Το Αγρίνιο όπως γνωρίζουμε είναι ο γενέθλιος τόπος της γνωστής οικογένειας Παπαστράτου. Οι μεγάλοι καπνέμποροι και καπνοβιομήχανοι αδελφοί Παπαστράτου: Επαμεινώνδας,Ιωάννης,Σωτήριος και Ευάγγελος αλλά και οι απόγονοί τους όπως ο Αναστάσιος (Τάσος) Παπαστράτος, γιος του Ιωάννη, είχαν ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς με το Αγρίνιο.Γι’ αυτό το λόγο έδειξαν εμπράκτως την αγάπη και το ενδιαφέρον για τη γενέτειρά τους.Οι μεγάλες δωρεές τους αποτελούν τα υλικά τεκμήρια αυτού του μεγάλου ενδιαφέροντος.
Γράφει η Δρ. Μαρία Ν. Αγγέλη*
Οι αδελφοί Παπαστράτου σε νεαρή ηλικία
Στην παρούσα εισήγηση καταγράφουμε τις δωρεές που συνέβαλαν και συμβάλουν στην πολιτιστική ανάπτυξη του Αγρινίου.Πριν από τις δωρεές όμως θα κάνω μια σύντομη αναφορά στο μεγάλο όραμα των αδελφών Παπαστράτου για το Αγρίνιο:
1. Σχέδιο Αγρινίου
ή Σχέδιο «Παπαστράτου», όπως η συλλογική μνήμη το καταγράφει.
Οι αδελφοί Παπαστράτου οραματίστηκαν τη διαμόρφωση μιας ωραίας, σύγχρονης πόλης.Για το σκοπό αυτό ανέθεσαν και χρηματοδότησαν τη μελέτη σχεδίου πόλης στο μηχανικό Ν.Ψιλόπουλο πληρώνοντας το σημαντικό για την εποχή ποσό των 400.000 δρχ.Εκπονήθηκε ένα σχέδιο με ευρύτατη προοπτική «που αν εφαρμοζόταν, θ’ αναδείκνυε το Αγρίνιο σε σύγχρονη πόλη.Χάραζε πλατιές λεωφόρους με αφετηρία τον πυρήνα της πόλης και δημιουργούσε βασικούς άξονες γύρω από τους οποίους θα πραγματοποιούνταν η παραπέρα οικιστική ανάπτυξη», γράφει ο Γεράσιμος Παπατρέχας.
Ανασκαφή για το Αρχαίο Αγρίνιο.Οι αδελφοί Παπαστράτου οραματίζονταν το νέο Αγρίνιο, αλλά χρηματοδοτούσαν και την ανασκαφή για το αρχαίο.Τα χρήματα για την ανασκαφή το1927 προέρχονται κατά το μισό από το Δήμο Αγρινίου και κατά το άλλο μισό από δωρεά των αδελφών Παπαστράτου στην Αρχαιολογική Εταιρεία.
Στη συνέχεια θα αναφέρουμε τις δωρεές ξεκινώντας την περιήγηση από το Παπαστράτειο Δημοτικό Πάρκο Αγρινίου και θα κατεβαίνουμε προς το κέντρο:
2. Παπαστράτειο Δημοτικό Πάρκο Αγρινίου
Το Δημοτικό Πάρκο είναι ο μεγαλύτερος χώρος ξεκούρασης και αναψυχής του δήμου Αγρινίου.Η ιστορία του ξεκινά πριν από 99 χρόνια, όταν η οικογένεια Παπαστράτου αγόρασε μια έκταση 54 στρεμμάτων από τον ποιητή Κων/νο Χατζόπουλο.
Η διαμόρφωσή του ξεκίνησε το 1934 και ολοκληρώθηκε το 1937.Το Πάρκο ήταν ένα από τα καλύτερα της Ελλάδας. Στο κέντρο χτίστηκε το εκκλησάκι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, δωρεά της Χαρίκλειας Παπαστράτου. Το Πάρκο για αρκετά χρόνια ήταν το σημείο αναφοράς της εξόδου, του περιπάτου και της διασκέδασης των Αγρινιωτών. Φιλοξένησε στους χώρους του διάφορες εκδηλώσεις όπως: Τα Παπαστράτεια, εκθέσεις αγροτικών προϊόντων, θεατρικές παραστάσεις,συναυλίες κλπ.
