Δέος και θαυμασμό προκαλούν τα τεχνολογικά επιτεύγματα ενός πολεμοχαρούς και σκληροτράχηλου λαού σε σημαντικούς τομείς (λατομική, ναυπηγική, ναυσιπλοΐα, οικοδομική, γεωτεχνία, μηχανολογία, υδραυλικά έργα, κεραμουργία…), οι οποίοι κάλυπταν δραστηριότητές τους και ανάγκες τους που δεν μπορούσαν να ικανοποιηθούν με φυσικά μέσα!
Του Γιώργου Π. Μπαμπάνη
Την προηγούμενη Κυριακή (1 Δεκεμβρίου /2024) έπεσε στα χέρια μου ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον δισέλιδο αφιέρωμα του ΒΗΜΑscience με κεντρική επικεφαλίδα που είχε τίτλο «Πειραματική Αρχαιολογία». Οφείλω να ομολογήσω ότι με έβαλε στον ευχάριστο κόπο να το μελετήσω και να εντυπωσιαστώ για τη γνωστή- άγνωστη τεχνολογία και τις τεχνικές που εφάρμοζαν για να ξεπερνούν οι αρχαίοι Έλληνες τηφύση δίνοντας έτσι ένα κεφάλαιο της ιστορίας που παραμένει ομιχλώδες .
Ωστόσο, είναι και γοητευτικό καθώς, βλέποντας μιαν ιδιαίτερη τεχνική κατασκευή, παίρνουμε μία γεύση από την τεχνολογική ευφυΐα αυτών των ανθρώπων!
Η γκάμα των τεχνολογικών ανακαλύψεων των αρχαίων Ελλήνων κάλυπτε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (λατομική, ναυπηγική, ναυσιπλοΐα, οικοδομική, γεωτεχνία, μηχανολογία, υδραυλικά έργα, κεραμουργία…).
Όλη αυτή η δραστηριότητα παρουσιάστηκε με τον ιδιαίτερο τρόπο και λάμψη στο 3ο Διεθνές Συνέδριο Αρχαίας Ελληνικής και Βυζαντινής Τεχνολογίας, το οποίο διοργανώθηκε πρόσφατα από την Εταιρεία Διερεύνησης της Αρχαιοελληνικής και Βυζαντινής Τεχνολογίας (ΕΔΑΒΥΤ) και το Κέντρο «Νόησις»
Στην έναρξη του συνεδρίου ο ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου ( ΕΜΠ) Θεοδόσιος Τάσιος εστίασε κατά προσέγγιση τι είναι η τεχνολογία; «Η τεχνολογία είναι η πρώτη αντίδραση του εγκεφάλου του ανθρώπου έναντι στην «κακία» της φύσης, έναντι, δηλαδή, των συνθηκών που τον απειλούσαν», για να συνεχίσει «Είναι μια πρώτη ενεργή παρέμβαση στον κόσμο – παρέμβαση που αλλοιώνει τον κόσμο: Θαυμάζω ένα ανθισμένο κλαρί, το κόβω όμως και το κάνω δόρυ. Σκοντάφτω σε μια πέτρα στον δρόμο μου, τη λαξεύω όμως και την κάνω μαχαίρι».
Σύμφωνα με τον έλληνα καθηγητή: «Χάρη στα επί χιλιάδες χρόνια θαυμαστά τεχνολογικά επιτεύγματα της ανθρωπότητας ωρίμασε και η γέννηση της επιστήμης στην Ιωνία του 5ου π.Χ. αιώνα». Εξηγώντας έτσι στο ένθετο ΒΗΜΑScience τη θέση ότι η τεχνολογία «γέννησε» την επιστήμη ο κ. Τάσιος σημείωσε:
«Οι άνθρωποι άρχισαν να ικανοποιούν τις ανάγκες τους που δεν μπορούσαν να ικανοποιηθούν με φυσικά μέσα. Άρχισαν, λοιπόν , να παράγουν καταστάσεις, προϊόντα, έργα και σιγά-σιγά μεγάλωναν οι κλίμακες αυτών των έργων (π.χ. αποξήρανση λιμνών στη Μυκηναϊκή Εποχή). Έτσι, άνοιγε το μυαλό τους, διαπίστωναν ότι μπορούσαν να παράγουν έργα χωρίς τη θεϊκή παρέμβαση. Και επιπλέον είχαν τρόπους να ελέγχουν την ορθότητα και αποτελεσματικότητα των έργων τους μέσω της νόησης.
