του Γιώργου Κανέλλη*
Μέθοδος χρήσιμη ως απαραίτητη
Η αντλησιοταμίευση μπορεί να είναι μια λέξη που μπήκε πρόσφατα στο καθημερινό λεξιλόγιό μας, πρόκειται όμως για μια δοκιμασμένη τεχνολογία 100 ετών. Η ΔΕΗ την πρωτοεφάρμοσε πριν 40 χρόνια στον ΥΗΣ Σφηκιάς στον Αλιάκμονα και στη συνέχεια στον ΥΗΣ Θησαυρού στον Νέστο(συνολικής ισχύος 0,7GW) προκειμένου να βελτιστοποιεί το ενεργειακό της μείγμα. Σήμερα, αξιοποιείται ως η κυριότερη μέθοδος (η άλλη είναι οι συστοιχίες βαρειών μπαταριών) αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της μεταβαλλόμενης παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Ανανεώσιμες πηγές, κυρίως ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά πάρκα.
Η βασική ιδέα είναι, αντί να αφήνεται να χαθεί η παραγόμενη εκτός ωρών αιχμής της κατανάλωσης καθαρή ενέργεια, αυτή να χρησιμοποιείται για να ανεβάζει ποσότητες νερού από ένα μεγάλο χερσαίο υδάτινο σώμα, φυσική ή τεχνητή λίμνη, σε ένα ταμιευτήρα που κατασκευάζεται σε επαρκώς υψηλότερη στάθμη του εδάφους. Το νερό όταν αυτό απαιτηθεί, επανέρχεται στο αρχικό σώμα με τη δυναμική του ενέργεια να μετατρέπεται σε ηλεκτρική.
Καταρχάς επομένως, με δεδομένη την επείγουσα ανάγκη να πετύχουμε τους σημερινούς αλλά και τους τελικούς στόχους για ολική χρήση καθαρής, χωρίς εκπομπές αερίων θερμοκηπίου ενέργειας, η αντλησιοταμίευση οφείλει να χαρακτηριστεί τίποτα λιγότερο από απαραίτητη.
Δεν είναι απλώς «μια καλή ιδέα», όπως εξάλλου και οι ΑΠΕ τις οποίες έρχεται να συμπληρώσει, έτσι ώστε να αξιοποιείται το 100% της παραγωγής τους, αλλά μέρος της λύσης του προβλήματος της ενεργειακής μετάβασης αλλά και της αποφυγής απώλειας συναλλάγματος για το εισαγόμενο φυσικό αέριο, που χρησιμοποιείται εναλλακτικά για παραγωγή «βάσης» ηλεκτρικού ρεύματος, είναι η απαραίτητη ολοκλήρωση των ΑΠΕ βάσης. Να μη παραλείψουμε και τη συμβολή της στη συγκράτηση των τιμών καταναλωτή διότι, ως γνωστόν, με βάση τις ισχύουσες ευρωπαϊκές ρυθμίσεις διαμόρφωσης της τιμής ο συντελεστής που ανεβάζει τις τιμές είναι οι Μονάδες ορυκτών καυσίμων και αυτός που τις κατεβάζει είναι οι ΑΠΕ.
Επιπτώσεις
Όπως γνωρίζουμε από την εμπειρία της ως τώρα ανάπτυξης όλων των μορφών ΑΠΕ, μπορεί οι επιπτώσεις τους στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον να μην είναι του καταστροφικού είδους που είναι εκείνες των εργοστασίων καύσης ορυκτών καυσίμων ή των πυρηνικών αλλά είναι υπαρκτές. Και παρατηρούμε συχνά σφοδρές αντιδράσεις από τοπικούς φορείς ή ακτιβιστικές ομάδες.
Επομένως, επιβάλλεται, αν θέλουμε να αποφύγουμε τη δυσφήμιση μιας απαραίτητης επιλογής, αντί να προβάλλουμε κραυγαλέα και απόλυτα όχι στην ανάπτυξή της, να στρέψουμε την προσοχή μας στα θέματα της ορθής κατανομής τους στη χώρα, της διαμόρφωσης προτεραιοτήτων σε ότι αφορά την επιλογή των υδάτινων σωμάτων που θα στηρίξουν τέτοιες επενδύσεις, την διεξαγωγή αξιόπιστων μελετών σε ότι αφορά το γεωλογικό υπόβαθρο, τις επιμέρους επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον, τους γειτονικούς οικισμούς, τον πρωτογενή τομέα της παραγωγής (γεωργία, αλιεία γλυκών υδάτων).
Ας πάρουμε τα παραπάνω πεδία προσοχής με τη σειρά.
