Η Μάχη της Μυρτιάς ή Γουρίτσας ήταν η πρώτη πολεμική σύγκρουση μεταξύ των ανταρτών του ΕΛΑΣ και των Γερμανών που έγινε στις 10 Ιουλίου του 1943. Ποτέ μέχρι τότε οι αντάρτες δεν είχαν πολεμήσει μαζί τους. Είχαν προηγηθεί μόνο συγκρούσεις και μικροσυμπλοκές με τους Ιταλούς.
Στην μάχη αυτή ενεπλάκησαν το δεύτερο τάγμα του 2/39 Συντάγματος του ΕΛΑΣ (με καπεταναίους τους:
Βασίλη Σκιαδά (Καπετάν Επαμεινώνδα),
Θ. Αλεφάντη (Καπετάν Θρύλο),
Θανάση Ζήκο (Καπετάν Ακρίτα),
Αντώνη Παπαϊωάννου (Καπετάν Δία),
Απ. Τσιαπούρη (Καπετάν Βάκχο),
Θωμά Μποκόρο (Καπετάν Μήλιο),
Φώτιο Πατσιαλό
Θεόδωρο Πολιτόπουλο,
Παν. Παπούτση (Καπετάν Σφίκα),
Β. Νικολακόπουλο (Καπετάν Βράχο),
Κ. Σταυρόπουλο (Καπετάν Κλεομένη),
Ι. Κωστόπουλο (Καπετάν Ακαρνάνα),
και οι εφεδρικές δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Θέρμου, υπό τον
Γεώργιο Ι. Παπαθανασόπουλο,
Θεόδωρο Χαρώνη και
Ν. Παπανικολάου (Γιατράκο). [1]
«Πληροφορία εξακριβωμένη: εντός των ημερών τμήμα του κατοχικού στρατού θα μεταβεί στο Θέρμο για εγκατάσταση στρατιωτικής βάσεως. Παρακαλούμε όπως καταβληθεί κάθε προσπάθεια για ματαίωσή της».
Το πρώτο δεκαήμερο του Ιουλίου του 1944, η Μαρία Δημάδη αποσπά μία πληροφορία (ως διερμηνέας στο Γερμανικό Φρουραρχείο του Αγρινίου) και ο ιερέας Κωνσταντίνος Παπαβαλής την μεταφέρει κρυφά στο Αρχηγείο του ΕΛΑΣ, στον Άγιο Βλάση όπου έδρευε. Προειδοποιούσε τους αντάρτες ότι οι Γερμανοί σκόπευαν να εγκατασταθούν Θέρμο (Κεφαλόβρυσο).
«Πληροφορία εξακριβωμένη: εντός των ημερών τμήμα του κατοχικού στρατού θα μεταβεί στο Θέρμο για εγκατάσταση στρατιωτικής βάσεως. Παρακαλούμε να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για ματαίωσή της».
«Ένα βράδυ η Μαρία με κάλεσε στο σπίτι της και μου έδωσε ένα ρολό με κάτι χαρτιά-καρμπόν γραφομηχανής. Μέσα αυτού έγραφε όλα τα καθέκαστα για τη μάχη της Γουρίτσας (Μυρτιάς), που έγινε ύστερα από κάνα δυο μέρες. Έτσι δεν έμεινε κανένας Γερμανός. Ο καπετάν Επαμεινώντας τους καθάρισε όλους, μα όλους», είχε διηγηθεί μετά τον πόλεμο ο ιερέας. [2]
Τα σχέδια των Γερμανών έπρεπε οπωσδήποτε να ανατραπούν γιατί αν η εγκατάσταση αυτή πραγματοποιούνταν θα έφερνε μεγάλες δυσκολίες στις κινήσεις του Αρχηγείου. Πρώτα-πρώτα δεν θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στις βάσεις του ανεφοδιασμού του, που ήταν κατά κύριο λόγο στο Αγρίνιο. Η ορεινή Τριχωνία θα διχοτομούνταν. Θα αποκόπτονταν η Ναυπακτία και η Μακρυνεία. Το Κεφαλόβρυσο με τους Γερμανοϊταλούς εγκαταστημένους σ’ αυτό θα ήταν μια σφήνα στην καρδιά της ανταρτοκρατούμενης περιοχής. Για όλους αυτούς τους λόγους, το σημείωμα της οργάνωσης Αγρινίου κατέληγε ότι έπρεπε να καταβληθεί κάθε προσπάθεια από το Αρχηγείο να ματαιωθούν τα σχέδια αυτά των κατοχικών δυνάμεων.
