Από τις εκτελέσεις των 120 αγωνιστών Ελλήνων πατριωτών, την Μεγάλη Παρασκευή του 1944 στο Αγρίνιο, απο τους Γερμανούς, κατάφερε να επιζήσει ο 16 χρόνος Χρήστος Τσιλιμπώκος του Δημητρίου απο το Παναιτώλιο. Ο μικρός Χρήστος Τσιλιμπώκος γλίτωσε σαν από θαύμα από τις σφαίρες των Γερμανών. Η μαρτυρία που κατέγραψε η ΜΑΡΙΑ ΑΓΓΕΛΗ, είναι ντοκουμέντο....
AΓΡΙΝΙΟ: ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ 1944
120 ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ ΚΑΙ ΕΝΑΣ ΜΙΚΡΟΣ ΕΠΙΖΩΝ
Γράφει η δρ. Μαρία Ν. Αγγέλη
ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ
Για τους πεσόντες στην κατοχή Αγρινιώτες
Και
Για όλους τους Ρωμιούς – θύματα του ναζισμού
Του Γιάννη Ρίτσου
Τόπος ιερός, εδώ που οι αντίχριστοι ξανασταύρωσαν το Χριστό και την Ελλάδα,
κ' είταν Παρασκευή Μεγάλη, 14 του Απρίλη,
και κει που η γης ανάβρυζε κρινάκια, παπαρούνες χαμομήλια για το Πάσχα
σκάφτηκαν τάφοι και στους τάφους δε χωρούσαν οι λεβέντες,
και μες στα σπλάχνα δε χωρούσε τόσος πόνος.
Κι' είταν το Αγρίνιο ολάκερο ένας Επιτάφιος μ' όλα του τα κεριά σβησμένα
Κι αντίς καμπάνες απ' τον όρθρο ως το σπερνό, ντουφεκιές ακούγονταν
[…]
Λοιπόν μην κλαίτε μάνες Αγρινιώτισσες, θάνατος δεν υπάρχει μόνο τα χέρια δώστε, αδέλφια μου, να βασιλέψει ειρήνη, ν' ανθίσει γέλιο στις ματιές, να λάμψει ο κόσμος όλος,
κι όλος ο κόσμος μια φωνή να τραγουδήσει: Ειρήνη, Ειρήνη, Ειρήνη.
Αθήνα, 4 V 80
Γιάννης Ρίτσος
************
Η Μεγάλη Παρασκευή του 1944 (14 Απριλίου) στο Αγρίνιο συνδέθηκε με την ομαδική εκτέλεση των 120 πατριωτών, ως αντίποινα των δυνάμεων κατοχής, και των συνεργατών τους για την Αντίσταση του ελληνικού λαού κατά των εισβολέων, όπως γράφει σε άρθρο του στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία,6 Μαΐου 1983, ο Αγωνιστής Σπύρος Γερολυμάτος..............
Σήμερα, 14 Απριλίου, Μεγάλη Παρασκευή του 2017, 73 χρόνια μετά, ο γνωστός Αγρινιώτης ζωγράφος Θανάσης Βαλαώρας διοργανώνει «εικαστικό μνημόσυνο» για να τιμήσει τους 120 ήρωες.
Χθες βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης είχε ολονυχτία στο χώρο του μνημοσύνου. Είναι στον αύλειο χώρο των καπναποθηκών Παπαστράτου στο κέντρο του Αγρινίου.
Παραβρέθηκα στο «μνημόσυνο» των 120. Οι εικαστικές αναπαραστάσεις, τα καντηλάκια στους τάφους, τα θυμιάματα στη μνήμη των νεκρών, οι φωτογραφίες, το ηπειρώτικο μοιρολόγι και η αφήγηση του ίδιου του Θ. Βαλαώρα συγκλονίζουν κάθε επισκέπτη-προσκυνητή… Ο Θ. Βαλαώρας με αυτό το πρωτότυπο μνημόσυνο ανατροφοδοτεί τη συλλογική μνήμη Αγρινιωτών και μη.
Επέστρεψα σπίτι συγκινημένη και έψαξα στο αρχείο μου το άρθρο του Γερολυμάτου, το οποίο είχε την καλοσύνη να μου δώσει σε φωτοτυπία ο γιος του Γεράσιμος Γερολυμάτος. (Ο ίδιος είχε μιλήσει στην Πολιτιστική ομάδα του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου για το Ιστορικό αυτό γεγονός. Στα πλαίσια του προγράμματος που ερευνούσα με τίτλο: «Μνημεία και αγάλματα της πόλης μας»).
Μετά θυμήθηκα τον «ένα μικρό επιζώντα»! Ο μικρός επιζών το όνομα του οποίου δεν διέσωσε η συλλογική μνήμη είναι ο Χρήστος Τσιλιμπώκος του Δημ. από το χωριό Παναιτώλιο.
Ορισμένες προφορικές μαρτυρίες που έχω καταγράψει στο παρελθόν αναφέρουν ότι σώθηκε ένα μικρό παιδί. Δεν αναφέρουν όμως το όνομα του μικρού.
