Ανάμεσα στους 20 μόλις επιστήμονες από όλο τον κόσμο που επελέγησαν για την υποτροφία στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Harvard, στην Washington DC βρίσκονται οι Πατρινές αρχαιολόγοι Γιούλικα Χριστακοπούλου και Ελένη Σιμώνη.
Η μελέτη τους με τίτλο «Cracking the Code; Symbols, meanings and networks in Early Iron Age Greece. Evidence from the Stamna pottery» έχει ως στόχο να αποκωδικοποιήσει την πολιτισμική σημασία των αρχαίων γεωμετρικών μοτίβων που βρίσκονται σε κεραμικά της εποχής του Σιδήρου.
Tι μπορεί να “λένε” αυτά τα μοτίβα; Ποια είναι τα αναμενόμενα αποτελέσματα από το ερευνητικό έργο; Πώς ξεκίνησαν όλα;
Οι μελετήτριες όπως εξηγούν μιλώντας στο thebest.gr γοητεύτηκαν από τα περίπλοκα μοτίβα που βρέθηκαν στα κεραμικά της Εποχής του Σιδήρου, ιδίως σε αυτά από τη Σταμνά Αιτωλοακαρνανίας, τα οποία αποτελούν το αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής της Γιούλικας Χριστακοπούλου, που εκπονήθηκε στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και υποστηρίχθηκε το 2009. Επιθυμώντας να διερευνήσουν εάν αυτά τα μοτίβα είχαν βαθύτερα πολιτιστικά νοήματα και αν θα μπορούσαν να δώσουν πληροφορίες για την κοινωνική ταυτότητα και τις αλληλεπιδράσεις στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, ξεκίνησαν να μελετούν μεταξύ άλλων τη γεωμετρία των μοτίβων, τη χωρική διάταξη και τα αισθητικά κριτήρια που τα επέβαλλαν, επιδιώκοντας να αποκαλύψουν τη δυνητική συμβολική τους σημασία.
Διεπιστημονική προσέγγιση
Η προσέγγιση των μελετητριών περιλαμβάνει διεπιστημονική ανάλυση και χρησιμοποιούνται τεχνικές ποσοτικής ανάλυσης.
«Αρχικά περιοριστήκαμε στην εξέταση 709 κεραμικών αγγείων από 500 τάφους στη Στάμνα Αιτωλίας. Για να αξιολογήσουμε τα μοτίβα, προχωρούμε πέρα από τις τυπολογικές ταξινομήσεις και διερευνούμε τα ευρύτερα νοήματα του υλικού πολιτισμού και τις ομαδικές αλληλεπιδράσεις που σχετίζονται με αυτά τα μοτίβα. Χρησιμοποιώντας τεχνικές ποσοτικής ανάλυσης, όπως το GIS (Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών), στοχεύουμε στην παροχή μιας ολοκληρωμένης κατανόησης της πολιτιστικής σημασίας τους».
Ποιες είναι ωστόσο οι πιθανές συμβολικές και κοινωνικές λειτουργίες που μπορεί να εκτελούν τα μοτίβα που διακοσμούν τα αρχαία κεραμικά, και πώς αυτές θα μπορούσαν να αναδείξουν την ταυτότητα και τις κοινωνικές σχέσεις των αρχαίων κοινοτήτων;
«Η έρευνά μας υποδηλώνει ότι τα μοτίβα αυτά μπορεί να χρησίμευαν ως σύμβολα ταυτότητας, υπερβαίνοντας τα συμβατικά σύνορα εντός της Ανατολικής Μεσογείου. Μελετώντας την προέλευση των μοτίβων και την εμφάνισή τους σε περιοχές πιο απομακρυσμένες, υποθέσαμε ότι έπαιζαν ρόλο στην κρυπτογράφηση κοινωνικών αντιλήψεων. Τα μοτίβα αυτά μπορεί να διευκόλυναν τους μηχανισμούς επικοινωνίας και ανταλλαγής μεταξύ των ελίτ της Εποχής του Σιδήρου. Η εμφάνιση ενός συγκεκριμένου ¨ρεπερτορίου¨ μοτίβων και τύπων αγγείων στην τοπική κεραμική της Σταμνάς Αιτωλίας, θεωρούμε πως υποδηλώνει την υιοθέτηση μιας διεθνούς “γλώσσας” επικοινωνίας που επέτρεπε στους πληθυσμούς να εκφράζουν και να προωθούν πτυχές της κοινωνίας τους».