Ύστερα από την έγκριση του συντάγματος όλη η δύναμη του Αρχηγείου, κινείται για να πιάσει θέσεις κοντά στο μοναστήρι της Γουρίτσας. Θεωρούν ότι οι στροφές που ξετυλίγονται προς το χωριό Μυρτιά ήταν η κατάλληλη τοποθεσία για να στήσουν την ενέδρα.
Καταστρώνονται τα σχέδια, σημαδεύονται οι θέσεις που θα πιάνονταν, φτιάχνουν παραπετάσματα από πέτρες, χαρακώματα που σκεπάζουν με φρεσκοκομμένα κλαδιά και κάνουν δυο ασκήσεις μάχης που έγιναν μ’ όλη τη δύναμη του Αρχηγείου (60 άντρες). Έτσι ο κάθε διμοιρίτης, ο κάθε αντάρτης ήξερε από πριν τη θέση που θα έπιανε.
Πρωί 10 Ιουλίου
Ξαφνικά στην πρωινή σιγαλιά ακούγεται το σύνθημα του συναγερμού. Οι αντάρτες πιάνουν τις θέσεις τους. Έχουν δυο οπλοπολυβόλα, περίπου 20 αυτόματα, αλλά οι περισσότεροι διαθέτουν απλά όπλα.
15 γερμανικά αυτοκίνητα με αρκετή δύναμη Γερμανοϊταλών κινείται από Αγρίνιο προς Κεφαλόβρυσο. Απ’ τ’ αριστερά της Παραβόλας προς την Παλιοκαρυά φιδοσέρνεται μια άλλη φάλαγγα, ιταλική αυτή, από πεζούς προς Προστοβά, Κρυονέρι, Ταξιάρχη. Λίγο πριν η δύναμη των οχημάτων μπει στις στροφές που είχε στηθεί η ενέδρα, σταματούν. Προχωρά μόνο ένας ανιχνευτής με την μοτοσυκλέτα του. Περνά δίπλα από τους αντάρτες αλλά δεν τους εντοπίζει. Οι θέσεις τους ήταν πολύ καλά καμουφλαρισμένες με τα κλαδιά. Επιστρέφει στο σημείο που είχαν σταθμεύσει τα γερμανικά οχήματα και αναφέρει ότι δεν είδε τίποτα ύποπτο. Η γερμανική φάλαγγα ξεκινά. Μπροστά προχωρούν τρεις μοτοσυκλέτες.
Μέχρι την ώρα αυτή το τηλέφωνο που ήταν τοποθετημένο πολύ κοντά στις Στροφές δίνει πληροφορίες για τις κινήσεις των Γερμανών στο Μπερίκο, όπου είχε μεταφερθεί η έδρα του Αρχηγείου. Λίγο πριν αρχίσει η μάχη, οι τηλεφωνητές κάνουν το τελευταίο τηλεφώνημα στην έδρα τους: «Έφτασαν οι Γερμανοί. Σε λίγο αρχίζει η μάχη». Κόβουν τα σύρματα και αποσύρονται.
Να πώς περιγράφει ο αντάρτης Βασίλης Παπανάνος,( ψευδώνυμο Χάρος) στο ημερολόγιό του τις στιγμές αυτές την αναμονής:
«…10.7.43.
