Τα ήθη και έθιμα του γάμου στο Ξηρόμερο, είναι πάρα πολλά. Ο γάμος διαρκούσε μέρες όπως και οι ετοιμασίες. Ξεκινούσε σχεδόν ένα μήνα πριν με το πλύσιμο της προίκας της νύφης.
Προικιά
Μαζεύονταν ,γυναίκες- συγγενείς της νύφης και έπλεναν τα λευκά είδη με πράσινο σαπούνι δάφνη και λουλάκι στη βρύση του χωριού(δεν υπήρχαν βρύσες στα σπίτια):τραπεζομάντηλα ,καρέ, σεντόνια, κουρτίνες .κ.λ.π. όλα χειροποίητα.
Αργότερα με την ύδρευση στα στα χωριά οι γυναίκες μαζεύονταν στο σπίτι της νύφης και έπλεναν τα προικιά. Αφού τα στέγνωναν όλες μαζί τα σιδέρωναν με κάρβουνα ,ενώ αργότερα με ηλεκτρικό…
15 μέρες πριν το γάμο γινόταν η έκθεση της προίκας. Τα πλυμένα και σιδερωμένα λευκά είδη ,ήταν έτοιμα για επίδειξη.
Στο κέντρο του σπιτιού και αργότερα στο σαλόνι έβαζαν το νυφικό χειροποίητο στρώμα ,γεμισμένο με ξασμένο πρόβειο μαλλί.
Πάνω σ ‘αυτό έστρωναν την κουβέρτα και το κεντημένο σεντόνι συνήθως το πιο εντυπωσιακό με τα οποία ,θα έστρωναν το νυφικό κρεβάτι.
Εκεί άπλωναν ένα- ένα τα λευκά είδη και πάνω σ αυτά οι συγκεντρωμένες γυναίκες σχεδόν όλο το χωριό- έριχναν τα δώρα τους.
Τότε για δώρα έδιναν καρέ, κάλτσες και ποδιές. Δώρα απλά, που εκτιμούσαν ….ιδιαίτερα. Η νύφη σήκωνε ένα -ένα τα δώρα και ρώταγε ποιας είναι… αμέσως έπαιρνε απάντηση από την δωρήτρια.
Στα προικιά οι γυναίκες τραγουδούσαν
Αργότερα η έκθεση αυτή άλλαξε .Τα φρεσκοπλυμένα και κολλαριστά πλέον λευκά είδη, καρφιτσώνονταν, στις κουρτίνες και εκθέτονταν σε όλους τους τοίχους του σαλονιού, ενώ οι πετσέτες και τα σεντόνια, διπλωμένα, πάνω στον καναπέ η το τραπέζι. Οι κουβέρτες και τα χαλιά παρέμεναν διπλωμένα στο ίδιο δωμάτιο.
Κι εκεί μαζεύονταν ,μόνο γυναίκες κι αφού θαύμαζαν την προίκα με υπόκρουση δημοτικής μουσικής έστρωναν πάνω από το κιλίμι ή το χαλί, την κουβέρτα και το νυφικό σεντόνι όπως παλιότερα.
Πάνω στα σκεπάσματα ,βάζουν ένα μικρό αγοράκι.
Πάνω στο σεντόνι οι γυναίκες έριχναν ροδοπέταλα ρύζι , αμύγδαλα και χρήματα. Οι κοντινοί συγγενείς έδιναν μεγάλα ποσά. Σε μια λίστα, η μάνα της νύφης συνήθως, κατέγραφε το χρηματικό ποσό και τα ονόματα των δωρητών. Η λίστα αυτή διαβάζονταν δυνατά ,αφού μάζευαν τα νυφικά σκεπάσματα.
Το βράδυ ή την επόμενη μέρα, τα ρούχα αυτά μαζεύονταν σε «μπάλες», δηλαδή τυλίγονταν οι κουβέρτες και τα υφαντά , με άλλα μικρότερα κομμάτια όπως τάπητα ή μάλλινες μαντανίες , παλιότερα, ενώ τα χαλιά δένονταν με κορδέλες. Τα λευκά είδη τα έβαζαν σε ξύλινο σκαλιστό μπαούλο, ενώ αργότερα, σε συρταριέρα, κλειδωμένα.
Επίσης, τα προικιά, περιλάμβαναν και διάφορα λουλούδια σε γλάστρες, ενώ παλιότερα, σε ασβεστωμένα ντενεκέδια. Γαρυφαλλιές, δεν έδιναν, για να μην κάνει η νύφη, κορίτσια.
Συνήθως η έκθεση προίκας, γινόταν μεσημέρι και τελείωνε απόγευμα.
Μετά από λίγες μέρες, μαζεύονταν γυναίκες και στα δυο σπίτια για να φτιάξουν τα γλυκά του γάμου, ραβανί και κουραμπιέδες.
Μια βδομάδα αργότερα από την έκθεση-επίδειξη ,στο σπίτι του γαμπρού μαζεύονταν οι συγγενείς ,για να πάνε να πάρουν τα προικιά από το σπίτι της νύφης. Παλιότερα, πήγαιναν με άλογα η γαϊδούρια, ενώ αργότερα με αγροτικά αυτοκίνητα.
Και στο σπίτι της νύφης, είχαν μαζευτεί συγγενείς και φίλοι ,με τις «μπάλες» έτοιμες το σαλόνι άδειο για περισσότερο χώρο,(καρέκλες γύρω- γύρω για να κάθεται ο κόσμος).
Οι καλεσμένοι άντρες και γυναίκες, περνούσαν στο σαλόνι, όπου τους σέρβιραν λικέρ και γλυκό ,συνήθως τυλιγμένοι κουραμπιέδες. Μέχρι να έρθουν οι συμπεθέροι χόρευαν προς τιμήν της νύφης. Εκείνη, προσκαλούσε τους παρευρισκόμενους, σε χορό ,μαζί της.
Οι συμπέθεροι, φτάνουν στο σπίτι της νύφης
Τους υποδέχονται με χαρά και με τραγούδια. Περνάνε στο σαλόνι όπου τους προσφέρουν ποτό και γλυκό, συνήθως , ανύπαντρα κορίτσια … ενώ αργότερα…όλοι μαζί χορεύουν. Πρώτη, χορεύει η νύφη με τα πεθερικά της και τα κουνιάδια της .
Εκείνη τη μέρα οι συμπέθεροι..» κλέβουν» πράγματα από το σπίτι της νύφης, αλλά…φεύγοντας , παραδίδουν υπερήφανοι τα «λάφυρά «τους…γι αυτό οι σπιτίσιοι τους…προσέχουν . Όλοι πάνε στο σπίτι της νύφης, εκτός από τον γαμπρό ,που περιμένει στο σπίτι τους… ανταποκριτές του. Εκεί το γλέντι έχει ανάψει.
Κι έρχεται η ώρα του φορτώματος, της προίκας. Ολοι βοηθάνε.
Δύο συγγενείς της νύφης κάθονται πάνω στο ξύλινο μπαούλο, κρατώντας το κλειδί του… και δεν σηκώνονται, αν δεν τους δώσει κέρασμα,(χρήματα),ο πατέρας του γαμπρού.
Στον καθρέφτη ή στην κεραία κάθε αυτοκινήτου, η νύφη δένει λευκό μαντηλάκι. Οι συμπέθεροι έρχονται και φεύγουν… κορνάροντας.
Φτάνουν στο σπίτι του γαμπρού.. ξεφορτώνουν, τους σερβίρουν ποτό και γλυκό για να ευχηθούν …και…αρχίζει το γλέντι. Πολλές φορές ακολουθεί και τραπέζι.
Ένα ή δύο άτομα από το σπίτι της νύφης, πάνε στο σπίτι του γαμπρού-με γλυκά – για να βάλουν τα πράγματα στη θέση τους. Το κλειδί του μπαούλου παραδίδεται στο γαμπρό.
Την τελευταία βδομάδα του γάμου
Ο γαμπρός απαγορεύεται να πάει στο σπίτι της νύφης και αντίστροφα…γιατί οι συμπέθεροι τους γανώνουν δηλ. τους μουτζουρώνουν στο πρόσωπο με μαύρο χρώμα που βγαίνει από τα μαγειρικά σκεύη της φωτιάς.
Να σημειώσουμε ότι παλιά μόνο ο γαμπρός πήγαινε στο σπίτι της νύφης και ποτέ δεν έμεναν μόνοι τους.
Για το γαμπρό, έσφαζαν κόκορα και του έφτιαχναν πίτα. Η νύφη, πήγαινε, μόνο για να δεί το σπίτι με συνοδεία κι έφευγε.
Πολλές φορές η νύφη αντίκρυζε το μέλλοντα σύζυγό της για πρώτη φορά στην εκκλησία. Με την πάροδο του χρόνου τα ήθη αλλάζουν.
Έτσι και στο Ξηρόμερο. Ο γαμπρός, επισκέπτεται πιο συχνά την νύφη και κάθε Κυριακή, κοιμάται σπίτι της σε χωριστά δωμάτια.
Όσο περνάv τα χρόνια τα αρραβωνιασμένα, αποκτούν περισσότερα, δικαιώματα.
Και η νύφη ,επισκέπτεται το σπίτι του γαμπρού, διασκεδάζουν μαζί χωρίς επιτηρητές.
Σήμερα μια κοπέλα όταν αρραβωνιάζεται, μετακομίζει σχεδόν στο σπίτι του γαμπρού.
Καλέσματα δεν υπήρχαν παλιά πήγαινε κάποιος από την οικογένεια του ζευγαριού στα σπίτια και τους προσκαλούσε. Τα καλέσματα- προσκλήσεις, αργότερα, τα μοίραζαν από σπίτι σε σπίτι η νύφη με κάποιον δικό της (μάνα, αδερφός).Αφού τους σέρβιραν, έφευγαν για το επόμενο σπίτι…
Προζύμια
Την Τρίτη, αναπιάνονται τα προζύμια στο σπίτι του γαμπρού.
Μαζεύονται οι προσκεκλημένοι συγγενείς… και μια κοπέλα ανύπαντρη, κοσκινίζει το αλεύρι με ψιλή σίτα, φορώντας μαντήλι.
Οι υπόλοιποι εύχονται, ρίχνοντας λεφτά μέσα στη σίτα κι όσο κοσκινίζει τραγουδάνε…
Τα λεφτά που μαζεύει η κοπέλα τα μοιράζει με τα μικρά παιδιά.
Με το αλεύρι αυτό αναπιάνουν το προζύμι για τα κουλούρια( μεγάλα ψωμιά για το γάμο). Την Τετάρτη αναπιάνουν προζύμια στο σπίτι της νύφης. Ακολουθούσε και τραπέζι …και γλέντι ως το πρωί.
Την Πέμπτη ζυμώνουν και ψήνουν τα κουλούρια του γάμου.
Το κανίσκι παραμονές του γάμου
Το βράδυ στα σπίτια του ζευγαριού έχουν τραπέζι. Τραπέζι ξηρομερίτικο με γλέντι, ως το πρωί. Είναι καλεσμένοι όλοι οι συγγενείς, ενώ παλιότερα σπάνια καλούσαν φίλους. Ως καλεσμένος στο τραπέζι πριν και μετά το γάμο έχεις υποχρέωση να πας κανίσκι.
Το κανίσκι περιλαμβάνει κουλούρι, σφάγιο, γλυκά, ραβανί ή κουραμπιέδες σε δίσκο(φτιαγμένα από την νοικοκυρά) και κρασί μέσα σε μεγάλη κόφα. Την κόφα αυτή σκεπάζουν μ΄ ένα εντυπωσιακό κεντημένο καρέ. Και στα δύο σπίτια μαζεύονται συγγενείς.
Άλλοι βοηθάνε στη συλλογή των κανισκιών, άλλοι για να ανάψουν φωτιά και να ετοιμάσουν τα σφάγια. Κάθε οικογένεια πήγαινε στο γάμο ένα κανίσκι. Το ομαδικό ψήσιμο ξεκινούσε απ το πρωί και τελείωνε το βράδυ με γέλια τραγούδια και κρασί…
Τα κοκορέτσια και το ζυμωτό ψωμί σερβίρονταν στους ψήστες κυρίως.
Οι γυναίκες ετοιμάζουν πίτες και συνοδευτικά για το τραπέζι.
Όλοι βοηθάνε στο τραπέζι του σπιτιού.
Δυο-τρείς άντρες αναλαμβάνουν το λιάνισμα του κρέατος, βγάζοντας στην άκρη τις πλάτες ολόκληρες για την επιστροφή του κανισκιού. Όσοι έφερναν κανίσκι μέσα στην κόφα τους έβαζαν μία ψημένη πλάτη ένα ή μισό κουλούρι και γλυκά.
Το τραπέζι στρώνεται ο κόσμος κάθεται, ενώ οι γυναίκες είναι στην κουζίνα και 5-6 άτομα βοηθάνε στο σερβίρισμα. Παλιότερα μετά το φαγητό τραγουδούσαν….τραγούδια της τάβλας….τραγούδια με το στόμα…έτσι τα έλεγαν. Τα τραγούδια αυτά ήταν βαριά δημοτικά συνήθως της ξενιτιάς γι΄ αυτούς που έλειπαν μακριά.
Αλλά και άλλα ,πιο χαρούμενα τραγούδια…όταν τελείωνε ο ένας…άρχιζε ο επόμενος και τα ρεφραίν ,όλοι μαζί… Διαρκούσαν κανένα δίωρο κι όταν άρχιζαν….άρχιζε και η νύστα…
Ημέρα του γάμου
Μαζεύονται οι καλεσμένοι στα σπίτια του ζευγαριού. Στο σπίτι του γαμπρού, σερβίρεται ποτό και γλυκό. Αργότερα χορεύουν. Χορεύει ο πεθερός…η πεθερά…η κουνιάδα….οι κουμπάροι…κι ο γαμπρός….χορεύουν και οι υπόλοιποι..
Και στο τέλος…ξυρίζουν το γαμπρό…ο κουρέας…και οι άνδρες τραγουδάνε …μέσα στο δοχείο με το ξυράφι οι καλεσμένοι ρίχνουν κέρματα, ενώ τα χαρτονομίσματα στο δίσκο….
Στο σπίτι της νύφης από το πρωί μαζεύονται γυναίκες, να στολίσουν την νύφη. Η κομμώτρια έχει πολύωρη δουλειά… και εκεί αφήνουν χρήματα,
Την χτενίζουν, την βάφουν και τέλος την ντύνουν, τραγουδώντας.
Η πιο ευτυχισμένη στιγμή για τους γονείς! Μια ανύπαντρη φίλη της νύφης ,της φοράει τα εσώρουχα και το νυφικό της. Πριν τα στέφανα, ο ανύπαντρος αδερφός του γαμπρού με δυο τρεις συγγενείς πηγαίνουν στο σπίτι της νύφης για να της φορέσουν το παπούτσι το κρατούσαν στο κουτί του, μαζί με ρύζι και κουφέτα.
Κάτω από το παπούτσι οι ανύπαντρες έγραφαν το όνομά τους κι όποιας έσβηνε πρώτο παντρευόταν πρώτη. Τώρα πετάει την ανθοδέσμη η νύφη.
Πολύ παλιά ο γάμος γινόταν πρωί. Η νύφη κι ο γαμπρός πήγαιναν καβάλα στ άλογα και στο σαμάρι ή την σέλα έστρωναν λευκή ,βαμβακερή κουβέρτα. Άν ήταν στο ίδιο χωριό πήγαιναν με τα πόδια με πλήθος καλεσμένων να τους ακολουθεί, τραγουδώντας…
Την νύφη κρατά από το δεξί μπράτσο ο πατέρας της κι από το αριστερό ο αδερφός της. Η νύφη με τα μάτια χαμηλά…Σαν να την παρέδιδαν στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Αργότερα, η νύφη ξεθαρρεύει γιατί έχει αποκτήσει δικαιώματα.
Τα σημαντικά σημεία του μυστηρίου ο Ησαΐας και «η δε γυνή να φοβείται τον άνδρα».. Από το δίσκο με τα στέφανα τα ανύπαντρα κορίτσια έπαιρναν κουφέτα για να τα βάλουν κάτω από το μαξιλάρι τους.
Όποιο όνομα ονειρεύονταν αυτόν παντρεύονταν.
Το μυστήριο τελειώνει ,μοιράζονται μπομπονιέρες ή και γλυκά ακολουθούν οι ευχές ,η φωτογράφιση…Ακολουθεί το γλέντι στο σπίτι του γαμπρού.
Οι γονείς του γαμπρού καλούν τους συγγενείς της νύφης γύρω στα δεκαπέντε άτομα. Αν δε σε καλέσουν δε μπορείς να πας ακόμα κι αν είσαι γονιός της νύφης. Στο σπίτι την νύφης, επιστρέφουν οι συγγενείς κι αποφασίζουν ποιοι θα πάνε στο τραπέζι.
Τρώνε πρόχειρα, ό,τι απέμεινε γιατί θα πάνε στα μισά του γαμπριάτικου γλεντιού. Στο σπίτι του γαμπρού. Η πεθερά στέκεται μέσα από πόρτα φορώντας λευκό μαντήλι, ενώ κάτω από το χαλί κρύβει ένα μαχαίρι ή χαντζάρα(!!!),για να το πατήσει η νύφη.
Έπειτα, δίνει στην νύφη ένα ρόδι ,που το σπάζει μπαίνοντας και σκορπάει τα αμύγδαλα το ρύζι και τα κουφέτα του μαντηλιού.
Η νύφη περνάει στο σαλόνι, όπου την σερβίρει ο ανύπαντρος κουνιάδος, γλυκό και καφέ …επί πληρωμή… Έπειτα πρώτη σέρνει το χορό πλάι στον άντρα της . Επιτέλους χαμογελά…Μετά κρατάει τα πεθερικά, τους κουμπάρους για να χορέψουν κι αντίστροφα.
Να σημειώσουμε ότι παλιά περίμενες να σε «καλέσει» η νύφη ή ο γαμπρός για να χορέψεις, μετά από την προτροπή των γονιών τους.
Αργότερα φτάνουν και οι συγγενείς της νύφης και το γλέντι συνεχίζεται ως το πρωί.
Υποχρεώσεις των μελλόνυμφων
Την άλλη μέρα, η νύφη πάει στον κουμπάρο τα δώρα.- Το κόσμημα,-υποχρέωση της νύφης το δίνει πλαισιωμένο με στολίδια στην εκκλησία.
Επίσης άλλο έθιμο του γάμου είναι τα δώρα της νύφης προς τα πεθερικά και τους κουμπάρους. Μέσα σε κόφα βάζει πουκάμισα, για τον πεθερό και τον κουνιάδο παντόφλες και νυχτικό ,για την πεθερά και την κουνιάδα γλυκά και κρασί ή μπύρες.
Στους κουμπάρους έδινε πουκάμισα στους άντρες ,παντόφλες και νυχτικό για τις γυναίκες. Η νύφη έδινε και στους αρραβώνες δώρα. Πουκάμισα στον κουμπάρο, στον πεθερό στον κουνιάδο (ή τον αδερφό του πεθερού),κουβέρτες και σεντόνια( και στον γαμπρό μετά το γάμο τα έπαιρνε πίσω).
Αργότερα ( στο γάμο) στην πεθερά και στην κουνιάδα ,η μάνα της νύφης αγόραζε τα ρούχα που θα φόραγαν στα στέφανα και παπούτσια για την συμπεθέρα. Η μάνα του γαμπρού αγοράζει στη συμπεθέρα της παπούτσια για το γάμο.
Άλλη υποχρέωση της νύφης είναι η αγορά των επίπλων του σπιτιού ,το γαμπριάτικο ντύσιμο. Η κρεβατοκάμαρα ,το νυφικό, το δεύτερο νυφικό φόρεμα, τα νυφικά παπούτσια, τα νυφικά εσώρουχα και το χτένισμα της νύφης ήταν υποχρεώσεις του γαμπρού.
Άλλα έθιμα: Οι συμπέθεροι, δεν έδιναν γάτες, για να μην τσακώνονται μεταξύ τους. Οι γονείς της νύφης πριν το χρόνο δεν της έδιναν κρεμμύδια για να μην έχει δάκρυα στο γάμο της.
Πριν το χρόνο το ζευγάρι δεν παρακολουθούσε το μυστήριο άλλου γάμου ούτε μπορούσε να στεφανώσει δηλ. να γίνουν κουμπάροι. Άλλη πρόληψη ήταν η “απαγόρευση” στο ζευγάρι να φάει κόλλυβα, ή να πάει σε κηδεία.
Μετά το γάμο οι συγγενείς ή φίλοι πήγαιναν στο σπίτι του ζευγαριού,(που συνήθως ,ήταν το πατρικό του, με συγκατοίκους ,τους γονιούς ή και τα αδέρφια του γαμπρού), πιάτο ως κάλεσμα για τη κοντινή μελλοντική ,ονομαστική γιορτή .
Το πιάτο ήταν στολισμένο με αμύγδαλα, ρύζι και κουφέτα για καλορίζικες ευχές και ως δώρο για το καινούργιο σπιτικό. Η νύφη είχε υποχρέωση να πάει στα σπίτια που της έστελναν πιάτο ,ως επίσκεψη.
Άλλο έθιμο του γάμου, ήταν τα “πιστρόφια” (από το επιστρέφω),δηλ. τραπέζι των γονιών της νύφης ,προς τιμήν ,των νεόνυμφων. Μερικά από τα έθιμα του γάμο διατηρούνται μέχρι σήμερα.
Ο Ξηρομερίτικος γάμος, προ δεκαετίας, ήταν ακόμα… παραδοσιακός….
Μερικοί ακόμα κρατάνε τις παραδόσεις!
