Από το αποκορύφωμα της καπνοκαλλιέργειας και την ευημερία του τόπου, στην πτώση και τo οικονομικό μαράζωμα.
To ταξίδι του καπνού ξεκινά από την εποχή των ανακαλύψεων του Κολόμβου στην Λατινική Αμερική (1492), όπου σ” αυτή συμπεριλαμβάνονταν και το νησί Τabacos, η «γενέτειρα» του καπνού.
Η εξάπλωση του καπνού στην Ευρώπη αρχίζει από τα μέσα του 16ου αιώνα, κυρίως λόγω των θεραπευτικών ιδιοτήτων, σχεδόν θαυματουργών, που του αποδίδονται. Είναι πολύ πιθανό στη διάδοσή του να συνέβαλε η βασίλισσα της Γαλλίας Αικατερίνη Μεδίκων, η οποία προκειμένου να ανακουφιστεί από τις κεφαλαλγίες της, δέχεται τον καπνό, που της στέλνει ο Jean Nicot, πρέσβης της Γαλλίας στην Πορτογαλία το 1560. Δέκα χρόνια αργότερα ο βοτανιστής Jean Liebault ονομάζει το φυτό Nicotiana tabacum, προς τιμή του Nicot.
Το 16ο αιώνα, σύμφωνα με το σύγγραμμα του Pouqueville «Περιηγήσεις στην Ελλάδα», η ελληνική γη δέχεται τους πρώτους σπόρους και βλαστάνουν τα πρώτα φυτά των μικρόφυλλων ελληνικών ποικιλιών. Αναφέρονται ως εισαγωγείς δύο Γάλλοι, που καλλιέργησαν τον καπνό στην περιοχή της Θεσσαλονίκης.
Το 17ο αιώνα οι αναφορές για την καπνοκαλλιέργεια στην Μακεδονία και στην Παλαιά Ελλάδα πληθαίνουν. Ο Βαυαρός πρόξενος Strong σε σύγγραμμά του αναφέρει, στα μέσα του 17ου αιώνα, καπνοκαλλιέργειες στην Παλαιά Ελλάδα, στις περιφέρειες Λιβαδειάς, Άργους και Καλαμών. Η παραγωγή, όπως επισημάνει, έφθανε στις 450.000 οκάδες, που πουλιόταν προς περίπου δύο δραχμές η οκά.
Η καπνοκαλλιέργεια στην Αιτωλοακαρνανία
Το ταξίδι του καπνού στο νομό μας χρονολογείται τουλάχιστον από το 17ο αιώνα. Το μακρινό 1668 ο Τούρκος περιηγητής Evliya Celebi, περιέγραψε τα πλατύφυλλα καπνά του Ζαπαντιού. Οι ιδανικές κλιματικές και εδαφικές συνθήκες, μαζί με τη φροντίδα και το ενδιαφέρον των καπνοπαραγωγών της περιοχής, συντέλεσαν στην ανάπτυξη της καπνοκαλλιέργειας.
Αργότερα και συγκεκριμένα επί τουρκοκρατίας η καλλιέργεiά του γίνονταν για την απόλαυση και τις ανάγκες της μεγάλης πύλης και τους μουσαφιραίους της Σουλτάν Βαλιδέ. Eν συνεχεία, η καπνοκαλλιέργεια γίνεται τρόπος ζωής σε μεγάλα τμήματα του τόπου μας κι έτσι συνεχίζεται στη νεοελληνική περίοδο, επί Χαρίλαου Τρικούπη (1883) και μετά, για εμπόριο (πρόσοδο των κατοίκων, εμπόρων, βιομηχάνων και φορολογία του κράτους).
