H Κούλια της Κυρα-Βασιλικής είναι Μεσαιωνικός πύργος που βρίσκεται επάνω σε ένα χαμηλό λόφο και δεσπόζει στην κωμόπολη της Κατοχής.
Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία
Ο πύργος μάλλον κτίστηκε με σκοπό να ελέγχει τη στένωση και τη διέλευση του Αχελώου στο συγκεκριμένο σημείο.
Το Χρονικό το θέτει πολύ παραστατικά: όποιος έχει τον πύργο…
…έχει το πέρασμα εύκολον του ποταμού του άσπρου
να τρέχει εις το αγγελόκαστρον πάντα να το κουρσεύει
Το Όνομα του Κάστρου
Ο πύργος πήρε το όνομά του από την κυρα-Βασιλική, την διάσημη ευνοουμένη του Αλή πασά. Η κυβέρνηση του Καποδίστρια της παρεχώρησε τον πύργο για κατοικία το 1830. Έμεινε εκεί μέχρι το 1834, οπότε πέθανε από δυσεντερία και τάφηκε στο Αιτωλικό.
Παλαιότερα ο πύργος ονομαζόταν πύργος της Θεοδώρας. Σύμφωνα με την παράδοση τον έχτισε η Θεοδώρα γυναίκα του Δεσπότη Μιχαήλ Β΄ του Δεσπότη της Ηπείρου, η οποία έγινε από την εκκλησία όσια.
Ιστορία
Παρά το «Κούλια» που είναι τουρκική λέξη και το «Κυρα Βασιλική» που παραπέμπει σε νεότερη ιστορία, ο πύργος είναι Βυζαντινός.
Κατά πάσα πιθανότητα κτίστηκε από τους Βυζαντινούς του Δεσποτάτου της Ηπείρου τον 14ο αιώνα, μετά την εκδίωξη των Φράγκων από την περιοχή.
Ο πύργος κρίθηκε διατηρητέο μνημείο το 1975, με απόφαση του υπουργού πολιτισμού κ. Δ. Νιάνια.
Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
Πρόκειται για κτίριο τετράγωνο που το μήκος της κάθε πλευράς του εξωτερικά φτάνει τα 6,5 μετρα. Είναι οικοδομημένο με αργιλόλιθους (αργιλικούς σχιστόλιθους) στους αρμούς του οποίου παρεμβάλλονται άφθονα κεραμίδια και ασβεστοκονιάματα. Ψηλά στο ύψος των 5 μέτρων από το έδαφος υπάρχουν στους τοίχους τεσσάρα τοξωτά ανοίγματα ένα στο κέντρο κάθε πλευράς.