Αυτή τη στιγμή στη χώρα η κατανομή των ΑΠΕ χαρακτηρίζεται από υπερσυγκέντρωση σε ορισμένες περιοχές (Εύβοια, Θράκη, Κεντρική Στερεά Ελλάδα…) και αραιή χωροθέτηση σε άλλες. είναι επιθυμητή και σκόπιμη μια λογική περισσότερο ομαλής κατανομής (απολύτως δεν γίνεται, δεν έχουν όλες οι περιοχές το ίδιο δυναμικό), δεδομένου και ότι η παραγωγή ενέργειας είναι σκόπιμο να γίνεται κατά το δυνατόν εγγύτερα στις περιοχές κατανάλωσης και ότι κάθε Δήμος οφείλει ένα ποσοστό της κατανάλωσης εντός των ορίων του να το καλύπτει από ΑΠΕ.
Το πρώτο λοιπόν στο οποίο πρέπει να δοθεί προσοχή είναι η επιδίωξη, όσο είναι δυνατό, της ομαλής κατανομής των Μονάδων αντλησιοταμίευσης στη χώρα, στο μέτρο που συνάδουν και οι γεωγραφικές συνθήκες, δεν έχουν όλες οι περιοχές κατάλληλα υδάτινα σώματα. Συναφές είναι και το θέμα του σεβασμού των εθνικών στόχων και ορίων επί τη βάσει των πραγματικών αναγκών αξιοποίησης της περίσσειας καθαρής ενέργειας. Για παράδειγμα στην Αιτωλοακαρνανία, όντως πολύ προικισμένη σε σημαντικά σώματα νερού, εκτός από τις δύο σχεδόν ολοκληρωμένες Μονάδες της Αμφιλοχίας, που αξιοποιούν την τεχνητή λίμνη Καστρακίου, φέρονται να προωθούνται, έχοντας λάβει βεβαιώσεις παραγωγής αιτήσεις για 2 αντλησιοταμιεύσεις στην λίμνη Τριχωνίδα, 4 αντλησιοταμιεύσεις στην λίμνη Αμβρακία, άλλες 7αντλησιοταμιεύσεις στην τεχνητή λίμνη Καστρακίου, 10 αντλησιοταμιεύσεις στην τεχνητή λίμνη Κρεμαστών, 1 αντλησιοταμίευση στην τεχνητή λίμνη Ευήνου καθώς και – 2 αντλησιοταμιεύσεις στην τεχνητή λίμνη Μόρνου στη διπλανή Φωκίδα και 3 αντλησιοταμιεύσεις στην τεχνητή λίμνη Πουρναρίου του επίσης γειτονικού νομού Άρτας.
Παρότι είναι γνωστό από την ως τώρα εμπειρία με τις ΑΠΕ, ότι πολύ λιγότερες από τις βεβαιώσεις παραγωγής που λαμβάνονται, φτάνουν στο στάδιο της υλοποίησης, ο αριθμός των συγκεντρωμένων σε ένα νομό και διπλανές περιοχές σχεδίων για αντλησιοταμιεύσεις, προκαλεί φόβους για συσσώρευση επιπτώσεων στο φυσικό περιβάλλον και σε υπάρχουσες παραγωγικές δραστηριότητες. Να αναφέρουμε εδώ ότι (βλ. και πίνακα στόχων από το Εθν. Σχέδιο για την ενέργεια και το κλίμα – οι αριθμοί είναι σε MW) ότι έχουμε αιτήσεις ήδη για συνολική ισχύ περισσότερη από όση θα χρειαζόμαστε σε 25 χρόνια.
Αποτέλεσμα: ισχυρές αντιδράσεις, τόσο από συλλόγους και Επιτροπές πολιτών όσο και από την αυτοδιοίκηση. Άρα, για να μην πάμε σε φόβους και χωρίς όρια αντιδράσεις, επιβάλλεται να τεθούν όροι, αριθμητικά και ποσοτικά (μεγέθη μονάδων) όρια, προτεραιότητες τόσο για την Αιτωλοακαρνανία και όμορες περιοχές, όσο και για τις άλλες κατάλληλες περιοχές της χώρας.
Πως να προχωρήσουμε
Όπως είπαμε η ανάπτυξη της αντλησιοταμίευσης είναι απαραίτητη, αλλά εξίσου απαραίτητη είναι η επιστημονική εκτίμηση των επιπτώσεων αλλά και προϋποθέσεων όπως η γεωλογική αντοχή των τόπων κατασκευής των άνω ταμιευτήρων.
Οι κυριότερες αναμενόμενες επιπτώσεις σχετίζονται με την ταχεία αυξομείωση της στάθμης, δυνητικά επιβλαβή για την πανίδα και χλωρίδα, την κατάκλυση δεκάδων ή εκατοντάδων στρεμμάτων για την κατασκευή των άνω ταμιευτήρων, την επικάλυψη επίσης εκατοντάδων στρεμμάτων με τα πλεονάζοντα υλικά των εκσκαφών, τους νέους δρόμους σε περιοχές που δεν υπάρχουν, πιθανώς και άλλες.