Τα πιθανά αποτελέσματα ή οι αναμενόμενες γνώσεις μέσω του ερευνητικού έργου
«Αρχικά, θέλουμε να δημιουργήσουμε βάσεις δεδομένων που να τεκμηριώνουν ένα συγκεκριμένο ¨ρεπερτόριο¨ καλλιτεχνικής έκφρασης που συμβαδίζει με την τυπολογία των αγγείων της εποχής και που αποκλίνουν από τα συμβατικά στυλ, υποδεικνύοντας μια μοναδική έκφραση της πολιτιστικής ταυτότητας στη συγκεκριμένη περιοχή, κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Δεύτερον, αναμένουμε να παρατηρήσουμε μοτίβα αλληλεπίδρασης και πιθανούς συμβολισμούς μεταξύ των ίδιων των μοτίβων, ρίχνοντας φως στις κοινωνικές αντιλήψεις και τη δυναμική των πολιτιστικών ομάδων τόσο στη συγκεκριμένη αλλά και στην ευρύτερη περιοχή. Τέλος, διερευνώντας μοτίβα από περιοχές πέραν της Σταμνάς Αιτωλίας, αναμένουμε να ανακαλύψουμε στοιχεία για την ευρύτερη περιφερειακή τους σημασία, υποδηλώνοντας ενδεχομένως συνδέσεις και ανταλλαγές μεταξύ διαφορετικών πολιτιστικών κοινοτήτων στην Ανατολική Μεσόγειο. Θεωρούμε πως τα αποτελέσματα θα έχουν τη δυνατότητα να συμβάλουν στη βαθύτερη κατανόηση του υλικού πολιτισμού και του ρόλου του στη διαμόρφωση των κοινωνιών κατά την Εποχή του Σιδήρου».
Πώς οι τεχνικές ποσοτικής ανάλυσης, όπως το GIS, μπορεί να υποστηρίξει την ερμηνεία των μοτίβων;
«Οι τεχνικές ποσοτικής ανάλυσης, συμπεριλαμβανομένου του GIS, μας επιτρέπουν να εξετάσουμε τη χωρική κατανομή των μοτίβων και τη σχέση τους με συγκεκριμένες περιοχές ή τάφους. Το GIS μας βοηθά να οπτικοποιήσουμε και να αναλύσουμε μεγάλα σύνολα δεδομένων, επιτρέποντάς μας να εντοπίσουμε μοτίβα και συσχετίσεις που διαφορετικά θα μπορούσαν να είχαν αγνοηθεί. Χαρτογραφώντας τις εμφανίσεις των μοτίβων και την εγγύτητά τους με άλλα πολιτιστικά χαρακτηριστικά, μπορούμε να αποκτήσουμε πολύτιμες γνώσεις σχετικά με την πολιτιστική τους σημασία και τις πιθανές συνδέσεις τους με την κοινωνική ταυτότητα».
Γιατί επέλεξαν το Harvard
«Η απόφασή μας να επιλέξουμε το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Harvard στην Washington DC καθορίστηκε από διάφορους επιτακτικούς λόγους. Πρώτον, το Πανεπιστήμιο του Harvard φημίζεται για την αριστεία του στην έρευνα και τους ακαδημαϊκούς πόρους, παρέχοντάς μας απαράμιλλη πρόσβαση σε πλούσιο επιστημονικό υλικό και τεχνογνωσία. Δεύτερον, το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών επικεντρώνεται ειδικά στη μελέτη του ελληνικού πολιτισμού, της ιστορίας και της αρχαιολογίας, γεγονός που το καθιστά ιδανικό περιβάλλον για το ερευνητικό μας έργο σχετικά με την πολιτιστική σημασία των κεραμικών της Εποχής του Σιδήρου. Επιπλέον, η υψηλού κύρους φήμη του Harvard προσδίδει αξιοπιστία στο έργο μας και ενισχύει την προβολή και τον αντίκτυπο των ευρημάτων μας στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Με άλλα λόγια ο συνδυασμός της ακαδημαϊκής ικανότητας του Harvard, της εξειδικευμένης εστίασης του Κέντρου και της συνολικής φήμης του ιδρύματος το κατέστησαν τη βέλτιστη επιλογή για την άσκηση της ερευνητικής μας υποτροφίας».