Οπότε, χάρη στην πείρα που απέκτησε ο άνθρωπος μέσω του τεχνολογικού ενεργήματος, αισθάνθηκε ότι μπορούσε με τη λογική του να ελέγξει και την πορεία των φυσικών πραγμάτων. Σκέφτηκε δηλαδή ως αντικείμενο έρευνας να μην είναι τα δικά του δημιουργήματα (τεχνολογία) αλλά τα υφιστάμενα δημιουργήματα της φύσης. Αυτό όμως είναι επιστήμη! Αν με το μυαλό αρχίζουμε να ελέγχουμε τα πώς και τα γιατί μιας ομάδας γεγονότων ή πραγμάτων, αυτό είναι επιστήμη. Και γεννήθηκε επειδή υπήρξε το προηγούμενο της τεχνολογικής παραγωγής.
Συνέβη στην Ιωνία, συνέβη τον 5ο αιώνα, συνέβη στην Ελλάδα!».
Προς επίρρωση των λόγων του ο κ. Τάσιος επεσήμανε ότι «ο Πλάτων θαύμαζε τον Θαλή όχι ως μαθηματικό, αλλά ως μηχανικό (ο οποίος εξέτρεψε τα ρείθρα του ποταμού Αλυος για να περάσουν τα στρατεύματα του Κροίσου). Πράγματι, ο Θαλής πέτυχε εκτροπή ποταμού με τρία φράγματα και αυτό είναι μηχανική μεγάλης κλίμακας που μοιάζει με τα έργα της δημιουργίας».
Το φράγμα της Αλυζίας
Οφείλω να ομολογήσω ότι καθώς διάβαζα το άρθρο το οποίο προφανώς εστίαζε σε διάφορες τεχνολογίες των προγόνων μας, όπως ηελέπολις του Ποσειδωνίου που πρόκειται για ένα είδος στρατιωτικού εξοπλισμού ή για την κλειδαριά της Ελευθέρνας κ.α. αμέσως σκέφτηκα ότι στις εκατοντάδες αρχαίες πόλεις στη Γη των Αιτωλών και Ακαρνάνων, πέραν από τις εγκαταλελειμμένες οχυρώσεις, εντοπίζονται άραγε προηγμένα τεχνολογικά κατορθώματα που θα διευκόλυναν την ζωή τους;
Ένα από αυτά είναι αυτό το αρχαίο φράγμα της Αλυζίας που εντοπίζεται στη θέση ΄Γλώσσες¨ βορειοανατολικά του χωριού Βάρνακα. Πρόκειται για το μεγαλύτερο, πιο προηγμένο τεχνολογικά και πιο ξεκάθαρο δείγμα αρχαίου φράγματος σε όλη την ελληνική επικράτεια. Είναι κατασκευασμένο εξωτερικά με ογκόλιθους ασβεστολιθικής προέλευσης, ορθογωνίου σχήματος. Φτιάχτηκε για τη συγκράτηση των φερτών υλικών που ο χείμαρρος του Βάρνακα μετέφερε στην πεδιάδα του Μύτικα, δυσκολεύοντας την καλλιέργεια, αλλά και για άρδευση και ύδρευση της Αλυζίας.
Το συνολικό ύψος του φράγματος είναι 11μ Ο αναβαθμός αυτός ήταν υπερπηδητός από το χείμαρρο και έτσι καλύφθηκε από φερτά και από τις δύο πλευρές του. Στη δεύτερη φάση προστέθηκαν οι επόμενες δύο ή τρεις σειρές ογκολίθων, τμήμα επίσης υπερπηδητό από το χείμαρρο, αλλά χωρίς να έχει υποστεί ζημιές. Στο τρίτο στάδιο προστέθηκαν οι επτά σειρές ογκολίθων με ύψος πέντε μέτρων.
Στη νέα στέψη του φράγματος υπήρχε δίοδος εκτροπής των νερών του χειμάρρου και υπερχείλισης των πλημμυρικών παροχών πάνω από συμπαγή ασβεστολιθική μάζα στο αριστερό αντέρεισμα, ώστε να αποφεύγεται η υπερπήδηση του φράγματος. Ο υπερχειλιστής διαμορφώθηκε σταδιακά με διάβρωση του ασβεστολιθικού πετρώματος και τη δημιουργία βαθιάς εγκοπής που διευρύνθηκε κατά τόπους από τη ροή νερού και φερτών υλικών. Το εσωτερικό του φράγματος έχει αποκαλυφθεί τοπικά μετά από διάβρωση και απομάκρυνση των λίθων της επιφανειακής στρώσης, λόγω υπερπήδησης.
