Βραβευμένος αυτοδίδακτος λαογράφος. Το έργο του τιμήθηκε με υψηλές διακρίσεις από την Ακαδημία Αθηνών και το Παν/μιο Αθηνών. Κατέγραψε μεθοδικά σε χειρόγραφους σελιδοποιημένους τόμους τη λαογραφία του Ξηρομέρου, τα τοπωνύμια, τις παροιμίες κάνοντας παράλληλα καινοτόμες ιστορικές καθώς και κοινωνικές αναλύσεις διατηρώντας την αυθεντική ακαρνανική τοπολαλιά στον γραπτό του λόγο.
Γράφει η Μαρία Χριστονίκου*
Ο Ιωάννης Δ. Γουλές γεννήθηκε το 1911 στον Αστακό Αιτωλοακαρνανίας και απεβίωσε σε ηλικία 95 ετών. Καταγόταν από το χωριό Αχυρά Αιτωλοακαρνανίας .
Ο ίδιος γράφει: «Εγεννήθηκα στον Αστακό το 1911 .Από τον πατέρα μου δεν κληρονόμησα τίποτα και επτά ετών έγινα χοιροβοσκός. Κατόπιν πήγα στην ξυλουργική τέχνη. Υπηρέτησα ως στρατιώτης στο τάγμα γεφυροποιών στη Λάρισα 1932-33, όπου έμαθα καλά τη δουλειά. Για το λόγο ότι μου άρεσαν πολύ τα γράμματα από το 1923 παράλληλα με την βιοποριστική μου εργασία τις νύχτες άρχισα να γράφω, να διαβάζω.
Αναθράφηκα στο χωριό Κομπωτή ,λόγω ορφάνιας και από τους δυο γονείς μου».
Η μητέρα του, Όλγα Παπαδάτου, καταγόταν από το χωριό Φαβατάτα Κεφαλληνίας, της επαρχίας Ληξουρίου. Ο Γιάννης ήταν το μικρότερο από τα πέντε παιδιά της οικογένειας. Σε ηλικία δύο ετών έχασε τον πατέρα του (1913) και τρία χρόνια αργότερα την μητέρα του .
Επιθυμία και ανάγκη της μητέρας του προτού πεθάνει να εξασφαλίσει τον μικρό Γιάννη σε καλά χέρια . Έτσι τον εμπιστεύθηκε στην αδερφή του πατέρα του , Αργύρω , που ζούσε στο χωριό Κομποτή Ξηρομέρου , παντρεμένη με τον Ηλία Πάνενα .Η θεία του η Αργύρω υπήρξε το στήριγμά του στα δύσκολα παιδικά του χρόνια.
Μεγάλωσε μέσα στη φτώχια και την ορφάνια όπως χαρακτηριστικά λέει ο ίδιος.
«Η γύμνια, η ξυπολησιά,η πείνα και η ορφάνια», συνόδευαν την καθημερινότητα των παιδικών του χρόνων. Ένα ξεροκόμματο ψωμί καλαμποκίσιο, η μπομπότα, αποτελούσε θείο δωρο. Πότε έκανε τον βοσκό, πότε τον γεωργό, πάντα εργατικός και κάτω από την προστασία της θείας του Αργύρως και με την αγάπη όλης της οικογένειας στην οποία συχνά αναφέρεται με σεβασμό και ευγνωμοσύνη.
Πήρε απολυτήριο από πρώτη και δευτέρα Δημοτικού. Αναφέρεται συχνά στην αυτοβιογραφία του στον δάσκαλό του Κώστα Μαυρέλη από την Κομπωτή Ξηρομέρου. Μελετούσε πάρα πολύ και απέκτησε γνώσεις που τον έκαναν να ξεχωρίζει. Κανένας δεν πίστευε ότι είναι αγράμματος. «Άρχισα να παλεύω με τα κύματα τα μεγάλα της κοινωνίας, να βρω τρόπο να σπάσω τα δεσμά της δυστυχίας μου!»
Η μεγάλη του επιθυμία να γίνει δάσκαλος δεν πρόκειται να υλοποιηθεί, εφόσον δεν έχει τις απαραίτητες γραμματικές γνώσεις γι’ αυτό!
Αποφασίζει να γίνει Εργολάβος Δημοσίων Έργων!