Όσο για το αν περίμεναν να επιλεγούν για την υποτροφία του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών, τονίζουν πως έχουν πλήρη επίγνωση του ανταγωνιστικού χαρακτήρα των ακαδημαϊκών επιδιώξεων. «Ενώ διατηρήσαμε μια αισιόδοξη προοπτική, αναγνωρίσαμε επίσης ότι η διαδικασία επιλογής για υποτροφίες υψηλού κύρους είναι αυστηρή και άκρως ανταγωνιστική. Πιστεύουμε στην αξία και τη σημασία του ερευνητικού μας έργου και παρουσιάσαμε μια πειστική πρόταση με τίτλο ¨ Cracking the Code; Symbols, meanings and networks in Early Iron Age Greece. Evidence from the Stamna pottery’΄ που αναδείκνυε την εμπειρία και την αφοσίωσή μας στον τομέα. Ωστόσο, η τελική απόφαση βρισκόταν στα χέρια της αξιοσέβαστης επιτροπής επιλογής. Επομένως, ενώ τολμήσαμε να ονειρευτούμε, προσεγγίσαμε το αποτέλεσμα με ένα μείγμα αισιοδοξίας και ταπεινότητας, γνωρίζοντας ότι η διαδικασία επιλογής βασίζεται τελικά σε διάφορους παράγοντες. Η επιλογή μας για αυτή την υποτροφία αποτελεί τεράστια τιμή και επικύρωση των ερευνητικών μας προσπαθειών».
Who is who
Η Δρ Γιούλικα-Όλγα Χριστακοπούλου γεννήθηκε στην Πάτρα το 1968. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και κάτοχος διδακτορικού διπλώματος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα τελευταία τριάντα χρόνια εργάζεται ενεργά ως αρχαιολόγος στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαΐας. Κατά τη διάρκεια της καριέρας της, επικεντρώθηκε στη μελέτη της Εποχής του Σιδήρου, ιδιαίτερα στην περιοχή της αρχαίας Σταμνάς Αιτωλίας, οι τάφοι και τα κινητά ευρήματα της οποίας αποτέλεσαν και το αντικείμενο της διατριβής της. Οι έρευνες της και τα δημοσιευμένα έργα της επικεντρώνονται κυρίως στη διερεύνηση διαφόρων πτυχών της ιστορικής έρευνας για τη συγκεκριμένη περίοδο, όπως σε θέματα που αφορούν στις μετακινήσεις πληθυσμών, την αρχιτεκτονική των ταφικών μνημείων αλλά και τις ταφικές τελετουργίες που συνδέονται με τη υπό συζήτηση περίοδο. Είναι συγγραφέας βιβλίων αλλά και άρθρων δημοσιευμένων σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά.
Η Δρ Ελένη Σιμώνη γεννήθηκε στην Πάτρα το 1968. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας – Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Μaster of Arts του Πανεπιστημίου του Λέστερ και διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Πατρών. Ανήκει στο Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό του Πανεπιστημίου Πατρών, όπου διδάσκει Χαρτογραφία, Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών, Προστασία πολιτιστικής Κληρονομιάς και Ελληνικό Πολιτισμό. Έχει συμμετάσχει σε πολλές αρχαιολογικές έρευνες στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά. Το 1999 σε συνεργασία με τους Κ. Παπαγιαννόπουλο και Ι. Φραγκούλη κατέλαβε τη δεύτερη θέση σε διαγωνισμό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη συγγραφή βιβλίου Τοπικής Ιστορίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Είναι ιδρυτικό μέλος της Ομάδας Αρχαιολογίας Τοπίου και του Ινστιτούτου Τοπικής Ιστορίας.
Μακρυγένη Ελευθερία-thebest.gr