Στην κύρια είσοδο του Πάρκου ο επισκέπτης «χαιρετούσε» και «ευχαριστούσε» τη μητέρα Χαρίκλεια και τους 4 αδελφούς Παπαστράτου.Σήμερα η οικογένεια των δωρητών δεν είναι εκεί.Οι προτομές τους θα επιστρέψουν με Τιμή, μετά την προγραμματισμένη ανάπλαση του Πάρκου, στη θέση που τους αρμόζει…
3. Παπαστράτεια Εκπαιδευτήρια
Βρίσκονται νοτιοανατολικά του Πάρκου.Είναι ένα σχολικό συγκρότημα: 1ο Γυμνάσιο και 5ο Δημοτικό Σχολείο Αγρινίου.
Οι αδελφοί Παπαστράτου ανέλαβαν την ανέγερση του σε μια προσπάθεια επίλυσης του στεγαστικού προβλήματος της εκπαίδευσης στο Αγρίνιο.Τα εγκαίνια έγιναν το 1932 παρουσία του τότε υπουργού Παιδείας Γ. Παπανδρέου, του Γέρου, ο οποίος στην ομιλία του είπε χαρακτηριστικά: «Σας παραδίδω ένα νέον Παρθενώνα!».Είδε ένα λαμπρό οικοδόμημα…
Το 1976 έγινε η δωρεά των δύο σχολικών κτηρίων προς το Δημόσιο. Πρόσφατα, το 2010 το σχολικό συγκρότημα αναπαλαιώθηκε ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της σύγχρονης εκπαίδευσης.
4. Παπαστράτειος Δημοτική Βιβλιοθήκη
Ιδρύθηκε το 1961 με δωρεά των αδελφών Παπαστράτου.Λειτούργησε το 1964 και για είκοσι και πλέον χρόνια πρόσφερε στους χιλιάδες αναγνώστες της μια ανεκτίμητη πνευματική βοήθεια. Αρχικά στεγαζόταν στο ίδιο κτήριο με το Αρχαιολογικό Μουσείο.Το 1984 με νέα δωρεά της ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ Α.Β.Ε.Σ κτίστηκε δίπλα ένα σύγχρονο κτήριο,σχέδιο του αρχιτέκτονα Στέλιου Κούτσικου, όπου μεταφέρθηκε η Βιβλιοθήκη και λειτουργεί μέχρι σήμερα. Το νέο κτήριο εγκαινιάστηκε στις 13Δεκεμβρίου 1987 από τον Τάσο Παπαστράτο, επί δημάρχου Γιάννη Βαϊνά.
5. Αίθουσα Τέχνης «Χρήστου Καπράλου»
Η Αίθουσα Τέχνης «Χρήστου Καπράλου» είναι ένας παράλληλος κτιριακός χώρος με τη Δημοτική Βιβλιοθήκη και φιλοξενεί μόνιμη έκθεση γλυπτών του μεγάλου δημιουργού Χ.Καπράλου. Οι αδελφοί Παπαστράτου και κυρίως ο Γιάννης υποστήριξαν πολύ το γλύπτη.Του χορήγησαν υποτροφία για να σπουδάσει στη σχολή Καλών τεχνών στην Αθήνα και στο Παρίσι.Η αίθουσα φιλοξενεί διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις και μαζί με το χώρο της βιβλιοθήκης αλληλοσυμπληρώνονται και δίνουν ένα σύνολο πολιτιστικού και πνευματικού ενδιαφέροντος. Η περίφημη «Μάνα», ένα μεγάλο έργο του γλύπτη κοσμεί την είσοδο της Γλυπτοθήκης.