Παντρεύτηκε την Ρήνα Καρβούνη του Ανδρέα και της Αλεξάνδρας, από τον Αστακό. Από τον γάμο τους απέκτησαν δυο παιδιά . Τον Βασίλειο και τον Δημήτριο. Το 1940 επιστρατεύτηκε και πολέμησε δύο χρόνια στον Ελληνοϊταλικό αρχικά πόλεμο και στον Ελληνογερμανικό στη συνέχεια. Πολύ σκληρή εποχή για όλους τους Έλληνες και ειδικά για τους στρατιώτες του Μετώπου όπως ο νεαρός τότε Γιάννης Γουλές, που είχαν αφήσει πίσω ανήλικα παιδιά! Αφηγείται: «Ερχόμενος από Αλβανία, βρήκα την οικογένειά μου χωρίς ψωμί. Τότε αγόρασα ένα νερόμυλο στην θέση Γράβα να ζήσω την οικογένειά μου…». Είναι αξιοσημείωτο ότι στα μαύρα χρόνια της Κατοχής ο μύλος Γουλέ δούλευε ακατάπαυστα και βοηθούσε πολλές οικογένειες δίνοντας αλεύρι για το περιζήτητο ψωμί που ήταν είδος επιβίωσης! Το αλεύρι αποτελούσε το χρυσάφι αυτής της εποχής! Μέχρι σήμερα θυμούνται οι παλιότεροι τη γενναιοδωρία του Γιάννη Γουλέ και τον ευγνωμονούν ακόμη!
Μετά την απελευθέρωση και την ανασυγκρότηση του κράτους άρχισε η ανοικοδόμηση της χώρας. Ο Γιάννης Γουλές ανέλαβε την ανοικοδόμηση των χωριών του Ξηρομέρου, Μαχαιρά, Κατούνας, Κομπωτής, Μπαμπίνης, Αετού, Αστακού, Φυτειών, Τρύφου… και άλλων.
Ένιωθε περήφανος που κατάφερε να σπουδάσει τα παιδιά του σε μια εποχή γεμάτη αντιξοότητες και οικονομικά προβλήματα για την πλειονότητα του λαού μας βέβαια, αλλά και για το βιοπαλαιστή Γιάννη Γουλέ!
Εργογραφία και το περιεχόμενό της
Πολυγραφότατος και φιλέρευνος ο Ακαρνάνας λαογράφος αριθμεί περίπου 40.000 χειρόγραφες σελίδες με τεράστια θεματολογία, την οποία αντλεί κατ’ εξοχήν από τις ρίζες του, την Ιστορία, τους θρύλους και τις παραδόσεις του Ξηρομέρου. Στο προσκήνιο βρίσκεται πάντα η καθημερινή ζωή των συντοπιτών του, οι ασχολίες των κατοίκων, τα ήθη και τα έθιμα, οι χαρακτήρες των ανθρώπων, οι προσωπικότητες της εποχής του, πρόσωπα της Ιστορίας, τα επαγγέλματα της περιοχής, τα δημοτικά τραγούδια του τόπου, η Αποδημία, οι λαϊκές δοξασίες του τόπου, η βασκανία, οι προλήψεις, τα γιατροσόφια, η ενδυματολογία της εποχής, η λαϊκή κατοικία, το χτίσιμο των σπιτιών, των φούρνων, των πηγαδιών, η διατροφή της περιοχής στην εποχή του, η γέννηση, ο γάμος, ο θάνατος!
Γράφει για τις φάρες, για τους σταυραδερφούς, τους βλάμηδες, για τους ξυλοστατεράδες, τους ληστοπειρατές, τους λήσταρχους, τους ραφτάδες, τους οικοδομοτεχνίτες, τους τσελιγκάδες, τη μαρτυρική ζωή του τσοπάνη, όπως την αποκαλεί, «τον ποιμενικό βίο», τα ζώα και την φροντίδα τους, το τυροκόμισμα, τα κυπροκούδουνα, τους άγιους προστάτες των βοσκών, τα τσοπανοκάλυβα. Γράφει για τους γεωργούς και τις καλλιέργειες, για το κυνήγι, το ψάρεμα στα ρέματα, τα εργαλεία και τους τρόπους αλιείας, για τους αγροφύλακες, τους ιερείς, τους μπαλωματήδες, τους υποδηματοποιούς, τους σαγματοποιούς ή σαμαράδες, τους μυλωνάδες, τους δασικούς, τ’ αστυνομικά αποσπάσματα, τη βιοτεχνία, την υφαντική, την πλεχτική, την κεντητική, την ξυλοτεχνία, τους μύλους, τη νεροτριβή, τα χάνια, τα σχολεία, τα συγκοινωνιακά μέσα, το εμπόριο!