Το φράγμα της Αλυζίας είναι άριστα διατηρημένο πάνω από 2000 χρόνια, λόγω της αποτελεσματικής εκτροπής του χειμάρρου πάνω από την ασβεστολιθική μάζα του αριστερού αντιρείσματος, καθώς και εξαιτίας της αποτελεσματικής λειτουργίας του υπερχειλιστή για την παροχέτευση των πλημμυρικών παροχών. Η ροή του νερού πάνω στο πέτρωμα το διάβρωσε και έτσι σταδιακά σχηματίστηκε εγκοπή τριγωνικού σχήματος, με βάθος 6μ. και πλάτος στη στέψη 1,50μ. Λόγω της εκβάθυνσης της εγκοπής η ροή του χειμάρρου ακόμη και για πλημμμυρικές παροχές περιορίστηκε σε χαμηλά υψόμετρα, καθιστώντας ανέφικτη την υπερπήδηση του φράγματος, γεγονός που συνετέλεσε στη διατήρησή του μέχρι σήμερα.
Στις αρχαίες Οινιάδες το μοναδικό σχεδόν στον κόσμο αρχαίο καρνάγιο!
Οι νεώσοικοι εντοπίζονται στο νοτιοδυτικό άκρο της οχύρωσης του λιμανιού, στην οποία παρατηρείται η τοξωτή Πύλη και δεσπόζουν ο «κοκκινόπυργος», καθώς και τα ερείπια ενός δεύτερου μεγάλου σε μέγεθος πύργου που το προστατεύει. Στη δυτική πλευρά του λιμανιού υπήρχε ναός, πιθανώς αφιερωμένος στη Θεά Αθηνά Σωτήρα.
Ήταν ένα μεγάλο στεγασμένο κτήριο διαστάσεων 41Χ47 μ. και ύψους 11 μ. περίπου, του οποίου οι παρειές, το οπίσθιο τμήμα και το δάπεδο ήταν λαξευμένα στον φυσικό βράχο. Τις παρειές συμπλήρωνε η πολυγωνική οχύρωση, η οποία ενσωμάτωνε και περιέβαλλε κατά τις τρεις πλευρές το μνημείο, ενώ στη συνέχεια έφραζε την είσοδο του γειτνιάζοντος λιμανιού.
Στο τέλος των μακρών πλευρών του υψώνονταν πύργοι, οι οποίοι επικοινωνούσαν με δύο πύλες, που προφανώς εξασφάλιζαν την πρόσβαση από την αρχαία πόλη στους νεώσοικους και το λιμάνι. Το εσωτερικό του οικοδομήματος διαιρούσαν συμμετρικά έξι κιονοστοιχίες από δεκαεπτά αρράβδωτους κίονες, που στήριζαν δίρριχτες επιμήκεις στέγες. Μεταξύ των κιονοστοιχιών αναπτύσσονταν πέντε ισόχωρα κλίτη με λαξευτά σκαφοειδή και ανηφορικά προς το βάθος των νεωσοίκων δάπεδα. Πρόκειται για τις ράμπες στις οποίες σύρονταν τα πλοία στον υπόστεγο χώρο.
Το μνημείο πιθανότατα κατασκευάστηκε στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., ενδεχομένως υπό την επιρροή και την υπόδειξη των Αθηναίων, οι οποίοι εξάλλου την εποχή αυτή εγκαθιστούν στρατιωτική βάση στις Οινιάδες, που χρησιμοποιούν ως ναυτικό ορμητήριο των επιχειρήσεών τους. Μετά την καταστροφή των νεωσοίκων περί τα τέλη του 3ου αι. π.Χ., κατασκευάστηκε μικρό ορθογώνιο κτήριο κοντά στο βόρειο κλίτος τους, το οποίο λειτούργησε μέχρι το τέλος της ελληνιστικής εποχής ως μικρό ναυπηγείο ή επισκευαστήριο πλοίων.