6. Παπαστράτειο Αρχαιολογικό Μουσείο
Βρίσκεται σε απόσταση λίγων μέτρων από τη βιβλιοθήκη και χτίστηκε με δωρεά των αδελφών Παπαστράτου.Εγκαινιάστηκε το 1969.Τα εκθέματα του μουσείου προέρχονται από αρχαιολογικούς χώρους όλου του νομού Αιτ/νίας και καλύπτουν το χρονικό διάστημα από τη νεολιθική εποχή μέχρι την περίοδο της ρωμαιοκρατίας.
7. Παπαστράτειο Μέγαρο Αγρινίου
Η εισηγήτρια Μ. Αγγέλη, 11/11/2018
Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης στην πλατεία Παναγοπούλου. Είναι ένα μεγαλοπρεπές τετραώροφο κτήριο με προδιαγραφές ευρωπαϊκών απαιτήσεων. Αρχιτεκτονημένο από την Donattela Poli, εγγονή του Τάσου Παπαστράτου, αποτελεί ένα κόσμημα του Αγρινίου. Δωρεά της ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ ΑΒΕΣ και της οικογένειας Παπαστράτου στη Γυμναστική Εταιρεία Αγρινίου. ΓΕΑ.
Ο Αναστάσιος (Τάσος) Παπαστράτος ήταν στη θεμελίωση του κτηρίου(1993) και όπως προκύπτει από προφορικές μαρτυρίες και επιβεβαιώνουν φωτογραφικές αναπαραστάσεις βάζει στα θεμέλια συμβολικά 4 λίρες. Τήρησε ένα τοπικό έθιμο που θέλει να βάζουν νομίσματα στα θεμέλια ενός κτιρίου… να «το ασημώνουν».
Εγκαινίασε ο ίδιος το Μέγαρο και το παρέδωσε στην πόλη και τους πολίτεςτης.
Οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται προέρχονται από το αρχείο της ΓΕΑ. Μου τις είχε παραχωρήσει ευγενικά ο κύριος Νίκος Γράψας, πρόεδρος επί σειρά ετών της ΓΕΑ, όταν εκπονούσα τη Διδακτορική Διατριβή μου με θεματική τον Καπνό και τον κόσμο του καπνού].
Το Παπαστράτειο Μέγαρο φιλοξενεί στους χώρους του πολιτιστικές και άλλες εκδηλώσεις της ΓΕΑ και άλλων συλλόγων και φορέων.
Η παρούσα Διοίκηση φιλοξενεί τη σημερινή εκδήλωση του Δήμου Αγρινίου.
8. Καπναποθήκες Παπαστράτου
Στο κέντρο του Αγρινίου, λίγα μέτρα κάτω από το Δημαρχείο βρίσκεται το κτηριακό συγκρότημα των καπναποθηκών Παπαστράτου. Οι επιβλητικές καπναποθήκες δηλώνουν αφενός το Κύρος της μεγάλης οικογένειας καπνεμπόρων και καπνοβιομηχάνων και αφετέρου την Ταυτότητα της Καπνούπολης της Αιτωλοακαρνανίας!Μιας από τις σημαντικότερες καπνουπόλεις της Ελλάδας!
Το συγκρότημα αυτό αποτελείται από 3 κτίσματα:ένα τριώροφο κεραμοσκεπές «οι παλιές καπναποθήκες».Ένα μικρό διώροφο που συνδέεται με το τριώροφο και στέγαζε τις διοικητικές υπηρεσίες της Εταιρείας.Και ένα τρίτο εξαώροφο κτίριο «οι νεότερες καπναποθήκες».Τα δυο πρώτα κτήρια έχουν κριθεί διατηρητέα καθώς αποτελούν αξιόλογα δείγματα αρχιτεκτονικής και έχουν μεγάλες δυνατότητες αξιοποίησης.
