ZOPΜΠΑΣ: Η ΦΙΛΙΑ ΜΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ
Και η γνωριμία μου με τους μαθητές…
Γράφει η δρ Μαρία Ν.Αγγέλη
«Όπου μια μέρα έλαβα ένα τηλεγράφημα:«Εύρον πρασίνην πέτραν ωραιοτάτην, ελθέ αμέσως. Ζορμπάς» […]
Ακολούθησα την κρύα ανθρώπινη φωνή του λογικού, πήρα την πένα κι έγραψα του Ζορμπά και του εξηγούσα…
[…]
Κι’ αυτός μου αποκρίθηκε: «Είσαι, και να με συμπαθάς, αφεντικό, καλαμαράς. Μπορούσες κι εσύ, κακομοίρη, μια φορά στη ζωή σου να δεις μιαν όμορφη πράσινη πέτρα και δεν την είδες. Μα το Θεό, κάθουμαι κάποτε, όταν δεν έχω δουλειά, και λέω με το νου μου: «Υπάρχει, δεν υπάρχει Κόλαση;» μα χτες που έλαβα το γράμμα σου, είπα: « Σίγουρα πρέπει να υπάρχει Κόλαση για μερικούς καλαμαράδες!». [Αναφορά στον Γκρέκο, Ν. Καζαντζάκης].
Η ΦΙΛΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ
ΦΩΤΟ: Γ.ΖΟΡΜΠΑΣ
Ο Γιώργης Ζορμπάς γνωρίστηκε με τον Καζαντζάκη το 1914 στο Άγιο Όρος. Το 1917 κατεβαίνει στην Πραστοβά και μπαίνει ως αρχιεργάτης στη δούλεψη του Καζαντζάκη σε μια επιχείρηση εκμετάλλευσης λιγνιτωρυχείου κοντά στη Στούπα της Μεσσηνίας. Ο νεαρός τότε διανοούμενος Ν. Καζαντζάκης και ο μεσήλικας εργάτης Γ. Ζορμπάς δέθηκαν με μια δυνατή φιλία.
Το 1918 το ορυχείο δυστυχώς χρεοκοπεί και κλείνει. Η εκμετάλλευση του λιγνιτωρυχείου στη Μεσσηνιακή Μάνη δεν απέδωσε. Απέδωσε όμως η σχέση των δύο ανδρών που έγινε αληθινή φιλία και κράτησε μέχρι το θάνατο του Ζορμπά (1941).
Η σχέση των δύο ανδρών με τη Μάνη και τους Μανιάτες απέδωσε αργότερα και στην ίδια την περιοχή και στους κατοίκους. Μετά τη μετάφραση σε πολλές γλώσσες του βιβλίου του Καζαντζάκη:: «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» και την προβολή της ταινίας του Κακογιάννη:Zorbas the Greek, πολλοί τουρίστες ζητούσαν και ζητούν ακόμα να γνωρίσουν το μέρος που έζησαν ο Καζαντζάκης και ο Ζορμπάς. Την Πραστοβά, την Καλογριά με τη χρυσή άμμο, το Γόλεδο, τη Σπηλιά του Καζαντζάκη και τα άλλα μέρη… Πρόκειται για μνημονικούς τόπους των δύο: Καζαντζάκη-Ζορμπά. Οι μνημονικοί τόποι γίνονται λατρευτικοί τόποι για κάποιους τουρίστες, όπως διαβάζουμε στο κείμενο του Πάνου Σγουρέα που αναδημοσιεύεται στο βιβλίο του Γ.Στασινάκη: Καζαντζάκης–Ζορμπάς. Μια αληθινή φιλία. Εκδόσεις Καστανιώτη 2017.
