Η ΚΗΠΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥ Sir Ebenezer Howard
Η αρχική πολεοδομική πρόταση του Sir Ebenezer Howard σχετικά με την ιδέα της Κηπούπολης, «της πράσινης αγρο-πόλης», αφορούσε μια μικρή πόλη ανεξάρτητη, με μικρές χωρικές διαστάσεις και με πληθυσμό και με οικονομική και παραγωγική αυτάρκεια στην κάλυψη των αναγκών του, μια αυτόνομη, οικονομικά και κοινωνικά πόλη. Ένας τέτοιος οικισμός, έως 60.000 – 70.000 κατοίκους, θα αναπτύσσονταν γύρω από ένα κεντρικό πάρκο 40 – 50 στρεμμάτων, σε μια δημοτική έκταση περίπου 400 εκταρίων, από τα οποία τα 3/4 και περισσότερο θα αφορούσαν χρήσεις γης για την πρωτογενή παραγωγή και περιοχές/ ζώνες πρασίνου και φύσης. Η Κηπούπολη του Howard, ήταν μια ακτινωτή καλά οργανωμένη πόλη, που περιβάλλονταν από ελαφριά σιδηροδρομική γραμμή (γεγονός που περιόριζε και τον αριθμό των κατοίκων ως 58.000 κατοίκους), ήταν μια πόλη αυτάρκης και συνεκτική με την αστική ενδοχώρα. Πολεοδομικά η Κηπούπολη αναπτύσσονταν ακτινωτά γύρω από ένα κεντρικό πάρκο, ενώ διατηρούσε την στενή της σχέση με τους γύρω αγροτικούς οικισμούς, τις αγροτικές καλλιέργειες και τη φύση.
Η ιδέα της Κηπούπολης προτάθηκε σε συνοικίες της Αθήνα, Ψυχικό, Φιλοθέη, Ηλιούπολη, Νέα Σμύρνη κ.α., αλλά και σε άλλες μικρότερες ελληνικές πόλεις, την περίοδο του Μεσοπολέμου, μεταξύ των οποίων και το Αγρίνιο, έδρα πολλών καπνοβιομηχανιών της εποχής, με πιο γνωστή την ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ. Η διαδικασία ήταν αποκαλυπτική για τις προθέσεις, τις δυνατότητες, αλλά και τις αξίες των ανώτερων πληθυσμιακών στρωμάτων σε αντιπαράθεση κυρίως με εκείνη των μικροαστικών και μεσαίων στρωμάτων και λιγότερο με εκείνη των λαϊκών, εργατικών και περιθωριακών στρωμάτων της περιόδου. Σ΄ όλες τις περιπτώσεις, όμως, η επικράτηση της ιδέας της κηπούπολης ήταν παροδική. Όπως σε πολλές άλλες μεταγενέστερες πολεοδομικές προτάσεις για την οργάνωση της ελληνικής πόλης, τίποτε δεν σώθηκε από τη σαρωτική επικράτηση της αντιπαροχής και της πολυκατοικίας, η οποία δελέασε το σύνολο σχεδόν του υποταγμένου και φοβισμένου μετεμφυλιακού ελληνικού πληθυσμού, από το 1950 και μετά, με τη μεγαλύτερη έκρηξη, όμως, τις δεκαετίες 1980-2010.
Ωστόσο η ανεπάρκεια των υποδομών και των δημόσιων – συλλογικών χώρων της πόλης που ακολούθησε το φαινόμενο της αντιπαροχής, δεν ήταν απόρροια τεχνικών αδυναμιών, αλλά πολιτικών, κυρίως, αποφάσεων ή παραλείψεων. Η πολιτική κατάσταση που επακολούθησε στην Ελλάδα εκμηδένισε όλα τα ίχνη αυτού του αστικού κοινωνικού πνεύματος και μετέτρεψε τις ελληνικές πόλεις, σε χαμένες ευκαιρίες εφαρμογής εναλλακτικών μοντέλων αστικής ανάπτυξης.Η αναδιοργάνωση του πολεοδομικού αστικού χώρου από την απρόσμενη αστικοποίηση και την αναδρομική νομιμοποίηση των αυθαιρέτων και την εκ των υστέρων επέκταση του σχεδίου πόλης, δίνει τη δυνατότητα για μια αντιφατική αστική ιστορία της σύγχρονης ελληνικής πόλης.
