Η Καπναποθήκη του Βασιλείου Παπαβασιλείου στο Αγρίνιο στα τέλη του 19ου αιώνα όπου εργάζονταν κυρίως πρόσφυγες καπνεργάτες και καπνεργάτριες
Ο Βασίλης Παπαβασιλείου καταγόταν από την Κανδήλα, μία κωμόπολη της επαρχίας Μαντινείας, του νομού Αρκαδίας. Ήρθε και εγκαταστάθηκε στο Αγρίνιο στο τέλος του 19ου αι. Παντρεύτηκε την Όλγα Λουλά και απέκτησε μαζί της τέσσερα παιδιά. Τον Λάμπρο, τον Γεράσιμο και τον Γεώργιο και την Ευανθία.
Έχτισε την καπναποθήκη του στη γωνία της πλατείας Τσακανίκα και της οδού Κακαβιά και από πίσω το σπίτι του.
Βασίλειος Παπαβασιλείου-1920
Ο Βασίλης Παπαβασιλείου ταξίδευε πολύ συχνά στο εξωτερικό για το εμπόριο του καπνού.
Στην καπναποθήκη του εργάζονταν κυρίως πρόσφυγες καπνεργάτες και καπνεργάτριες. Απέναντι από την καπναποθήκη Παπαβασιλείου βρισκόταν ένα σχολείο, εκεί όπου σήμερα είναι ο 1ος Παιδικός Σταθμός. Σ’ αυτό στεγάζονταν προσωρινά πρόσφυγες οι οποίοι είχαν καταφθάσει στο Αγρίνιο μετά τη Μικρασιατική καταστροφή.
Ο καπνέμπορος έδειξε ιδιαίτερη ευαισθησία για την δραματική κατάσταση των προσφύγων και προς τα μικρά τους παιδιά, τα οποία μη έχοντας που να τα αφήσουν, τα έπαιρναν μαζί τους στο χώρο της αποθήκης.
Εκεί ο Παπαβασιλείου προσπαθούσε ο ίδιος να ηρεμεί τα μωρά, κάνοντας αυτοσχέδιες “μπιμπίλες” τυλίγοντας ένα λουκούμι μέσα σε τούλι, όπως αφηγείται η εγγονή του Μαίρη Παπαλάμπρου.
Ο Παπαβασιλείου σε επίσκεψή του στην Αίγυπτο
Η εγγονή του με γλαφυρό τρόπο περιγράφει, επίσης, πως είχε φτιάξει μαγειρείο, σε ειδικό χώρο στην αυλή του σπιτιού του όπου κάθε μεσημέρι ετοιμαζόταν φαγητό για τους καπνεργάτες και καπνεργάτριες που δούλευαν στην καπναποθήκη του. Πολλές δε φορές έτρωγε και ο ίδιος μαζί τους.
Ο Αριστείδης Μπαρχαμπάς, στο βιβλίο του «Καπνεργάτες-Οι κυνηγοί του ονείρου» αναφέρει:
«….πολλοί απ’ αυτούς (τους πρόσφυγες) μακάριζαν τα μεσημέρια, που στην Καπνοφάμπρικα του Παπαβασιλείου κάποτε, σαν συνδαιτημόνες μαζί του είχαν ζήσει. Εργοδότης με μια κουλτούρα που τον έκανε διακριτό, είχε την Καπναποθήκη στη πλατεία Τσακανίκα……Όταν το μεγάλο σήμαντρο που είχε στη φάμπρικά του χτύπαγε 12 η ώρα, σαν τα κλωσσόπουλα, τα προσφυγόπουλα έτρεχαν και μαζί με τους καπνεργάτες –τριες, έτρωγαν καθημερινά ό,τι τους είχε ετοιμάσει τ’ αφεντικό σε τεράστια καζάνια, στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο της Καπναποθήκης. Τους ένιωθε σάρκα εκ της σαρκός του και μαζί αγωνιούσε για τ’ αόριστο μέλλον τους. Αυτοί ήταν πιο τυχεροί από τους άλλους συναδέλφους τους. Πάντως, με τον πρόωρο θάνατό του, άφησε μια παρακαταθήκη ανθρωπιάς σε όσους είχε στη δούλεψή του και μνημονεύεται από αυτούς με χαρμολύπη….»