Στους χώρους των καπναποθηκών εργάστηκαν εκατοντάδες καπνεργάτες και καπνεργάτριες στη διαλογή και επεξεργασία του καπνού. Με τον απλό λαϊκό λόγο τους σήμερα οι άνθρωποι της καπνεργασίας αναφέρονται στην οικογένεια Παπαστράτου αναγνωρίζοντας την προσφορά τους και εκφράζοντας ευγνωμοσύνη ως ευεργετημένοι προς αυτούς. Αυτούς από τους οποίους, «έφαγε ψωμί η φτώχεια», όπως λένε χαρακτηριστικά στις προφορικές αφηγήσεις που καταγράψαμε.
Οι «παλιές» καπναποθήκες συνδέονται και με την ιστορία του ελληνοϊταλικού πολέμου καθώς την περίοδο εκείνη είχαν μετατραπεί σε νοσοκομείο για την περίθαλψη των τραυματιών του πολέμου.Ένας από τους τραυματίες ήταν και ο νομπελίστας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης που τον Απρίλιο του 1941 βρέθηκε στο χώρο αυτό.Ο ίδιος σε συνέντευξή του δημοσιευμένη στην Πανσπουδαστική(Οκτώβρης 1962) αφηγείται τη μεταφορά του στην καπναποθήκη αυτή.
Μετά την απελευθέρωση το κτήριο επανήλθε στην αρχική του χρήση. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’80.Από τότε οι καπνικές εργασίες μεταφέρθηκαν σε ένα νέο υπερσύχρονο κτήριο στο Ζαπάντι, Μεγάλη Χώρα.
Το 2000 φιλοξένησαν την αναδρομική έκθεση του Χρήστου Μποκόρου.
Το 2013(9 Μαΐου) η Εταιρεία και οι απόγονοι της οικογένειας συνεχίζοντας τις δωρεές τους παραχώρησαν τα δύο κτήρια και 1,5 εκατομμύριο ευρώ στην πόλη του Αγρινίου.
Το τρίτο κτήριο,«οι νεότερες» καπναποθήκες, που χτίστηκαν στο τέλος της δεκαετίας του ’60, είχε παραχωρηθεί από το 2004 στο Δήμο Αγρινίου. Ο Δημήτριος Γκέρτσος, εγγονός του Ευάγγελου Παπαστράτου, υπέγραψε το παραχωρητήριο.
Στο κτήριο αυτό υπάρχει και το διαμέρισμα της οικογένειας Παπαστράτου, λιτό, με Μετσοβίτικη διακόσμηση, το οποίο άνοιξε για το κοινό και έγιναν ξεναγήσεις την Παρασκευή και το Σάββατο (9,10 Νοεμβρίου 2018).
Το σπίτι της οικογένειας Παπαστράτου
Σήμερα στους χώρους των καπναποθηκών στεγάζονται υπηρεσίες του Δήμου. Φιλοξενούνται επίσης και διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις: εκθέσεις, θεατρικά, χοροί κλπ.
Τα Σχολεία του Δήμου Αγρινίου και της ευρύτερης περιοχής πραγματοποιούν επισκέψεις στις καπναποθήκες Παπαστράτου για να γνωρίσουν και να κατανοήσουν την Τοπική ιστορία! Ως εκπαιδευτικοί οφείλουμε να διδάσκουμε την Τοπική ιστορία. Και είναι γνωστό ότι η ιστορία της πόλης και της ευρύτερης περιοχής είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον καπνό.
Οφείλω και δημόσια να ευχαριστήσω τη Δημοτική αρχή που ενθαρρύνει τις επισκέψεις των μαθητών στους χώρους αυτούς…
Η πολιτιστική ομάδα του 2ου Γυμνασίου στην ταράτσα των καπναποθηκών
9.Ηλεκτρική Εταιρεία
Οι αδελφοί Παπαστράτου ήταν οι πρώτοι που ίδρυσαν το «Ηλεκτρικόν Εργοστάσιον Φωτισμού» που λειτούργησε το Φεβρουάριο του 1928.Ανέλαβαν οι ίδιοι την εκμετάλλευσή του για ορισμένα χρόνια ώστε να καλύψουν μέρος των δαπανών της ανέγερσης.Μετά το παραχώρησαν στο Δήμο Αγρινίου.Το κτήριο αυτό βρίσκεται απέναντι από τον παλιό Σιδηροδρομικό σταθμό. Εκεί μετά την αναπαλαίωσή του στεγάζεται το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας.