Αργότερα, θα ταξιδέψει στην Ελλάδα και για κάποια χρόνια θα αποτελέσει ένα σημαντικό κεφάλαιο στο τομέα τη γεωργία, αλλά και τη ανάπτυξη του πρωτογενή τομέα…
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η ευρύτερη περιοχή του Αγρινίου κινείται στους ρυθμούς του καπνού ο οποίος θα αποτελέσει ένα σημαντικό κεφάλαιο στο τομέα της γεωργίας, αλλά και της οικονιμικής ανάπτυξης του τόπου. Εκεί, όπου ο Ευάγγελος Παπαστράτος ασχολήθηκε με το εμπόριο του καπνού και έφτιαξε την πρώτη του εταιρεία «Παπαστράτος & Αυγερινός». Οι δουλειές πήγαιναν πολύ καλά και αργότερα η εταιρεία διευρύνθηκε με τη συμμετοχή και των αδελφών του και η έδρα της μεταφέρθηκε στην Αθήνα. Το 1924 έως το 1926 χτίστηκαν οι μεγάλες αποθήκες καπνού στο Αγρίνιο (διατηρητέες σήμερα) και αργότερα έγιναν και άλλες αποθήκες και εργοστάσια και στον Πειραιά. Η εταιρεία της οικογένειας έγινε η σημαντικότερη βιομηχανία τσιγάρων της χώρας και έκανε γνωστό τον καπνό του Αγρινίου και στο εξωτερικό. Οι αδελφοί Παπαστράτου πάντοτε φρόντιζαν για τη γενέθλια πόλη τους και τη βοήθησαν πολύ με πλήθος έργων. Το 1933 ο δήμος Αγρινίου έδωσε το όνομά τους στον κεντρικότερο δρόμο της πόλης, την οδό Παπαστράτου…
-Καπνών περισυλλογή –
Τα συγκεκριμένα καπνά τύπου «Virginia», ημερομηνία 2000, Αλβανοί, οικονομικοί μετανάστες στη περισυλλογή, Ολλανδού καλλιτέχνη οι φωτογραφίες…
Το Αγρίνιο, η καπνούπολη της Αιτωλοακαρνανίας, θα γνωρίσει μεγάλη πρόοδο, από την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα όπου άρχισε η επέκταση της καλλιέργειας, καθώς και η οργάνωση και συστηματοποίηση της εμπορίας του καπνού. Τα φημισμένα καπνά της ποικιλίας «τσεμπέλια Αγρινίου» διοχετεύονταν στην εσωτερική αγορά και τα εκλεκτά καπνά της ποικιλίας «μυρωδάτα Αγρινίου» εξάγονταν στην Αίγυπτο. Ο Ευάγγελος Παπαστράτος στο βιβλίο του «Η δουλειά και ο κόπος της», γράφει χαρακτηριστικά: «Το Αγρίνιο, σαν κέντρο παραγωγής καπνού του Νομού Αιτωλοακαρνανίας, ήταν ανέκαθεν γνωστό για την παραγωγή εκλεκτών καπνών της περιφέρειας και ιδίως των καπνών Ζαπαντίου, Παραβόλας και Ξηρομέρου για την εσωτερική κατανάλωση, καθώς και καπνών μυρωδάτων για το εξωτερικό, που είχαν ζήτηση στην αγορά της Αιγύπτου».
Η ανάπτυξη της παραγωγής και του εμπορίου του καπνού, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της επεξεργασίας, διαλογής και εμπορικής δεματοποίησης. Για τον σκοπό αυτό δημιουργήθηκαν καπνομάγαζα-καπναποθήκες στην πόλη, όπου εργάζονταν εκατοντάδες γυναίκες και άνδρες καπνεργάτες.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα, η καπνοκαλλιέργεια συνεχίζεται και ο καπνός γνωρίζει άλλοτε περιόδους αυξημένης ζήτησης, οπότε η αγροτική οικονομία τονώνεται και άλλοτε περιόδους κρίσης, οπότε δημιουργούνται δυσκολίες, εντάσεις και διαμαρτυρίες. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Καπνός επέτρεψε την ομαλή σχετικά απορρόφηση των προσφύγων της Μ. Ασίας και του Πόντου, που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, είτε ως καλλιεργητές στα καπνοχώραφα είτε ως καπνεργάτες στα καπνομάγαζα του Αγρινίου.
