μου, τετρακόσια, και τον θυμόμουν…»[…] Έκλεισα τα μάτια κι ένιωθα αργά, ζεστά να κυλούν στα μάγουλά μου δάκρυα. «Πέθανε, πέθανε, πέθανε…» μουρμούριζα «ο Ζορμπάς, ποτέ πια! Πέθανε το γέλιο, κόπηκε το τραγούδι, έσπασε το σαντούρι, κόπηκε ο χορός απάνω στα χοχλάδια της θάλασσας, γέμισε το χώμα το αχόρταγο στόμα που αγιάτρευτα διψασμένο ρωτούσε, ποτέ πια δε θα βρεθεί πιο τρυφερό, πιο πολυκάτεχο χέρι να χαδέψει την πέτρα, τη θάλασσα, το ψωμί, τη γυναίκα…»

Στο Επίμετρο του βιβλίου του Γ.Σ. καταγράφεται α) μαρτυρία της Εβίτα Κεχαγιά – Βαρελά, δισέγγονης του Ζορμπά. Παραθέτω ένα απόσπασμα,  σελίδα 72:

«Ο πρώτος έζησε, χόρεψε, ερωτεύτηκε, ταξίδεψε, δούλεψε και επηρέασε ένα γίγαντα της σκέψης. Ο δεύτερος διάβασε, ταξίδεψε, στοχάστηκε και προσέφερε με το έργο του στις ψυχές των ανθρώπων όλου του κόσμου».

β) Περιλαμβάνονται επίσης αποσπάσματα άρθρων και βιβλίων που αναφέρονται στον Καζαντζάκη και το Ζορμπά: του Γιάννη Αναπλιώτη, του Σωτήρη Γυφτάκη, του Πάνου Σγουρέα, του Γιάννη Γουδέλη, του  Παναγιώτη Φωτέα.

Κλείνοντας να τονίσω ότι αυτή η έκδοση είναι πολύ σημαντική:

1ον. Ένα ακόμα βιβλίο προστίθεται στη βιβλιογραφία για τον Καζαντζάκη και το Ζορμπά. Ο άοκνος και δημιουργικός Γιώργος Στασινάκης με ντοκουμέντα και μαρτυρίες καταδεικνύει την αληθινή φιλία των δύο ανδρών. Σημαντικές είναι και  οι μαρτυρίες των εγγονών και δισεγγονών του Ζορμπά.

2ον. Αυτό το βιβλίο διευκρινίζει στον αναγνώστη ποια είναι η αλήθεια για τη γνωριμία και τη φιλία του Καζαντζάκη με το Ζορμπά και ποια είναι η μυθοπλασία στο αριστουργηματικό έργο του συγγραφέα για το Ζορμπά, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Εκδόσεις Δημητράκου 1946. «Το απόλυτο best seller της νεοελληνικής πεζογραφίας». Έτσι το χαρακτηρίζει ο Θανάσης Αγάθος, Επίκουρος Καθηγητής Ν. Φιλολογίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών που γράφει την εισαγωγή τούτου του βιβλίου.

3ον. Το φωτογραφικό υλικό και οι επιστολές του Ζορμπά προς τον «αγαπητό κύριο Καζαντζάκη», όπως τον προσφωνεί, αποτελούν σημαντικά στοιχεία του βιβλίου. Πολύ χρήσιμα για έναν αναγνώστη και κυρίως για έναν μελετητή του Καζαντζάκη.

Κλείνω με χαρακτηριστικές φράσεις των δύο φίλων:

-«Αφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσένα»! Ζορμπάς

-«Ο Ζορμπάς μ’ έμαθε ν’ αγαπώ τη ζωή και να μη φοβoύμαι το θάνατο». Καζαντζάκης

Κύριε Στασινάκη, καλοτάξιδο το βιβλίο σας. Περιμένουμε το επόμενο που είναι υπό έκδοση και αναφέρεται στον Καζαντζάκη!

Φωτο: Μ.Αγγέλη, Γ.Στασινάκης, Μ.Παπαγεωργίου, Γ.Καψάλα

Φωτο: Γιώργος Στασινάκης, Έφη Τσακανίκα, Φρίντα Κολοβού-Μήτσιου

Σημείωση: Το κείμενο εκφωνήθηκε από τη γράφουσα σε εκδήλωση για τον Νίκο Καζαντζάκη : «Ο Νίκος Καζαντζάκης στη Λογοτεχνία και στην Πολιτική». Η εκδήλωση διοργανώθηκε από το Δήμο Αγρινίου και την Διεθνή Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη. Πραγματοποιήθηκε στις 23 Οκτωβρίου 2019,ημέρα Τετάρτη και ώρα 8:00 μ.μ. στην αίθουσα εκδηλώσεων της Παλαιάς Δημοτικής Αγοράς.

Το Πρόγραμμα της εκδήλωσης περιλάμβανε παρουσιάσεις δύο βιβλίων:

 α) ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ-ΖΟΡΜΠΑΣ.ΜΙΑ ΑΛΗΘΙΝΗ ΦΙΛΙΑ

 β) Ο ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ  ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ. Το βιβλίο παρουσίασε η φιλόλογος  Γεωργία Καψάλα.

Και γ) Διάλεξη του Προέδρου της Δ.Ε.Φ.Ν.Κ.,  Γεωργίου Στασινάκη με θέμα:

«Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ».

δ)Ακολούθησε ενδιαφέρουσα συζήτηση με τους παρευρισκόμενους. Ο Γ. Στασινάκης απάντησε σε ερωτήσεις που δέχτηκε και μοιράστηκε μαζί τους σημαντικά βιώματά του ως μελετητής του Καζαντζάκη και Πρόεδρος της Δ.Ε.Φ.Ν.Κ.

Την εκδήλωση συντόνισε η Μ. Αγγέλη, ως πρόεδρος της τοπικής επιτροπής της Δ.Ε.Φ.Ν.Κ. του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Κύριος σκοπός της Δ.Ε.Φ.Ν.Κ. είναι η προώθηση του έργου και της σκέψης του μεγάλου συγγραφέα και ποιητή Νίκου Καζαντζάκη.