Από τις 5 το πρωί χτύπησε συναγερμός και βρισκόμαστε σε μια εκνευριστική αναμονή, 50 αυτοκίνητα είναι στην Παραβόλα. Αν ξεκινήσουν σε μισή ώρα θα πιάσουμε μάχη. Τα νεύρα πάνε να σπάσουν. Η θέση μου είναι 30 μέτρα από το δρόμο που θα περάσουνε τα αυτοκίνητα, με κρύβει η θέση μόνο χωρίς να με προστατεύει. Οι Ιταλοί ξεκίνησαν και σταμάτησαν ένα τέταρτο μπροστά μας. Η ώρα είναι 8 το πρωί. Ο ήλιος κάνει το δρόμο να λάμπει. Στις 8.30 ακούγονται φωνές «έρχονται- έρχονται». Ακούγεται το μουγκρητό μιας μοτοσικλέτας να πλησιάζει και στην καμπή του δρόμου ξεπροβάλλει ένας Γερμανός μοτοσικλετιστής και σε λίγο και δεύτερη μοτοσικλέτα με καλάθι, με δυο Γερμανούς…».
Μόλις μπαίνει και το τελευταίο γερμανικό αυτοκίνητο στις στροφές τις ενέδρας, δίνεται από τον καπετάν Επαμεινώντα το σύνθημα της επίθεσης. Οι αντάρτες ανοίγουν πυρ. Αρχίζουν να ρίχνουν χειροβομβίδες στα αυτοκίνητα και να πυροβολούν όσους προσπαθούν να κατέβουν. Οι Γερμανοί αιφνιδιάζονται.
«….Σημαδεύω το πρώτο αυτοκίνητο, που μαζί με τις ριπές του οπλοπολυβόλου της ομάδας μου, δέχεται και 30 σφαίρες από το αυτόματό μου. Όσοι Γερμανοί δεν σκοτώθηκαν μέσα, τους καθαρίσαμε μόλις έκαναν να πηδήσουν έξω από το αυτοκίνητο. Ο οδηγός της μοτοσικλέτας καθώς σταμάτησε, 2-3 ριπές τον έκαναν να χοροπηδάει σαν παλιάτσος και να ξαπλωθεί φαρδύς πλατύς. Μάλιστα σε άλλα αυτοκίνητα που βγήκαν και ξάπλωσαν κάτω από αυτά, τινάχθηκαν στον αέρα από χειροβομβίδες. Γερμανοί σκοτωμένοι μέσα στα αυτοκίνητα, μισοκρεμασμένοι απ’ έξω, στο δρόμο ξαπλωμένοι, παρουσιάζουν ένα αληθινό μακελειό. Καμιά εικοσαριά κατάφεραν να πηδήσουν έξω και να πιάσουν την άκρη του δρόμου και πιάνουν μάχη αληθινή…» [3]
Την ώρα της μάχης ενημερώνονται ότι Ιταλοί στρατιώτες κινούνται προς το χωριό Προστοβά. Οι Ιταλοί έρχονταν για βοήθεια των συμμάχων τους και αποσκοπούσαν να κλείσουν τον μοναδικό δρόμο που είχαν για να υποχωρήσουν οι αντάρτες προς τον Ταξιάρχη. Έτσι θα παγιδεύονταν στην ενέδρα που είχαν φτιάξει οι ίδιοι. Τότε ο καπετάν Επαμεινώντας δίνει σήμα υποχώρησης. Κάποιοι αντάρτες μεταφέρονται πιο ψηλά για να αντιμετωπίσουν την ιταλική φάλαγγα. Ο Επαμεινώντας μαζί με μερικούς άλλους μένει στη θέση του. Αν έφευγαν το σχέδιό τους θα καταστρεφόταν.