Σήμερα, η πλήρης ενσωμάτωση της Ελλάδας στον παγκόσμιο τρόπο παραγωγής και κατανάλωσης αγαθών και υπηρεσιών και οι δραματική επέκταση των επικοινωνιών, του διαδικτύου και της Ψηφιακής Πόλης, μαζί με την «οριακή» αστικοποίηση λόγου του τεράστιου μεταναστευτικού κύματος από τρίτες χώρες προς την Ελλάδα διαμορφώνει την εξέλιξη της ελληνικής πόλης. Σ” ένα εναλλακτικό σενάριο, όμως, η εξέλιξη των αρχών της πράσινης πόλης, της οικο-πόλης, αλλά και η αποτυχία του μετα-μοντερνισμού, ως ένα παγκόσμιο, αφαιρετικό και ιστορικιστικό, στιλ, έδωσαν την αφορμή για την εμφάνιση της πόλης στην οποία βρίσκουν εφαρμογή οι αρχές της βιώσιμης, αειφόρου – substainable- τοπικής ανάπτυξης, κυρίως από τη δεκαετία του 1990 και μετά. Η ιδέα της Κηπούπολης επανήλθε μέσα από τις πόλεις και τα δίκτυα οικο-πόλεων και οικο-χωριών, ενσωματώνοντας, παράλληλα, τις ιδέες της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, της βιοκλιματικής πολεοδομίας, της χρήσης εναλλακτικών μορφών ενέργειας και της εξοικονόμησης ενέργειας, αλλά και τις τελευταίες εξελίξεις στις ψηφιακές τεχνολογίες επικοινωνίας και παραγωγής. Για μία ακόμη φορά η πολεοδομική / αστική ουτοπία της Κηπούπολης προσπαθεί να ξαναβρεί την χαμένη ισορροπία πόλης – πάρκου- αγροτικής ενδοχώρας-φύσης, σε μια «οργανική οικιστική ενότητα».
Οι παραπάνω διαπιστώσεις θέτουν εκ νέου τον προβληματισμό για την πολεοδομική, αλλά και την οικονομική και πολιτιστική έκφραση για το αστικό και εμπορικό κέντρο της περιοχής της Δυτικής Ελλάδας, που, ήδη από το 1668, ήταν το Βραχώρι – Αγρίνιο. Τον 19ο αιώνα έγινε μια προσπάθεια σχεδιασμού με το λεγόμενο Βαυαρικό Σχέδιο, του 1854 και δημιουργήθηκαν από τις πρωτοβουλίες των δημαρχιακών αρχών, οι πιο σημαντικοί δημόσιοι χώροι, οι νεότερες συνοικίες, οι πλατείες και οι δρόμοι της πόλης. Στις αρχές του 20ου αιώνα το Αγρίνιο αναδείχθηκε ένα αστικό σημείο ζωής για μεγάλους εμπόρους- ευεργέτες, για καλλιτέχνες – δημιουργούς, για κατοίκους σε ευημερία, που συγκρότησαν μια πολεοδομική πρόταση για μια πόλη – Κήπο, για μια πράσινη Κηπούπολη, σύμφωνα με τα πιο προχωρημένα πολεοδομικά σχέδια της εποχής, μια πόλη που, οι πιο παλιότεροι, θυμούνται με μεγάλη νοσταλγία. Το γεγονός αυτό επέτρεψε, ιδιαίτερα στην εποχή του μεσοπολέμου, μια εντυπωσιακή αστική και αρχιτεκτονικής έκφρασης, σύμφωνα με τις πιο σύγχρονες επιταγές της τότε εποχής. Στην πόλη σχεδιάσθηκαν και κτίσθηκαν σημαντικά παραδείγματα κτισμάτων, κατοικιών και αποθηκών, για την προώθηση των αγορών και της εμπορικής και επιχειρηματικής κίνησης για τον καπνό. Δημιουργήθηκαν σημαντικές πλατείες και οι εκκλησίες, που γύρω τους αναπτύχθηκαν οι γειτονιές της πόλης, ο άγιος Δημήτριος, η μητρόπολη – Παναγία, ο παλιός και αργότερα ο άγιος Χριστόφορος, η Αγία Τριάδα, ο άγιος Γεώργιος και πιο πρόσφατα, η Αγία Βαρβάρα, η Αγία Παρασκευή, ο άγιος Αντώνιος, ο αη- Γιάννης ο Ρηγανάς. Την ίδια περίοδο, το 1924, οι αφοί Παπαστράτου, σχεδιάζουν και προτείνουν ένα πολεοδομικό χάρτη της πόλης, σαν Πόλη- Κήπος, μια πρόταση που συνάντησε σφοδρές αντιδράσεις από τα τοπικά μικρό συμφέροντα και ποτέ δεν υλοποιήθηκε (από τη διαδικασία αυτή προέκυψε, το 1929, ένα σχέδιο πόλης, που παρέμεινε σε ισχύ μέχρι τη δεκαετία του 1970). Η οικονομική ανάπτυξη του μεσοπολέμου επέτρεψε να δημιουργηθούν στη πόλη καφέ, κέντρα αναψυχής και διασκέδασης, να ιδρυθεί και να αποκτήσει το γήπεδο του ο Παναιτωλικός, σε έκταση 12 στρεμμάτων. Η πιο σημαντική αστική έκφραση, για αυτή την περίοδο, αποτελεί η δωρεά, μιας έκτασης 55 στρεμμάτων προς το Δήμο Αγρινίου, του πάρκου και των γύρω πολιτιστικών και εκπαιδευτικών χώρων, Βιβλιοθήκη, Μουσείο, Εκπαιδευτήρια, εκ μέρους των αδελφών Παπαστράτου.
Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΛΑΤΕΙΑ – ΚΗΠΟ ΣΤΟ ΑΓΡΙΝΙΟ
Οι πολεοδομικές εξελίξεις στην μεταεμφυλική πόλη του Αγρινίου, σε οικονομικό, πολιτιστικό και περιβαλλοντικό επίπεδο ακολούθησαν αυτές τις ελληνικής πόλης, ιδιαίτερα της Αθήνας. Στο πλαίσιο αυτό οι μακροχρόνιες οικονομικές, εμπορικές, κοινωνικές, πνευματικές, πολιτιστικές και ηθικές αξίες της πόλης χάθηκαν. Το παλιό πανέμορφο τοπίο της πόλης, οι κήποι, τα φημισμένα λουλούδια του Αγρινίου και το πράσινο στους δημόσιους χώρους αλλοιώθηκαν και καταστράφηκαν ανεπανόρθωτα. Παράλληλα, όμως, τέθηκαν και οι βάσεις του σχεδιασμού της νέας πόλης κυρίως μέσα από τις χρηματοδοτήσεις της ΕΕ. Με βασικό κριτήριο την απορρόφηση κονδυλίων, επιχειρήθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες μια σειρά από αστικές αναπλάσεις και πολεοδομικές παρεμβάσεις, με αμφίβολα, από πλευράς οικονομικής ανάπτυξης, απασχόλησης, αισθητικής και ποιότητας περιβάλλοντος, αποτελέσματα: Παλιός Άγιος Χριστόφορος, ανάπλαση της κεντρικής πλατείας, ανάπλαση του Πάρκου Αγρινίου, προτεινόμενες πολεοδομικές επεκτάσεις, μελλοντικό επιχειρηματικό πάρκο, αλλά και άλλες πολλές σημειακές παρεμβάσεις έναντι του κτισμένου περιβάλλοντος, με την απουσία ιδιαίτερης και καλαίσθητης αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής πρότασης.Άραγε ποιος σοβαρός επενδυτής θα επενδύσει σένα άμορφο, άσχημο, γκρίζο και άναρχο Αγρίνιο;
Σε αυτές τις συνθήκες πρέπει να γίνει μια ουσιαστική προσπάθεια για να επανα-ανακαλυφθεί η αρχιτεκτονική, οι δημόσιοι χώροι να ξαναβρούν το πράσινο, να σχεδιασθούν νέα πάρκα και πλατείες, με διαγωνισμούς και συμμετοχή νέων αρχιτεκτόνων και επιστημόνων, να προχωρήσουν σχέδια για τους γύρω οικισμούς με την ενεργό συμμετοχή των αγροτών.Η πολεοδομική πρόταση να ξαναγίνει το Αγρίνιο μια Πόλη – Κήπος, με οικονομική επάρκεια και αυτονομία, με απασχόληση, ιδιαίτερα για τους νέους, με πράσινο, μια πόλη που ακόμη και σε πρόσφατες εποχές γέμιζε από τις πασχαλιές και τις τριανταφυλλιές, τα γιασεμιά, τις πορτοκαλιές, τους φοίνικες και τα πλατάνια, δεν φαίνεται σήμερα ουτοπική. Για μία ακόμη φορά, η πολεοδομική/ αστική ουτοπία της Κηπούπολης μπορεί να ξαναβρεί στο Αγρίνιο την χαμένη ισορροπία πόλης – πάρκου- αγροτικής ενδοχώρας-φύσης, σε μια «οργανική οικιστική ενότητα», σχεδιασμένη για το Αγρίνιο του 21ου αιώνα. Πιστεύουμε πως η δημοτική αρχή, που θα την υιοθετήσει και θα την προωθήσει, θα βρει δίπλα της το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών αυτής της πόλης.
Γ.Κ.
Δίκτυο για τις Ελληνικές Οικο- Πόλεις
agrinioculture.gr