Είναι φανερό ότι η μέγιστη χωρητικότητα των νεώσοικων είναι πέντε τριήρεις ή μέχρι 20 πλοιάρια. Έτσι, δεν είναι δυνατόν οι νεώσοικοι να φιλοξενούσαν ολόκληρο στόλο. Είναι όμως, δυνατόν να ήταν καταφύγιο, για ορισμένα σκάφη είτε για επισκευές, είτε για μεγαλύτερη προστασία. Οι μεγάλες ομοιότητες που παρατηρούνται με αυτό της Ζέας μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι είναι πολύ πιθανό να κατασκευάστηκαν από τους Αθηναίους όταν αυτοί φύλαγαν στόλο τους εκεί, σαν βάση εξόρμησης γύρω στα 390 π. Χ. και μετέπειτα.
Επίσης , υπάρχει ένα σημαντικό οικοδόμημα, του οποίου ερείπια συναντάμε στο Νότιο άκρο της διχάλας του λιμανιού. Διακρίνουμε ερείπια επτά χώρων. Από αυτούς, τους χώρους οι δύο έχουν κυκλική άποψη και φέρουν πλακόστρωτο με κυκλικά διατεταγμένες σφηνοειδής και λουτήρες, ενώ στα Νοτιοδυτικά υπάρχει χώρος ψυκτηρίου.
Μεγάλη στέρνα νερού λαξευμένη σε τεράστιο βράχο στην Αρχαία Παλαιομάνινα!
Κι όμως η απέραντη αρχαία πόλη της Παλαιομάνινας που περιμένει εναγωνίως επιτέλους να εκδηλωθεί επιστημονικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον για την ανάδειξη και αξιοποίηση της εκτός από την επιβλητική “Αυλόπορτα”, τους πύργους και τις πύλες παρατηρούνται και ιδιαίτερες κατασκευές! Λίγο πιο κάτω από την ακρόπολη και στον χώρο, όπου διενήργησε ανασκαφές ο αρχαιολόγος και ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών από το 2006 έως το 2010 Βασίλης Λαμπρινουδάκης και αποκαλύφθηκε συγκρότημα δημόσιων κτιρίων με αγωγούς αποχέτευσης και ύδρευσης και άλλα, βρίσκεται μια τεράστια δεξαμενή λαξευμένη σε βράχο, την οποία οι ντόπιοι τη λένε “Στέρνα”, από τη βυζαντινή “Κινστέρνα” και η οποία εντυπωσιάζει για την τεχνική κατασκευής της και το βάθος της.
Μέχρι το καλοκαίρι του 1999 η εκπληκτική αυτή “Στέρνα” ήταν σκεπασμένη από δέντρα, θάμνους και χορτάρια και μπαζωμένη με πέτρες, χώμα και άλλα απορρίμματα. Με δαπάνη της Εταιρείας Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας αποκαλύφθηκε και αναδείχθηκε το εντυπωσιακό αυτό αρχαίο μνημείο. Πρόκειται για ένα σημαντικό έργο «υποδομής» της αρχαιότητας, το οποίο συνδυάζεται με τις δίδυμες «υδατοδεξαμενές», πάνω στην ακρόπολη. Σήμερα, η “Στέρνα” αυτή είναι σκεπασμένη από δέντρα, θάμνους και χώματα, όπως και πριν από 1999.
Παραθέτοντας τα παραπάνω είμαι σίγουρος ότι μπορεί να μου διαφεύγουν και κάποια άλλα τεχνολογικά κατορθώματα, ωστόσο είμαι σίγουρος ότι εκτός από τα οχυρά, τους ναούς , τα θέατρα κ.α. είμαι πεπεισμένος ότι η Γη των Αιτωλών και των Ακαρνάνων κρύβει μυστήριο και η σκαπάνη είναι η λύση για αυτό όπως έχουμε επισημάνει και σε άλλα κείμενα . Κρατάμε το γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες εκτός από ποίηση, θέατρο, δημοκρατία, φιλοσοφία και πιθανότατα, οι πρώτες λέξεις που μας έρχονται στον νου αν ερωτηθούμε για τα δώρα των αρχαίων προγόνων μας στον δυτικό πολιτισμό. Σπανίως όμως θα προσθέταμε στα παραπάνω και την τεχνολογία με την οποία άγγιξε τα όρια της τελειότητας και της μη πεπερασμένης σκέψης!
Πηγή: Discoveryaitoloakarnania Aνακαλύψτε την Αιτωλοακαρνανία