10.Γηροκομείο Αγρινίου
Οι αδελφοί Παπαστράτου ήταν και δωρητές,μαζί με άλλους, στην ανέγερση του νέου τετραώροφου γηροκομείου Αγρινίου(1969-1970).
Ο Τάσος Παπαστράτος το 1996,σε ηλικία 86 χρονών ο ίδιος, συμμερίζεται πολύ τις ανάγκες των γηρατειών και με νέα δωρεά του αναπαλαιώθηκε και ανακαινίστηκε η παλιά πτέρυγα του γηροκομείου.
Ο Αναστάσιος (Τάσος) Παπαστράτος πρόεδρος της Εταιρείας ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ ΑΒΕΣ πεθαίνει στις 9 Ιουλίου 1998.Φέτος συμπληρώνονται 20 χρόνια από την εκδημία του. Και με αφορμή αυτό το γεγονός η Δημοτική αρχή διοργανωσε αυτές τις τριήμερες εκδηλώσεις Τιμής και Μνήμης…
«Ο Τάσος, ο γιος του Γιάννη, ο μόνος από την Τρίτη γενιά της οικογένειάς μας που σώζει το όνομα Παπαστράτος, σηκώνει το κύριο βάρος των επιχειρήσεών μας», γράφει ο Ευάγγελος Παπαστράτος.
Λίγο μετά το θάνατό του Τάσου ιδρύθηκε το Ίδρυμα Παπαστράτου.«Με σκοπό τη συμβολή στην εξύψωση του πολιτιστικού και εκπαιδευτικού επιπέδου στην Ελλάδα, μέσω της ενίσχυσης συναφών κοινωφελών έργων και σκοπών. Οι σκοποί και οι δράσεις του Ιδρύματος Παπαστράτου αντανακλούν τη διάθεση των ιδρυτών της Εταιρείας, αδελφών Παπαστράτου, για κοινωνική προσφορά τόσο στη γενέτειρά τους, το Αγρίνιο, όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα».
Το 2013 όπως προανέφερα, η Διοίκηση του Ιδρύματος περνάει σε προσωπικότητες του Αγρινίου για να συνεχίσουν τη δράση των ιδρυτών του…
Κλείνοντας θα σας διαβάσω στίχους από το ποίημα που έγραψε για την οικογένεια Παπαστράτου η μαθήτρια του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου, Θεοδώρα Σκουτέρη.
Στην οικογένεια Παπαστράτου…
Οικογένεια Παπαστράτου
Τι να πει κανείς γι’ αυτή;
Τέσσερα αδέλφια Αγρινιώτες
Με όραμα η πόλη να αναβαθμιστεί.
Όμορφη, σύγχρονη και ζηλευτή
Θέλανε να την κάνουν
Με λεωφόρους κι άξονες
Ξένους και ντόπιους να ξετρελάνουν.
Πάρκο, Εκπαιδευτήρια
Βιβλιοθήκη και Μουσείο
Καπναποθήκες, Μέγαρο
Εταιρεία ηλεκτρική και Γηροκομείο.
Η προσφορά τεράστια…
Δε συγκρίνεται με καμιά
Γι’ αυτό και το Αγρίνιο
τους λέει « ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ»
Και τους τιμά με κεντρική οδό!