Ίσως, η ανάγκη προστασίας του μικρού τότε να συντέλεσε στη «λήθη» του ονόματός του.
Ίσως, η επίδραση αυτού του γεγονότος ήταν τόσο συγκλονιστική που τα ονόματα τότε μπήκαν σε δεύτερη μοίρα…
Η κόρη του επιζώντα, μου αφηγήθηκε την ιστορία του.
Η ίδια μου είπε πως ο πατέρας της είχε δώσει συνέντευξη στο φιλόλογο Κωνσταντίνο Νικολακόπουλο, όταν εκείνος έκανε έρευνα. Η συνέντευξη, όπως μου είπε, δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του Νικολακόπουλου, Αντιστασιακά και άλλα θέματα, εκδ. Πασχιέντη, 2008.
Ο πατέρας της όταν πήρε το βιβλίο, παραπονέθηκε στο συγγραφέα ότι δεν είχε δημοσιεύσει αυτούσια και ολόκληρη τη συνέντευξή του. Εκείνος του είπε: δε χρειάζεται να τα γράφουμε και όλα. Πέρασαν τόσα χρόνια από τότε. Ας μην αναφέρουμε λεπτομέρειες…
Είπα στη φίλη Γωγώ, ότι το σημαντικό είναι πως «ακούστηκε» η φωνή του πατέρα της! Η σημαντική μαρτυρία του! Η βιωμένη μαρτυρία ενός εφήβου. (Σύμφωνα με τη μαρτυρία της ίδιας ο πατέρας της τότε ήταν 16 χρονών).
Την παρότρυνα μάλιστα να αφηγηθεί αυτή ολόκληρη την ιστορία, όπως πολλές φορές την είχε ακούσει από τον πατέρα της.
Σήμερα ημέρα μνήμης των 120, δημοσιεύω την αφήγηση του «μικρού επιζώντα» τότε, «εκλιπόντα» σήμερα, Χρήστου Τσιλιμπώκου, όπως την καταγράφει η κόρη του Γωγώ Τσιλιμπώκου- Παπαχρήστου:
«Όταν έγινε ο κλοιός του Παναιτωλίου, ο πατέρας μου, Χρήστος Τσιλιμπώκος του Δημ. ήταν 16 χρονών, ορφανός από πατέρα. Σύμφωνα με τα ήθη της εποχής φορούσε κοντό παντελόνι κι απέξω μακρύ γιατί έκανε ακόμη κρύο και γιατί πήγαινε στους αγρούς για δουλειές. Έτσι μαζί με τους άλλους άνδρες του χωριού που τους θεώρησαν υπεύθυνους για το σαμποτάζ του τρένου στη Σταμνά Αιτωλικού, πήραν και τον πατέρα μου, θεωρώντας τον μεγάλο.
Ξάδελφος του πατέρα μου με το ίδιο όνομα και πατρώνυμο ήταν αντάρτης, ανθυπολοχαγός στον πόλεμο της Αλβανίας, ηλικίας 35 χρονών.
Ο πατέρας μου ήταν οργανωμένος στην Ε.Π.Ο.Ν. η μητέρα του κι ο θείος του προσκόμισαν στους Γερμανούς πιστοποιητικό γέννησης, για να φανεί η διαφορά της ηλικίας με τον ξάδελφό του. Αλλά οι Γερμανοί τους έδιωξαν με σπρωξιές και κλωτσιές, λέγοντας πως είναι αντάρτης.
Τη Μεγάλη Τετάρτη απέλυσαν κάποιους. Τον πατέρα μου και άλλους δέκα τους μετέφεραν στις φυλακές Αγίας Τριάδας το ίδιο βράδυ. Δώσανε αριθμούς. Στον πατέρα μου δόθηκε ο αριθμός 326, με κόκκινο χρώμα, σημάδι κακού οιωνού.
Ντόπιοι καταδότες, κουκουλοφόροι, με τη συνοδεία Γερμανών, μπαινόβγαιναν στις φυλακές και κατέδιδαν με το δάχτυλο τους πατριώτες. Λέγανε, πως θα τους εκτελέσουν όλους και όλοι φοβότουσαν. Ο Παπαποστόλης έκανε αγώνα για να μειωθεί ο αριθμός αυτών που θα εκτελούσαν.
Οι πανίσχυρες αντιστασιακές οργανώσεις συγκέντρωναν πληροφορίες και όλα έφταναν στον αξιωματικό του ΕΛΑΣ με στολή Κατωπόδη, από τη Λευκάδα, που εμψύχωνε τους μελοθάνατους και προστάτευε και τον πατέρα μου, σαν πιο μικρό από όλους.
Την Μ. Πέμπτη το βράδυ ακούστηκαν τα γκαπ γκουπ των τσαπιών. Όλοι πάγωσαν. Έτρεμαν. Φοβούνταν.
Έσκαβαν τους λάκκους στο χωράφι του Σούλου.
Ξημέρωσε Μ. Παρασκευή. Μια βροχερή μέρα. Ξαφνικά εμφανίστηκαν πήραν τους 3 και τους κρέμασαν στην πλατεία.