«Χαρακτηριστικά θυμάμαι μια ομάδα φοιτήτριες από τη Γαλλία, που φιλούσαν τους τοίχους του σπιτιού που έζησε ο Ζορμπάς πάνω από την πηγή του Πρίγκιπα, ενώ έριχναν στο κεφάλι τους, σαν αγίασμα, νερό από την πηγή που βρίσκεται κάτω από το ύψωμα που ήταν η καλύβα του Καζαντζάκη…»
Αναπτύχτηκε ο Λογοτεχνικός τουρισμός στην περιοχή, θα λέγαμε, με αφορμή ένα βιβλίο και μία ταινία…
Αυτό θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για την προσέλκυση τουριστών σε όλα τα μέρη που έζησε ο πολυδιαβασμένος ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ. Μυρτιά, Ηράκλειο, Αθήνα, Στούπα, Αίγινα…
Ίσως οι αρμόδιοι φορείς σε συνεργασία με τη Διεθνή Εταιρία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, ΔΕΦΝΚ, αξιοποιήσουν αυτή τη δυνατότητα…
Ο ΖΟΡΜΠΑΣ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ ΜΑΘΗΤΩΝ
Στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ Γυμνασίου ανθολογείται ένα σύντομο απόσπασμα από το βιβλίο του Καζαντζάκη :
Ο αφηγητής αναφέρει τη συνάντηση και τη γνωριμία με το Ζορμπά σ’ ένα καφενεδάκι στον Πειραιά όπου περιμένει να πάρει το πλοίο για την Κρήτη. Μέσα από την κουβέντα με έκπληξη μαθαίνει ότι ο μεσήλικας κουβαλάει μαζί του το σαντούρι με το οποίο η σχέση του είναι ερωτική… Ο αφηγητής ακούγοντας την ιστορία του συνομιλητή του είναι βέβαιος ότι αυτόν τον άνθρωπο ζητούσε και θα τον πάρει μαζί του στην Κρήτη… Η φαντασία του συγγραφέα αποτυπώνει στη λογοτεχνία με αυτό τον τρόπο τη γνωριμία και την αρχή της φιλίας των δύο ανδρών…
Δίδαξα το κείμενο στους μαθητές του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου «Κοσμάς ο Αιτωλός». Μετά την ανάλυση και το σχολιασμό του κειμένου προέτρεψα τα παιδιά να γράψουν μία άσκηση δημιουργικής γραφής:
«Ο Ζορμπάς αφηγείται τη γνωριμία του με το Νίκο Καζαντζάκη.
Να γράψετε ένα κείμενο 150 περίπου λέξεις λαμβάνοντας υπόψη σας το απόσπασμα του σχολικού βιβλίου».
Οι μαθητές και μαθήτριες ανταποκρίθηκαν και με τη δική τους μυθοπλασία έδωσαν δείγματα γραφής. Ενδεικτικά παραθέτω:
i) Όταν μπήκα σ’ αυτό το καφενεδάκι για να πιω ένα ρούμι αντίκρισα έναν άντρα πάνω από ένα βιβλίο. Ήταν διαφορετικός από τους άλλους. Μου τράβηξε αμέσως την προσοχή και πήγα προς το μέρος του. Τον ρώτησα αν πήγαινε ταξίδι κι αν ναι, πού; Μου ’πε στην Κρήτη. Του λέω: πάρε με μαζί σου! Αφού κάθισα μαζί του, παράγγειλα το ρούμι μου και συνεχίσαμε την κουβέντα. Με ρώτησε τι δουλειές κάνω, για το σαντούρι μου, για την ιστορία πίσω από αυτό… Κι εγώ επέμεινα να με πάρει μαζί του. Ένας άνθρωπος των γραμμάτων θα ντρεπόταν να έχει εμένα δίπλα του…
Του απάντησα σε όλα. Του ’πα για μένα, για το αφεντικό μου… Σε όλα γελούσε… Φαίνεται τον έκανα χαρούμενο με αυτά που του ’λεγα. Τέλος έβγαλα το σαντούρι για να το δει και το ξανάβαλα μέσα στο σάκκο. Δεν έπαιξα. Δεν είχα μεράκι να παίξω εκείνη τη στιγμή…
Κωνσταντίνα Μήτσου
ii) Φίλε Μήτσο, τι κάνεις μωρέ χάθηκες;
Δεν ξέρεις τι μου ’τυχε! Πήγα μέχρι τον Πειραιά με το σαντούρι μου και συνάντησα έναν τύπο, τον Νίκο Καζαντζάκη!