Κατά χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου τα προβλήματα επιβίωσης των Ελλήνων επηρεάζουν αρνητικά την ανθούσα καπνική οικονομία. Η συλλογική μνήμη και οι προφορικές μαρτυρίες των ανθρώπων που βίωσαν αυτά τα «πέτρινα χρόνια», αναπαραστούν τη φτώχεια και την εξαθλίωση της εποχής. Ωστόσο, στα μεταπολεμικά χρόνια συντελείται μια πρόοδο που οφείλεται στη μεγάλη προσπάθεια των καπνοπαραγωγών κι έτσι η παραγωγή ανεβαίνει σταδιακά σε υψηλά επίπεδα. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από την μελέτη στατικών στοιχείων της περιοχής.
Στην αρχή της δεκαετίας του ’80, οι παραγωγοί θα οδηγηθούν από τα τσεμπέλια στα Βιρτζίνια. Πρόκειται για μια ποικιλία καπνού, που αποτελεί τη βάση των αμερικάνικων τσιγάρων τύπου Blend, τα οποία κατέκλυσαν τη διεθνή αγορά. Στην αρχή της δεκαετίας του ’80, οι παραγωγοί θα οδηγηθούν από τα τσεμπέλια στα Βιρτζίνια. Πρόκειται για μια ποικιλία καπνού, που αποτελεί τη βάση των αμερικάνικων τσιγάρων τύπου Blend, τα οποία κατέκλυσαν τη διεθνή αγορά. Αναγκαστικά, λοιπόν, οι καπνοκαλλιεργητές εγκαταλείπουν την παραδοσιακή καλλιέργεια και στρέφονται στη νέα, η οποία απαιτεί επενδύσεις σε μηχανολογικό εξοπλισμό και διαφορετικές τεχνικές παραγωγής, χαρακτηρίζεται όμως ιδιαίτερα αποδοτική. Έτσι, η μικρή αναδιάρθρωση της καλλιέργειας θα αποτελέσει ορόσημο για την τοπική ιστορία!
– Αιτωλία και Ακαρνανία, σήμα κατατεθέν ο καπνός –
Οι φωτογραφίες είναι του 2008 και μάλλον είναι από τη περιοχή Αιτωλικού σύμφωνα με τη πηγή
Με την ανατολή του 21ου αιώνα ο καπνός… γέρνει στη δύση του. Το 2006 με την εφαρμογή της ολικής και άμεσης αποσύνδεσης της πριμοδότησης από την παραγωγή, σχεδόν το σύνολο των καπνοπαραγωγών εγκατέλειψαν την καλλιέργεια. Κάπως έτσι, το ταξίδι του καπνού τελειώνει για την Αιτωλοακαρνανία…
Οι συνέπειες καταστροφικές τόσο για τους καπνοκαλλιεργητές, την καπνοβιομηχανία, το εμπόριο καπνού, τους καταναλωτές όσο για τα δημοσιονομικά του Ελληνικού κράτους και για την εθνική οικονομία γενικότερα. Διότι ο καπνός αποτελούσε βάση για μια σειρά από συναφείς οικονομικές δραστηριότητες, αλλά και για το όλο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών σε πάρα πολλές περιοχές της χώρας. Κυρίως όμως, ένα ισχυρό «όπλο» του πρωτογενή τομέα και της δύσμοιρης επαρχίας…
Τουλάχιστον έμειναν οι καλύτερε μνήμες από την καλλιέργεια του καπνού. Ένα φυτό που έμελλε να γίνει τρόπος ζωής για πολλά σπιτικά, αλλά και να «ριζώσει» βαθιά στις καρδιές των Αιτωλωακαρνάνων…
Πληροφορίες: Περιοδικό Ρίζα Αγρινιωτών, τεύχος 64 (2007)