Η φωτογραφία ντοκουμέντο. Ο Αβραάμ Αναστασιάδης κρεμασμένος στην πλατεία Αγρινίου
Μετά από λίγη ώρα ξανάρθαν: «Κατεβείτε κάτω με φανέλα και εσώρουχο». Μετά από λίγο άλλαξαν γνώμη: «Ανεβείτε, ντυθείτε και κατεβείτε πάλι».
Σ΄ αυτό το διάστημα ο πατέρας μου έβγαλε το μακρύ παντελόνι και έμεινε με το κοντό και έτσι ήταν εμφανές το νεαρό της ηλικίας του. Σε λίγο εμφανίστηκαν οι Γερμανοί και Ταγματασφαλίτες μαζί με το διερμηνέα Δούλβαρη, λέγοντας πως θα γίνουν εκτελέσεις για το σαμποτάζ του τρένου.
Φώναξαν μια φορά τα ονόματα των μελλοθανάτων. Ο πατέρας μου άκουσε το όνομά του. Πρώτοι εκτελέστηκαν 23 περίπου πατριώτες από την Κρυοπηγή Πρέβεζας. Αυτοί που δεν άκουσαν το όνομά τους, κλείστηκαν ξανά στη φυλακή. Έφτιαχναν δεκάδες από το σωρό και τις πήγαιναν για εκτέλεση. Στη μεταφορά των δεκάδων και στα μυδράλια ήταν εθελοντές Ταγματασφαλίτες, φερμένοι από άλλη περιοχή της χώρας.
Στην τελευταία δεκάδα ήταν ο πατέρας μου, καθώς και ο συγχωριανός του Γιώργος Διαμάντης. Τους έστησαν δίπλα στο λάκκο για να πέσουν κατευθείαν μέσα.
Ο αξιωματικός Λελούδας στέλνει έναν τσολιά και βγάζει τον πατέρα μου από τη σειρά που ήταν στημένος. «Έκλεψες όπλα;» ρωτά ο Λελούδας. «Έχεις γονείς, αδέλφια;», -«Είμαι ορφανός από πατέρα, έχω μάνα και τρία αδέλφια», απαντά ο πατέρας μου.
«Θα σε υιοθετήσω, θα σε κάνω παιδί μου», συνεχίζει ο Λελούδας.
Ο Γερμανός αξιωματικός, μέσω διερμηνέως δυσανασχετεί. Ο πατέρας μου τρεις φορές στήνεται στη σειρά για εκτέλεση. Στο τέλος ο Λελούδας απειλεί πως θα πετάξει τα γαλόνια του και θα φύγει. Ο Γερμανός υποχωρεί. Ο διερμηνέας βοήθησε για να σωθεί ο μικρός.
Ο πατέρας μου γυρίζει αντίθετα το κεφάλι του για να μην δει τους εννιά που θα εκτελούνταν. Ένας Γερμανός του γυρίζει το κεφάλι για να βλέπει!
Τότε ο συγχωριανός του Γιώργος Διαμάντης σηκώνει το χέρι του. «Χρήστο» του φωνάζει: «Έχε γεια»! Τα μυδράλια εκπυρσοκροτούν… Οι ταγματασφαλίτες έφεραν στο πεζοδρόμιο της οδού Αγγελοκάστρου τους επιζώντες, υπό την επίβλεψη του ταγματάρχη χωροφυλακής Τζωρζάκη…
Ο πατέρας μου έλεγε ότι διεσώθηκαν περίπου δεκαπέντε άτομα.
Ύστερα από αυτό το δραματικό γεγονός, ο πατέρας μου έγινε το αγαπημένο παιδί όλου του χωριού. Ευχαριστώ όλους τους χωριανούς για την αγάπη που έδειχναν στο πρόσωπό του».
Ο Χρήστος Τσιλιμπώκος γεννήθηκε το 1927 και απεβίωσε το 2013. Παντρεύτηκε τη Μάνθα Σαρδέλη και απέκτησαν τρία παιδιά: Γεωργία(Γωγώ), Δημήτρη, Όλγα.
Ας είναι αυτό το κείμενο ένα ταπεινό μνημόσυνο στη μνήμη και εκείνου που βίωσε τη φρίκη της ομαδικής εκτέλεσης, εκεί στο Γολγοθά, κοντά στις φυλακές Αγίας Τριάδας Αγρινίου.
Σημείωση: Στη λίστα των θυμάτων που δημοσιεύτηκαν στην Ελευθεροτυπία δεν ήταν μόνο Αγρινιώτες. Ήταν και κάτοικοι άλλων χωριών. Μεταξύ αυτών και Ξηρομερίτες:
Γιώργος Κοκορόμπας Αθ.
Κώστας ΤαμπάκηςΔημ.
Σταμούλης Τσιτσώνης Γεωργ.
Αλέξανδρος Βλάχας Βασιλ.
Χρήστος Παπακωσταντής Μιλτ.
Κώστας Μπλίτσας Παν.
Όλοι οι παραπάνω από Κατούνα Ξηρομέρου