Λίγο αργότερα είδαν ότι οι Ιταλοί οπισθοχώρησαν. Κάνουν μεταβολή και γυρίζουν πίσω. Όσοι αντάρτες είχαν προσωρινά υποχωρήσει, επέστρεψαν πίσω για να ξεκαθαρίσουν τις γερμανικές φωλιές που είχαν στο μεταξύ τακτοποιηθεί καλύτερα. Χωρίζονται σε ομάδες. Παίρνει η καθεμιά τον τομέα της και αρχίζει το ξεκαθάρισμα του εδάφους. Σύντομα ξεκαθαρίζονται οι γερμανικές εστίες. Συλλαμβάνονται δυο Γερμανοί αιχμάλωτοι. Οι υπόλοιποι ή είναι βαριά τραυματισμένοι ή σκοτωμένοι. Μόνο ένας κατορθώνει, χάρη στη γρηγοράδα των ποδιών του, να φτάσει στην Παραβόλα απ’ όπου με ποδήλατο πήγε στο Αγρίνιο και μετέφερε τα μαντάτα στο γερμανικό Φρουραρχείο.
Οι αντάρτες μετά το πέρας της μάχης ασχολούνται με την περισυλλογή λαφύρων. Μαζεύονται όλα και φορτώνονται στο πρώτο αυτοκίνητο προς το Κεφαλόβρυσο. Δυστυχώς ένας μόνο αντάρτης ήξερε να οδηγεί αυτοκίνητο, ήταν ο Γιώργος Παπατρέχας, με το ψευδώνυμο Ερμής, απ’ τη Μαχαιρά Ξηρομέρου. Δεν υπάρχει άλλη λύση. Τα υπόλοιπα πρέπει να καούν γιατί ήδη στο δρόμο της Παραβόλας φάνηκαν τα γερμανικά θωρακισμένα που έρχονταν σε βοήθεια. Η παραμονή στο πεδίο της μάχης δεν μπορούσε να παραταθεί περισσότερο. Άρχισαν κιόλας να πέφτουν οι πρώτες οβίδες πυροβολικού. Το τελευταίο τμήμα εκκαθάρισης των ανταρτών αποχωρεί σιγά-σιγά.
Λίγο πριν δύσει ο ήλιος οι Γερμανοί καταλαμβάνουν το αδειανό από αντάρτες πεδίο. Παίρνουν τους νεκρούς και τους τραυματίες τους και επιστρέφουν στο Αγρίνιο αργά τη νύχτα.
Την άλλη μέρα, για αντίποινα, ένα σμήνος από λίγα γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδισαν το χωριό Γουρίτσα και τις Στροφές.
Η εγκατάσταση στον Θέρμο δεν αναβλήθηκε απλώς. Ματαιώθηκε οριστικά. Από τότε ήξεραν πως αν έπρεπε να πάνε στα ορεινά, έπρεπε να κινητοποιήσουν ισχυρές δυνάμεις. O Αρχιστράτηγος των Συμμαχικών Δυνάμεων Μέσης Ανατολής, Ουίλσων, εξέφρασε στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ την ευαρέσκειά του για την πλήρη επιτυχία της μάχης, η οποία μεταδόθηκε από το ραδιοφωνικό σταθμό Καΐρου στις 15-8-1943. [4]
Οι απώλειες για τους Έλληνες ήταν ελάχιστες. Στο πεδίο της μάχης έπεσαν πέντε αγωνιστές: ο Χαράλαμπος Χαμαμτζής, ο Δημήτριος Υφαντής, ο Σ. Παπουτσής, ο Κώστας Παπαδονάσιος ή Νασαρής και ο Σπύρος Γαρδέλης. [3]
Οι Γερμανοί που έλαβαν μέρος στη μάχη ήταν 120 σύμφωνα με τις ομολογίες των αιχμαλώτων. Νεκροί 117, τραυματίες 2 (αιχμάλωτοι). Κατεστραμμένα αυτοκίνητα 14. Λάφυρα, ολόκληρος ο οπλισμός του τμήματος.
Στο ύψωμα της μεγάλης στροφής της Μυρτιάς έχει στηθεί ιστορικό μνημείο αυτής της μάχης.