Θα μου πεις τώρα ποιος είναι αυτός; Είναι ένας καλαμαράς, πολύ καλό παιδί. Με κέρασε ένα ρούμι όταν πήγα στο καφενείο και μου ’κανε παρέα. Με ρώτησε κιόλας για το σαντούρι μου και ’γω του ’πα την ιστορία μου. Εν τω μεταξύ είχε συγκινηθεί από το σαντούρι παρόλο που είναι ένας πλούσιος άνθρωπος, διαβασμένος, με όνομα και διαφορετικός από μένα. Εμένα πάντως δε μου έκανε και πολλή εντύπωση το ότι ήταν ποιητής. Δεν είναι κάτι δύσκολο πιστεύω! Καθώς μιλούσαμε, το ’φερε η συζήτηση και μου ’πε ότι θα πήγαινε στην Κρήτη. Από κει ήταν. Του ’πα να με πάρει μαζί του, αλλά στην αρχή δεν δεχότανε .Όμως αφού έμαθε τι έχω περάσει στη ζωή μου, δέχτηκε. Του ’πα για το ξύλο με τ’ αφεντικό μου, του ’πα για τις αντιρρήσεις του πατέρα μου για το σαντούρι, ότι βρήκα ένα τούρκο και μ’ έμαθε σαντούρι. Του εξήγησα ότι εγώ όταν δεν πήγαιναν καλά τα πράγματα, εγώ ήμουν με το σαντούρι και ηρεμούσα και δεν έκανα τίποτα.
Μετά απ’ όλη αυτή τη συζήτηση ο Νίκος δέχτηκε να με πάρει στην Κρήτη και έτσι μπόρεσα να βρω ένα μαγαζί και να παίζω σαντούρι, να κονομάω πολλά φράγκα…
Σεραφείμ Σεφεριάδης
iii) Θαρρώ πως ήταν χάραμα όταν μπήκα σ’ έναν καφενέ στο λιμάνι κι αντίκρισα για πρώτη φορά τον Καζαντζάκη. Δεν ξέρω το γιατί, αλλά σίμωσα κοντά του και το μόνο που του είπα ήταν να με πάρει μαζί του. Είχα πεθυμήσει να ταξιδέψω κι όταν έμαθα πως τράβαγε για Κρήτη δεν κρατήθηκα. Του το ’πα! Κείνος καθωσπρέπει κύριος με το κοστούμι και κάτι φυλλάδες στα χέρια με κοίταξε απ’ την κορυφή ως τα νύχια. Θέλησε να μου πληρώσει το φασκόμηλο, μα γω σαν άντρας πήρα ρούμι. Είχε όρεξη για κουβέντα, ούτε εγώ πήγαινα πίσω! Ήθελε να μάθει για τη δουλειά μου, για χίλια δυο πράγματα (ψιλά γράμματα για μένα).Αυτό που του ’ξιστόρησα με το νι και με το σίγμα ήταν το σαντούρι μου. Αλλά, κατά πως φάνηκε, δε λογάριαζε τι πα να πει σαντούρι. Πολλά φρόνιμος ήταν, εγώ περονόσπορος που τα κάνω όλα μπούλβερη και κουρνιαχτό, μα ταιριάζαμε… Να το ξηγήσω όμως δε μπορώ! Τα ρίχνω όλα στο ριζικό μας! Σκουτέρη Θεοδώρα
iv) Σήμερα γνώρισα στον Πειραιά έναν συγγραφέα. Τον λέγαν Νίκο Καζαντζάκη.Τον ρώτησα πού πήγαινε και του ζήτησα να με πάρει μαζί του να βρω κι εγώ καμμιά δουλειά να κάνω. Δε μου απάντησε αμέσως. Πήγαμε μαζί σ’ ένα καφενεδάκι λίγο πιο δίπλα να πιούμε κάτι. Με ρώτησε αν θα πιώ φασκόμηλο. Γέλασα! Φώναξα το σερβιτόρο και του είπα να φέρει ρούμι να το φχαριστηθούμε. Ο Νίκος αρνήθηκε βέβαια και ήπιε το φασκόμηλό του. Στη συνέχεια του μίλησα για τη δουλειά που μ’ έδιωξαν επειδή χτύπησα τ’ αφεντικό. Κουβαλούσα και μια τσάντα με το σαντούρι μου, αλλά πού να ξέρει αυτός από σαντούρι. Του μίλησα και γι’ αυτό. Πού, πότε, πώς έμαθα να παίζω..Με κέρασε ένα τσιγάρο. Καλός άνθρωπος… Τέλος του ανέφερα ότι παντρεύτηκα, αλλά ο γάμος έχει σκοτούρες… Νομίζω το κατάλαβε. Έπαιξα λίγο σαντούρι έτσι για το κέφι ρε παιδί μου. Αυτό που έχω να πω όμως είναι ότι δύσκολα βρίσκεις τόσο καλούς ανθρώπους, σαν το Νίκο στη ζωή σου…
Βασίλης Κούρτης
v ) Σήμερα καθώς πήγα στον Πειραιά να πάρω το πλοίο της γραμμής για την Κρήτη είδα στο καφενείο έναν μοναχικό άνθρωπο που κρατούσε κάτι βιβλία. Τον πλησίασα και τον ρωτάω πώς τον λένε. Αυτός ξαφνιάστηκε στην αρχή. Δεν κατάλαβα το λόγο. Αλλά μου είπε ότι τον λένε Καζαντζάκη Νίκο κι ότι είναι από την Κρήτη. Σε λίγα λεπτά γίναμε φίλοι. Αυτός ρωτούσε να μάθει τα πάντα για μένα κι εγώ του απαντούσα. Και τελικά μετά από ώρα έμαθε τα πάντα για τη ζωή μου και για το σαντούρι μου.