ο Δήμαρχος Αγρινίου κ. Γεώργιος Παπαναστασίου, ο κ.Φιλίπ Πολί ,η κ.Μαρία Αγγέλη και μαθητές του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου στην εκδήλωση Τιμής και Μνήμης στην οικογένεια Παπαστράτου (11/11/2018)
Σημείωση: Η παρούσα εισήγηση εκφωνήθηκε από τη γράφουσα, την Κυριακή 11 Νοεμβρίου 2018, ώρα 12 το μεσημέρι στο Παπαστράτειο Μέγαρο Αγρινίου. Η εκδήλωση Τιμής και Μνήμης στην οικογένεια των Μεγίστων Ευεργετών, των Παπαστραταίων διοργανώθηκε από το Δήμο Αγρινίου με αφορμή τη συμπλήρωση 20 χρόνων από την εκδημία του Τάσου Παπαστράτου. Του τελευταίου Παπαστράτου… Την εκδήλωση τίμησε με την παρουσία του ο εγγονός του Τάσου Παπαστράτου, κύριος Φιλίπ Πολί.
Βιβλιογραφία
Αγγέλη Μαρία, Ο κόσμος της εργασίας: Γυναίκες και άνδρες στην παραγωγή και επεξεργασία του καπνού(Αγρίνιο 19ος-20ος αι.) Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2007
Αγγέλη Μαρία, «Το φτωχόπαιδο που έγινε άρχοντας των καπνών: Ευάγγελος Παπαστράτος», περ. Ρίζα Αγρινιωτών, τχ. 66, 2007
Αγγέλη Μαρία, «Οι καπναποθήκες του Αγρινίου», εφ. Αιτωλοακαρνανικός Τύπος, Απρίλιος 2008
Αγγέλη Μαρία, «Μνημονικοί τόποι: Οι καπναποθήκες του Αγρινίου», περ. Τα Αιτωλικά, τχ. 12, 2009
Αγγέλη Μαρία, «Αγρίνιο: Η καπνεργατική απεργία του 1926» ,περ. Τα Αιτωλικά, τχ. 16, 2011, ΑΙ.ΠΟ.Ε Αθήνα
Αγγέλη Μαρία, «Άνοιξαν οι καπναποθήκες. Οι μαθητές πιάνουν δουλειά!» 2014,διαθέσιμο:https://www.agriniopress.gr
Αγγέλη Μαρία, «Αφιέρωμα στην οικογένεια Παπαστράτου»,διαθέσιμο:http://www.epoxi.gr
Αγγέλη Μαρία, «Ο Δεκάλογος του Παπαστράτου», διαθέσιμο: http://www.epoxi.gr/persons2aa.htm
Aγγέλη Μαρία, «Καπναποθήκες Αγρινίου. Οι χώροι και οι άνθρωποι της καπνεργασίας»,διαθέσιμο :http://www.epoxi.gr
Γαβαλά-Μονούδη Δώρα, Αγρίνιο: Πολεοδομική εξέλιξη( 1830-1940), έκδ.Δήμου Αγρινίου 2010
Θωμόπουλος Θεόδωρος,Το Αγρίνιο,Αθήνα 1954
Κακαβιάς Κώστας, «Το Αγρίνιο έχασε τη μεγάλη ευκαιρία»,εφ.Εβδομάδα,1997
Μέλιος Νίκος-Μπαφούνη Ευαγγελία,(επιμέλεια-συγγραφή), 75 χρόνια Παπαστράτος (1931-2006),Ι.Μ.Τ.Ι.Ι.Ε., Αθήνα 2006
Μπάδα Κων/να, «Οι καπνεργάτριες του Αγρινίου», Πρακτικά Ημερίδας Αγρινίου: Η μνήμη του επαρχιακού τόπου και τοπίου: το Αγρίνιο μέχρι τη δεκαετία του ’60, έκδ. Δήμου Αγρινίου 2003
Παπαστράτος Ευάγγελος,Η Δουλειά κι ο κόπος της,Αθήνα 1955
Παπατρέχας ΓεράσιμοςΗρ.,Ιστορία του Αγρινίου,έκδ.Δήμου Αγρινίου 1991
Προφορική πηγή : Ευθυμία Φρόση, 2014
Δικτυογραφία:http://www.cityofagrinio.gr
http://www.epoxi.gr
http://el.wikipedia.org/wiki/βικιπαίδεια
http://politistiki2gymnagrinio.blogspot.com