Πραγματεύεται ακόμα και θέματα κοινωνικής οργάνωσης της εποχής του: Εξουσία, Κοινωνικές τάξεις, κοινοτικοί φόροι, Θέση πατέρα στην οικογένεια, Θέση γυναίκας στην κοινωνία, αλλά και νομικής φύσεως θέματα όπως το Ενοχικό Δίκαιο, το Οικογενειακό Δίκαιο, τους Τόπους Συμβιβασμού, τις Μεσιτείες, τα Δάνεια!
Προικισμένος με οξυδέρκεια και ερευνητικό ταλέντο ο Γιάννης Γουλές, μας ξετυλίγει όλον τον 20ο αιώνα στο Ξηρόμερο! Περιγράφει, τοποθετείται, σχολιάζει το εφήμερο προσδίνοντάς του διαχρονικότητα, αξιολογεί με τον δικό του μοναδικό τρόπο καθετί γύρω του πάντα με την ιδιαίτερη αίσθηση χιούμορ που τον διακρίνει! Μας ξετυλίγει ολόκληρο τον 20ο αιώνα στο Ξηρόμερο!
Και τι δεν έγραψε για το Ξηρόμερο! Θαρρεί κανείς ότι ανίχνευσε, σκάλισε και σμίλεψε σαν κλασικός γλύπτης με αγάπη, ενδιαφέρον και μεράκι καθετί που αφορούσε τον τόπο του, τον τόπο μας και φρόντισε να μας το παραδώσει ατόφιο και αυθεντικό, γυμνό από περιττά και ανούσια στολίδια! Απλό και κατανοητό, στην γλώσσα του, στην γλώσσα μας, εξυψώνοντας την ακαρνάνικη ντοπιολαλιά και δίνοντάς της μια θέση στις κορυφαίες ελληνικές διαλέκτους με την αρχαία ελληνική καταγωγή και την τεράστια εκφραστικότητα! Η εργογραφία του είναι ευρεία και αξιοζήλευτη:
Παροιμίες και γνωμικά
Παροιμίες και γνωμικά (περίπου 5000), χρήσιμα λόγια όπως τα ονομάζει τα αποφθέγματά του, τα ρητά του που ξεχειλίζουν από λαϊκή θυμοσοφία! «Ο ξένος και ο ποταμός τον τόπο τους γυρεύουν», «Τον άνθρωπο πρέπει να τον φυλάει ο ίσκιος του και όχι οι κλειδαριές και οι αμπάρες», «Ο έξυπνος άνθρωπος αλλάζει γνώμη», «Καλύτερα κοιμήσου νηστικός παρά χαρούμενος». Παραρτήματα λαϊκής σοφίας, έργο βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών. Ιστορικά κείμενα της εποχής του 1821 αλλά και άλλων περιόδων της Νεότερης Ιστορίας, πραγματείες για διάφορα θέματα όπως οι κουτσομπόλες και καταχθόνιες γυναίκες, οι γυναίκες της υψηλής κοινωνίας .
Τοπωνύμια
Τοπωνύμια για τα οποία εκφράζει την πικρία του για την κρατική αδιαφορία τονίζοντας το εθνικό και ιστορικό ενδιαφέρον όχι μόνο για εμάς τους Έλληνες αλλά για κάθε άνθρωπο. Έχει ασχοληθεί με πλήθος ξηρομερίτικων τοπωνυμίων τα οποία αναδεικνύει με τρόπο γλαφυρό και ελκυστικό που αξίζει τον κόπο κάθε Αιτωλοακαρνάνας να μελετήσει, για να μάθει για τον τόπο του, αλλά και οποιοσδήποτε αναγνώστης θα γοητευθεί. Η τοπωνυμία της γριάς, ο γκρεμός, οι Αρκούδες, είναι χαρακτηριστικά δείγματα αυτής της συναρπαστικής μελέτης – έρευνας. Είναι μια επιστημονική δουλειά που αποτελεί παρακαταθήκη για όλους εμάς!
Λαογραφία
Ο μεγάλος όμως όγκος του έργου του δικού μας λαογράφου, του μπάρμπα Γιάννη Γουλέ, είναι τα κατεξοχήν λαογραφικά κείμενα που αφορούν ήθη και έθιμα των χωριών μας, όπως ασχολίες των κατοίκων, κοινωνικά θέματα, θρησκευτικές δοξασίες που καλύπτουν όλο σχεδόν τον 20ο αιώνα. Ο Αστακός, η Κομπωτή, η Μπαμπίνη, η Κατούνα, ο Αετός, η Κωνωπίνα, ο Τρύφος, οι Φυτείες, το Βούστρι, τα Αχυρά και άλλα ακόμα χωριά ξεδιπλώνουν την ιστορία τους, τις παραδόσεις και τους θρύλους τους μέσα από την γνήσια λαϊκή πένα του βαθυστόχαστου μπάρμπα Γιάννη!
Ο ζήλος του λαογράφου για το Ξηρόμερο, η δίψα του για γνώση, η πνευματική του οξυδέρκεια, το αστείρευτο ταλέντο του, η δυνατή του πένα παρότι σχεδόν αγράμματος, τον καθιστούν έναν γίγαντα της Λαογραφίας του Ξηρομέρου! Ένας ακόμα μπάμπα Γιάννης Μακρυγιάννης με τα δικά του απομνημονεύματα τη δική του ανεπιτήδευτη γλώσσα με τους ξηρομερίτικους ιδιωματισμούς που την καθιστούν γνήσια και απαράμιλλη, και τη δική του οπτική για τον κόσμο! Ένας πατριώτης Έλληνας, που λατρεύει τον τόπο του, αγαπάει με πάθος την πατρίδα του, ανησυχεί για το μέλλον της χώρας, για τα εθνικά μας θέματα. «Δεν έχουν νιώσει ακόμη οι Έλληνες την μεγάλη σημασία για την πατρίδα. Κρίμα που τις καίμε τις σημαίες. Έτσι πάμε να μείνουμε ορφανοί και ξένοι στους δικούς μας δρόμους», σχολιάζει δείχνοντας τον προβληματισμό του!
Πάντα πηγαίος και αυθεντικός με χειμαρρώδη λόγο, ανέδειξε και φώτισε ένα κομμάτι της Ελλάδας άγνωστο σε πολλούς και παραγκωνισμένο στην άκρη της Ακαρνανίας, το Ξηρόμερο!
Βραβεία
Βραβεύτηκε το 1971 από την Ακαδημία Αθηνών, για την πλούσια χειρόγραφη συλλογή λαογραφικής ύλης για το Ξηρόμερο.
Το 1985 η Ακαδημία Αθηνών, βραβεύει τη λαογραφική του συλλογή :
« Τοπωνυμίες τριών κοινοτήτων: Αστακός, Κομπωτή, Αχυρά Ξηρομέρου Αιτωλίας». Συνολικά βραβεύτηκε πέντε φορές από την Ακαδημία Αθηνών με επαίνους, συνοδευόμενους από χρηματική αμοιβή. Βραβεύτηκε επίσης από την Αγροτική Τράπεζα Ελλάδος, αλλά και από άλλους τοπικούς πολιτιστικούς φορείς και σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της περιοχής.
Η μεγαλύτερη διάκριση ήταν η απονομή Τιμητικής Σύνταξης από την Ακαδημία Αθηνών και το ελληνικό Δημόσιο για την μεγάλη του προσφορά στη Λαογραφία της Ελλάδας!
Σήμερα το ανέκδοτο και σπάνιο για την περιοχή του Ξηρομέρου έργο το βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στη Φιλοσοφική Σχολή, στο Τμήμα Λαογραφίας μετά από επιθυμία του γιου του Δημητρίου Ι. Γουλέ, ο οποίος έχει και τα πνευματικά δικαιώματα και σε συνεργασία με τον καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών Γεωργίου Θανόπουλου και την εκπαιδευτικό Μαρία Χριστονίκου , που μελετά το έργο επισταμένα και βοηθάει στην ταξινόμησή του και την περαιτέρω αξιοποίηση του εθνικού λαϊκού θησαυρού, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Μια γωνιά του εργαστηρίου της Λαογραφίας Πανεπιστημίου Αθηνών, κοσμείται από τον περασμένο Μάιο με τα μοναδικά διαχρονικά χειρόγραφα του Αιτωλοακαρνάνα λαογράφου Ιωάννη Δ. Γουλέ ,του δικού μας μπάρμπα Γιάννη από τον Αστακό κι αυτό μας κάνει υπερήφανους ως Αιτωλοακαρνάνες και ως Έλληνες!
*Εκπαιδευτικός, Μsc
agrinionews.gr