Στη συνέχεια προσπάθησα να μάθω κι εγώ για τη ζωή του. Φαίνονταν ένας άνθρωπος καλλιεργημένος και ευδιάθετος γιατί συνέχεια ρωτούσε να μάθει για μένα…
Βέβαια εγώ ένας αγράμματος τι μπορώ να ρωτήσω από αυτόν τον άνθρωπο; Μου φαινόταν ότι είχε βρει σε μένα κάτι που δεν είχε βρει στους άλλους ανθρώπους και ’μένα μου άρεσε πολύ αυτό.
Έτσι γίναμε πολύ καλοί φίλοι…
Θανάσης Τσακαρδάνος
vi) Τον πρωτογνώρισα στον Πειραιά. Καθώς ψάρευα νωρίς το πρωί. ήρθε και με πλησίασε. Ήταν ψηλός, καλοντυμένος και φαινόταν άνθρωπος μορφωμένος. Του πρόσφερα την καλή ψαριά να αγοράσει αστακούς, χταπόδια, μύδια και καλαμάρια. Εκείνος δεν ενδιαφέρθηκε για ψάρια αλλά μου άνοιξε κουβέντα. Με ρώτησε για τη ζωή μου, αν είναι δική μου η βάρκα και για το σαντούρι που είχα μαζί μου. Πολύ αδιάκριτος μου φάνηκε. Τελικά του είπα για την οικογένειά μου, για τα ταξίδια που κάνω με τη βάρκα μόνος μου, μέρες ολόκληρες και φυσικά για το σαντούρι μου που τόσο αγαπώ! Του φάνηκαν ενδιαφέροντα αυτά που έλεγα και μου ζήτησε να παίξω λίγο. Όμως εγώ ένιωθα σα να μου έπαιρναν συνέντευξη… Τον κέρασα ένα ρούμι να πιει να ζεσταθεί και τελικά μου είπε τι ήθελε από μένα. Έψαχνε μια βάρκα για την Κρήτη και έναν συνοδοιπόρο να πάνε μαζί. Είχε βρει τον κατάλληλο άνθρωπο. Φυσικά και δέχτηκα και πήγα μαζί του. Από τότε έχω ζήσει τις καλύτερες μέρες της ζωής μου με τον Καζαντζάκη…
Δήμητρα Πασιά
vii) Εγώ είδα το Νίκο Καζαντζάκη να κάθεται μόνος του σε ένα καφενείο. Πήγα και τον ρώτησα αν πάει ταξίδι και μου απάντησε ότι πάει Κρήτη. Του λέω: Πάρε με μαζί σου. Αυτός φαινόταν μελετημένος άνθρωπος και ευγενικός. Μου είπε να κάτσω δίπλα του. Αυτός πήρε φασκόμηλο και εμένα με κέρασε ρούμι. Μου πρότεινε φασκόμηλο αλλά εγώ του είπα: δεν έχω πονόλαιμο!
Με ρώτησε για τη ζωή μου. Του είπα για μένα και για το σαντούρι όλη την ιστορία. Ο Νίκος με άκουγε με προσοχή και με κοιτούσε. Εμείς ταιριάζαμε παρόλο που ήμασταν διαφορετικοί χαρακτήρες… Θα μπορούσα να πω πως γίναμε φίλοι. Είμαι πολύ τυχερός που γνωρίστηκα μ’ αυτόν τον σπουδαίο άνθρωπο!
Λαμπρινή Θώδη
«Ο ΖΟΡΜΠΑΣ μ’ έμαθε ν’ αγαπώ τη ζωή και να μη φοβούμαι το θάνατο» Ν.ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ
