Κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, η ιστορική κωμόπολη της Κατοχής υπήρξε έδρα του Ακαρνανικού Δήμου Οινιάδος που περιλάμβανε ακόμη τα χωριά Παλαιοκατούνα (Λεσίνι), Ποδολοβίτσα (Πεντάλοφο), Μίλα, Παλαιομάνινα, Στρογγυλοβούνι και Ρίγανη.
Το Δημαρχείο ή ευρύτερα γνωστό στους κατοίκους της Κατοχής και των Οινιαδών ως Παλαιό Δημαρχιακό Κατάστημα πρόκειται για ένα τριώροφο κτίσμα (συμπεριλαμβανομένου του ισογείου), με 20 μέτρα μήκος, 15 μέτρα πλάτος και 12 – 15 μέτρα ύψος. Το παλαιό Δημαρχείο ήταν και εξακολουθεί να είναι το μεγαλύτερο κτίριο της περιοχής των Οινιαδών και ένα από τα μεγαλύτερα της Αιτωλοακαρνανίας με επιβλητική όψη, ιδιαίτερη παραδοσιακή αρχιτεκτονική τεχνοτροπία, με οχυρά τοιχώματα και αξιοσημείωτη διαρρύθμιση.
Η ακριβής ημερομηνία κτίσης του δεν είναι γνωστή, αλλά το πιθανότερο είναι περί το 1890 όταν Δήμαρχος του Δήμου Οινιάδος ήταν ο Νικόλαος Λυμπέριος από την Πεντάλοφο.
Στα τριάντα δύο (32) μεγάλα δωμάτια του στεγάζονταν όλες οι τοπικές υπηρεσίες δηλαδή τα γραφεία του Δήμου, το Ειρηνοδικείο, ο Σταθμός Χωροφυλακής, το Δασαρχείο, το Ελληνικό σχολείο ή Σχολαρχείο και το Δημοτικό Σχολείο.
Το αξιοπερίεργο στην ιστορία αυτού του λίθινου γίγαντα όμως είναι ότι κτίστηκε χωρίς να έχουν εξακριβωθεί οι τίτλοι ιδιοκτησίας του οικοπέδου του και έτσι περί το έτος 1900 άρχισαν πολύχρονες δικαστικές διαμάχες μεταξύ του Δήμου Οινιάδος και της ιστορικής Οικογένειας των Βάλβηδων, οι οποίοι φέρονταν ως οι νόμιμοι ιδιοκτήτες του οικοπέδου, με αποτέλεσμα να αποδειχτεί πως ο χώρος ήταν ιδιοκτησία τους και το οίκημα να περιέλθει στην κατοχή τους.
Το Δημαρχιακό μέγαρο του Δήμου Οινιάδος έμελε έπειτα να καταστεί κύρια κατοικία των Βάλβηδων που έως τότε κατοικούσαν σε παραπλήσιες οικίες που εκτείνονταν από το παλαιό Δημαρχείο έως και τις παρυφές της σημερινής άνω πλατείας της Κατοχής, ενώ μεγάλα τμήματα του κτιρίου (διαμερίσματα) αργότερα, πωλήθηκαν από τους Βάλβηδες στις ηπειρωτικής καταγωγής οικογένειες Κώνστα και Σίσκο.
Κατά την περίοδο της Ιταλικής Κατοχής το 1941 - 1943 το κτίριο επιτάχτηκε πρόσκαιρα και χρησιμοποιήθηκε ως Διοικητήριο από τους κατακτητές.
Στην οικία αυτή φιλοξενήθηκαν ανά διαστήματα πλήθος διάσημων προσωπικοτήτων της εποχής μεταξύ αυτών ο Κωστής Παλαμάς ένας εκ των σημαντικότερων Ελλήνων Ποιητών, σύζυγος της Μαρίας Α. Βάλβη, ο Λέανδρος Παλαμάς στέλεχος της Τράπεζας της Ελλάδος και γιός του Κωστή Παλαμά, ο Βουλευτής Βόνιτσης – Ξηρομέρου Αντώνιος Βάλβης, ο Παντολέων Βάλβης και πολλά ακόμη μέλη της ιστορικής οικογένειας, ο Γεώργιος Αθανασιάδης – Νόβας, πολιτικός από τη Ναύπακτο που διετέλεσε Πρωθυπουργός της Ελλάδος με τη σύζυγο του Μαρία Βούλγαρη-Αθανασιάδη, ο Στρατηγός Ιωάννης Θ. Καραβίας, θείος της Αγγελικής Καραβία – Βάλβη (Σύζυγος Δημητρίου Βάλβη), ο Βουλευτής Βόνιτσας - Ξηρομέρου Νικόλαος Γουλιμής, ο Κωνσταντίνος Γουλιμής διακεκριμένος νομικός και βοτανολόγος κ.α.
Σήμερα στέκει ακόμη αγέρωχο και επιβλητικό, με τις αλλοτινές λαμπερές και πολυσύχναστες αίθουσες του όμως βουβές, τις πόρτες κλειστές και τα μεγάλα παράθυρα μισάνοιχτα. Η φθορά του χρόνου και οι σεισμοί γέρασαν τον λίθινο γίγαντα αδυνάτισαν και λύγισαν την οχυρή περίφραξη, τους τοίχους και τις σιδεριές του. Οι οικοδεσπότες του δεν κατοικούν πλέον εκεί και ως ζωντανό απομεινάρι εποχών ένδοξων και μακρινών στέκει να θυμίζει το μεγαλείο του παρελθόντος, αναμένοντας την σωτήρια επέμβαση που θα του δώσει και πάλι ζωή.
Εκ του Γραφείου Τύπου «Οινιαδών Ανάπτυξις»
* Το φωτογραφικό υλικό που συνοδεύει το άρθρο, δημιουργήθηκε για την «Οινιαδών Ανάπτυξις» από τον φωτογράφο Γεράσιμο Μισιρλή @makis_mis