Από την άλλη όμως, ας λάβουμε υπόψη και πιθανές παράπλευρες ωφέλειες : ταμιευτήρες σωστά μελετημένοι, μπορούν να προσελκύουν και να υποστηρίζουν βιοποικιλότητα αλλά και ευκαιρίες για ψυχαγωγία και ήπιο τουρισμό.
Οι μπαταρίες αντίθετα είναι εισαγόμενες, χρειάζονται αλλαγή κάθε μερικά χρόνια, περιέχουν βαρέα μέταλλα κλπ τα οποία αποτελούν ρίσκο και χρειάζονται προσεκτική ανακύκλωση.
Η πραγματική ανάγκη να μην αστοχήσουν τα έργα, να μη δυσφημιστεί η αντλησιοταμίευση, αλλά και να μην επιτραπούν μη ανεκτές επιπτώσεις, επιβάλλει ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ οπτική, τεκμηριωμένο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ και ΑΞΙΟΠΙΣΤΕΣ Μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Δυστυχώς το σημερινό μοντέλο ανάπτυξης των ΑΠΕ κινείται με τη λογική ότι οι επενδυτές προτείνουν, οι θεσμικοί φορείς κρίνουν και αδειοδοτούν κάθε περίπτωση ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΑ, με βάση τις κατευθύνσεις του χωροταξικού των ΑΠΕ, με αποτέλεσμα μη επιθυμητή υπερσυγκέντρωση σε λίγες περιοχές, μη εκτίμηση των συνεργιστιτκών επιπτώσεων ακόμη και σαφείς καταστρατηγήσεις όπως στην περίπτωση των αιολικών στα Ακαρνανικά (σημαντική περιοχή για απειλούμενα αρπακτικά) ή και εξωφρενικών προτάσεων για 111(!) ανεμογεννήτριες στην Ικαρία.
Μια ορθολογικότερη προσέγγιση, εναλλακτική του προβληματικού σημερινού μοντέλου αδειοδοτήσεων, που αφήνει την πρωτοβουλία στους επενδυτές και που θα μετρίαζε τις επιπτώσεις αλλά και τις κοινωνικές αντιδράσεις θεωρούμε ότι πρέπει να περιλαμβάνει:
Πρώτον, επιτάχυνση της αναθεώρησης του παρωχημένου πλέον χωροταξικού των ΑΠΕ.
Δεύτερον, προσαρμογή αδειών και χωροθετήσεων στο ΕΣΕΚ (Εθν. Χωροταξικό για Ενέργεια, Κλίμα) που προσδιορίζει τους σημερινές και μεσοπρόθεσμες εκτιμώμενες ανάγκες ώστε να υπάρχουν βάσιμοι στόχοι όσον αφορά τη συνολική αναγκαία δυναμικότητα σε μεγαβάτ.
Τρίτον, κρατική στρατηγική μελέτη των καταλλήλων περιοχών για χωροθέτηση των Μονάδων αντλησιοταμίευσης ώστε να προσδιοριστεί εκ των προτέρων η φέρουσα ικανότητα κάθε υδάτινου σώματος και η γεωλογική αξιοπιστία των περιοχών κατασκευής του άνω ταμιευτήρα, και να αποφευχθούν τα αρνητικά φαινόμενα, ιδίως η συσσώρευση συνεργιστικών επιπτώσεων, που επισημάναμε παραπάνω.
Τέταρτον, αυστηροποίηση του ελέγχου της ποιότητας των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.
Πέμπτον, υιοθέτηση ως καταρχήν θεμελιώδους κανόνα χωροθέτησης την αυστηρή προτεραιότητα των ΤΕΧΝΗΤΩΝ υδάτινων σωμάτων, τα οποία ήδη υφίστανται την κύρια επίπτωση της ταχείας αυξομείωσης στάθμης, και μόνο όταν και αν αυτά αποδειχτεί ότι δεν επαρκούν, εξέταση της περίπτωσης ελάχιστων μονάδων σε φυσικές λίμνες (προσωπική γνώμη, κάτι τέτοιο δεν θα χρειαστεί). Για τις μικρότερες απ΄αυτές, για τις οποίες η απόληψη σημαντικής ποσότητας νερού θα σημαίνει σίγουρα μεγάλη αυξομείωση της στάθμης, τεκμηριώνεται, για την προστασία της άγριας ζωής, η πλήρης απαγόρευση χωροθέτησης. Πιο πρακτικά, θα ήταν απλό και σαφές να αναβληθεί για 5 χρόνια κάθε πρόταση χωροθέτησης σε φυσικό υδάτινο σώμα.
*Μέλος περιβαλλοντικών οργανώσεων, πρώην περ. σύμβουλος Δ. Ελλάδας
agrinionews.gr
