Η ιστορία του πλανήτη μας έχει σημαδευτεί από πέντε μεγάλες μαζικές εξαφανίσεις ειδών — κατακλυσμικά γεγονότα που άλλαξαν ριζικά τη βιοποικιλότητα και την πορεία της ζωής στη Γη. Σήμερα, επιστήμονες προειδοποιούν πως μια έκτη μαζική εξαφάνιση ενδέχεται να βρίσκεται σε εξέλιξη — και αυτή τη φορά, ο υπεύθυνος δεν είναι η φύση, αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος.
Όπως αναφέρει το Our World in Data, εδώ και πάνω από μισό δισεκατομμύριο χρόνια, η Γη έχει βιώσει πέντε μεγάλες βιολογικές κρίσεις. Σε καθεμία, τουλάχιστον τα μισά από όλα τα γνωστά είδη εξαφανίστηκαν. Παρά τη φρίκη αυτών των καταστάσεων, αποτέλεσαν το εφαλτήριο για την εμφάνιση νέων μορφών ζωής και την αναδιάταξη των οικοσυστημάτων.
Η πρώτη γνωστή μαζική εξαφάνιση συνέβη πριν από περίπου 445 εκατομμύρια χρόνια, στην Ορδοβίκια περίοδο. Εκείνη την εποχή, έως και το 70% των θαλάσσιων ειδών αφανίστηκε — πιθανότατα εξαιτίας μιας σύντομης αλλά ακραίας παγετώδους περιόδου, η οποία προκάλεσε απότομη πτώση της στάθμης των θαλασσών και της θερμοκρασίας.
Σήμερα, ο ρυθμός εξαφάνισης των ειδών αυξάνεται με ανησυχητικό ρυθμό — και τα αίτια είναι κυρίως ανθρωπογενή: απώλεια φυσικών ενδιαιτημάτων, κλιματική αλλαγή, ρύπανση και υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Αν αυτή η πορεία συνεχιστεί, η επόμενη μαζική εξαφάνιση δε θα είναι απλώς ένα φυσικό φαινόμενο, αλλά αποτέλεσμα ανθρώπινης δράσης.
Η δεύτερη μαζική εξαφάνιση, γνωστή ως Δεβόνια, σημειώθηκε πριν από περίπου 360 εκατομμύρια χρόνια. Είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια περίπου του 75% των ειδών. Η θαλάσσια ζωή υπέφερε και πάλι περισσότερο, με την εξάντληση του οξυγόνου στους ωκεανούς να είναι ένας πιθανός ένοχος. Μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι ο πολλαπλασιασμός των χερσαίων φυτών, ο οποίος οδήγησε σε αυξημένη οργανική ύλη στους ωκεανούς, προκάλεσε πτώση των επιπέδων οξυγόνου, δημιουργώντας συνθήκες όπου η ζωή δεν μπορούσε πλέον να επιβιώσει.
Αλλά η εξαφάνιση της Πέρμιας, η οποία συνέβη περίπου 252 εκατομμύρια χρόνια πριν, ήταν μακράν η πιο καταστροφική. Γνωστή ως η «μητέρα όλων των εξαφανίσεων», εξάλειψε το 95% των ειδών της Γης. Οι ηφαιστειακές εκρήξεις και οι πιθανές συγκρούσεις αστεροειδών θεωρούνται οι κύριες αιτίες, αν και το ακριβές χρονοδιάγραμμα παραμένει υπό συζήτηση. Η εξαφάνιση της Πέρμιας αφάνισε σχεδόν όλη τη ζωή, συμπεριλαμβανομένων πολλών εντόμων, σε ένα διάστημα που θα μπορούσε να είναι τόσο σύντομο όσο 200.000 χρόνια.
Η Τριαδική εξαφάνιση ακολούθησε πριν από περίπου 200 εκατομμύρια χρόνια και περιβάλλεται από μυστήριο. Ενώ τα στοιχεία δείχνουν την ηφαιστειακή δραστηριότητα και τη διάσπαση της υπερηπείρου Παγγαία ως πιθανές αιτίες, οι λεπτομέρειες παραμένουν ασαφείς. Το αποτέλεσμα, ωστόσο, ήταν αδιαμφισβήτητο: η απώλεια έως και του 80% των ειδών, συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων αμφιβίων και των πρώιμων ερπετών. Αυτό άνοιξε το δρόμο για την άνοδο των δεινοσαύρων, οι οποίοι κυριάρχησαν στον πλανήτη για τα επόμενα 150 εκατομμύρια χρόνια.
Η εξαφάνιση της Κρητιδικής, η οποία συνέβη πριν από περίπου 66 εκατομμύρια χρόνια, προκλήθηκε από την πρόσκρουση ενός αστεροειδούς, όπως επιβεβαιώθηκε από την ανακάλυψη ενός κρατήρα στη χερσόνησο Γιουκατάν. Το χτύπημα του αστεροειδούς αφάνισε το 75% της ζωής, συμπεριλαμβανομένων των δεινοσαύρων. Παρά την καταστροφή, πολλά είδη, συμπεριλαμβανομένων των θηλαστικών και ορισμένων θαλάσσιων οργανισμών, κατάφεραν να επιβιώσουν. Αυτό το γεγονός οδήγησε τελικά στην άνοδο των θηλαστικών, και μαζί τους, στην τελική εμφάνιση των ανθρώπων.
Σήμερα, η Γη αντιμετωπίζει την προοπτική ενός έκτου γεγονότος εξαφάνισης, που θα οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, έως και ένα εκατομμύριο είδη θα μπορούσαν να κινδυνεύσουν με εξαφάνιση τις επόμενες δεκαετίες, πολλά λόγω της καταστροφής των οικοτόπων, της ρύπανσης και της κλιματικής αλλαγής.
Αυτή η διαφαινόμενη κρίση έχει ήδη αρχίσει. Τα τελευταία 500 χρόνια, οι άνθρωποι έχουν προκαλέσει την εξαφάνιση τουλάχιστον 680 σπονδυλωτών ειδών. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι είμαστε στα πρόθυρα της απώλειας περισσότερων ειδών με ταχύτερο ρυθμό από ποτέ στην ιστορία της Γης.
Η έκθεση του ΟΗΕ, που βασίζεται στο έργο 150 εμπειρογνωμόνων από 50 χώρες, υπογραμμίζει την ανησυχητική τάση απώλειας βιοποικιλότητας. Οι ειδικοί επισημαίνουν «ανεξάρτητα στοιχεία» που υποδηλώνουν επικείμενη και ταχεία αύξηση των ποσοστών εξαφάνισης.
Με περίπου 8 εκατομμύρια είδη στη Γη, συμπεριλαμβανομένων περίπου 5,5 εκατομμυρίων ειδών εντόμων, οι επιστήμονες προβλέπουν ότι μεταξύ μισού εκατομμυρίου και ενός εκατομμυρίου ειδών θα μπορούσαν να απειληθούν σύντομα με εξαφάνιση.