Η μάχη της Γουρίτσας ήταν η πρώτη σύγκρουση με τους Γερμανούς. Ποτέ μέχρι τότε οι αντάρτες δεν είχαν πολεμήσει μαζί τους. Είχαν προηγηθεί συγκρούσεις και μικροσυμπλοκές με τους Ιταλούς, όμως ο πόλεμος με τους Γερμανούς ήταν πολύ διαφορετικός. Ποτέ οι Γερμανοί δεν το έβαζαν στα πόδια σαν τους Ιταλούς. Επόμενο ήταν μετά την επιτυχία αυτή με τέτοιους αντιπάλους το ηθικό των ανταρτών να ανέβει πολύ ψηλά. Τώρα πια πίστεψαν κι αυτοί αλλά και όλοι οι κάτοικοι της περιοχής ότι ήταν δυνατό να τα βάλουν με τους Γερμανούς που μέχρι τότε τους νόμιζαν ακατανίκητους. Η μάχη εκτός των άλλων αποτελεσμάτων είχε άμεσο αποτέλεσμα ότι οι αντάρτες μας οπλίστηκαν στην εντέλεια με γερμανικά όπλα.
Ιδιαίτερα με μυδράλια. Αυτό είχε ένα ακόμα σημαντικό αποτέλεσμα. Την άμεση ομαδική στρατολογία νέων μαχητών που δεν ήταν μόνο επειδή είχαμε πλέον όπλα, αλλά και γιατί το ηθικό κουράγιο αναπτερώθηκε. Από εδώ και πέρα το αντάρτικο πολλαπλασιάστηκε αριθμητικά και αποτέλεσε μια αξιόμαχη και υπολογίσιμη δύναμη. Τα κατοχικά στρατεύματα δεν μπορούσαν να σουλατσάρουν πια στην ύπαιθρο. Η προσπέλαση σε αυτή και ιδιαίτερα στα ορεινά γινόταν με την κινητοποίηση σημαντικού αριθμού των δυνάμεών τους. Ήταν οι περίφημες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που πληρώνονταν με πολύ αίμα για αυτούς και πολλά χωριά καμένα για μας. Η ύπαιθρος ήταν λεύτερη. Οι αντικειμενικοί σκοποί της διοίκησης των κατοχικών δυνάμεων της περιοχής δεν εκπληρώθηκαν, σε αντίθεση με τους σκοπούς του Αρχηγείου και της Π.Ε. και του ΕΑΜ Αγρινίου που ολοκληρώθηκε στο ακέραιο, χάρη στην παλικαριά και το πείσμα των ανταρτών του Αρχηγείου του ΕΛΑΣ Τριχωνίδας.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΚΙΑΔΑΣ
Γεννήθηκε το 1912 στον Άη- Βλάση Τριχωνίδας. Τελείωσε την σχολή ιππικού Χαλκίδας. Στο αλβανικό μέτωπο υπηρέτησε σε έφιππη ομάδα αναγνώρισης, που μπήκε πρώτη στην πόλη της Κορυτσάς. Παρασημοφορήθηκε με το αριστείο ανδρείας και προήχθη σε ίλαρχο. Από το 1938 ήταν μέλος του ΚΚΕ και στην Κατοχή βγήκε στο βουνό με τις πρώτες ανταρτοομάδες του ΕΛΑΣ με το ψευδώνυμο “Επαμεινώνδας”. Αργότερα του ανατέθηκε η Διοίκηση του 3ου Τάγματος του 2/39 Συντάγματος που πολέμησε στην μάχη της Αμφιλοχίας όπου ο ίδιος τραυματίσθηκε βαριά. Λίγο μετά την αποφυλάκισή του το 1946 και με τον εμφύλιο να ξεκινάει, ο Β. Σκιαδάς προσπαθώντας να ξαναβγεί στο βουνό από την πόλη του Αγρινίου, σκοτώθηκε σε ενέδρα της Χωροφυλακής μαζί με τον καπετάνιο Αυγούλη. Κάποιος άγνωστος αντάρτης σύντροφός του τον έθαψε στο βουνό Αιτωλικό.
ΓΙΤΣΑ ΠΑΝΤΑΖΗ-ΝΑΣΤΟΥΛΗ