Όταν ο Βασίλης Παπαβασιλείου πληροφορήθηκε πως στο Μεσολόγγι είχε φθάσει μια νεαρή προσφυγοπούλα με τα δύο ανήψια της – Ελένη Μαμακλή το όνομά της- , πήγε με καρότσα και τους μετέφερε στο Αγρίνιο. Τους φιλοξένησε στο σπίτι του επί ένα χρόνο. Η κοπέλα έφυγε από το σπίτι του όταν βρήκε τους συγγενείς της σε κάποια άλλη περιοχή της Ελλάδας.
Ο χρυσοχόος Παντελίδης, προσφυγικής καταγωγής, όταν η κόρη του Βασίλη Παπαβασιλείου, Ευανθία, πήγε να επισκευάσει ένα ρολόι τοίχου, βλέποντάς το συγκινημένος θυμήθηκε ότι αυτό ήταν το ρολόι που σήμαινε την ώρα του μεσημεριανού φαγητού στην καπναποθήκη που σαν μικρό παιδί έτρωγε κάθε μεσημέρι.
Το 1923, σε ηλικία 53 χρονών, ο Β. Παπαβασιλείου, πέθανε από ανακοπή καρδιάς.
Στην κηδεία του οι πρόσφυγες καπνεργάτες- καπνεργάτριες ως ένδειξη σεβασμού και ευγνωμοσύνης έφεραν τη φιλαρμονική να τον συνοδεύσει στην τελευταία του κατοικία.
Στον τάφο του δεσπόζει το υπέροχο έργο του μεγάλου γλύπτη Αντώνη Σώχου, «Η Παρθένα».
Η κόρη του Ευανθία Παπαβασιλείου, στο περιοδικό “ΡΙΖΑ” των Αγρινιωτών, αφηγείται σχετικά με το γλυπτό:
«Όταν πέθανε ο πατέρας μου Βασίλειος Παπαβασιλείου στα 1923, είχε ήδη παραγγελθεί το έργο. Υπολογίζω να τελείωσε στα 1924-1925. Αρχικά εξετέθη σε Salon του Παρισιού και βραβεύτηκε. Όταν έφτασε στο Αγρίνιο, όλοι έμειναν κατάπληκτοι. Τόση ομορφιά!
Στην αρχή τοποθετήθηκε στον οικογενειακό τάφο στο κοιμητήριο του Αγίου Χριστοφόρου. Αργότερα, όταν έγινε το νέο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου, η Κόρη αναπαύτηκε εκεί.
Η Παρθένα του Σώχου στον τάφο του Β. Παπαβασιλείου. Αριστερά στον Άγιο Χριστόφορο και δεξιά στο νέο νεκροταφείο
Προ ετών ήρθαν στο Αγρίνιο εκπρόσωποι του Αντώνη Σώχου και εζήτησαν το έργο για να τοποθετηθεί σε γλυπτοθήκη των Αθηνών. Εμείς όμως δεν δεχθήκαμε, θέλαμε να μείνει για πάντα στον τόπο μας.
Όλοι εθαύμαζαν το ωραίο έργο. Το ονόμαζαν «Η θλίψη και η Προσευχή».
Γίτσα Πανταζή-Ναστούλη
ΠΗΓΕΣ:
Αφήγηση της εγγονής του Β. Παπαβασιλείου, Μαίρης Παπαλάμπρου, στην Γίτσα Πανταζή-Ναστούλη.
Απόσπασμα από άρθρο του Κώστα Τριανταφυλλίδη (Ρίζα Αγρινιωτών, Δεκέμβρης 1990).
Καπνεργάτες-Οι κυνηγοί του ονείρου, Αριστείδη Μπαρχαμπά.
Φωτογραφικό Αρχείο Μαίρης Παπαλάμπρου.
