«Έλα, αδελφέ, να χορέψουμε το γαϊτανάκι», θα έλεγε ίσως στα 1835 μ.Χ. ο Κ. Οικονόμος, αποστρεφόμενος αυτό το εκ Δύσης “κύριε”, που βλέπει να αντικαθιστά το “αδελφέ”.
Φέτος, τη Δευτέρα του Πάσχα, όπως και κάθε χρόνο άλλωστε, χορεύτηκε το “γαϊτανάκι” στην Αγία Σοφία Θέρμου.
Κι είναι ένα πολιτιστικό απομεινάρι κοινωνικότητας αδελφών, γι αυτό αξίζει να το δούμε λίγο πιο προσεκτικά, έστω εν συντόμω.
Το απόγευμα της Δευτέρας του Πάσχα (παλιότερα της Τρίτης του Πάσχα, όπως μαρτυρεί ο Κων/νος Μπαλατσός που θυμάται εδώ και 65 χρόνια το γαϊτανάκι στο χωριό του), όλοι οι χωριανοί πηγαίνουν στον αναστάσιμο εσπερινό, στην εκκλησία της Παναγίας και άμα τη απολύσει τους από το ναό, συγκεντρώνονται στη διπλανή κεντρική πλατεία του χωριού, “πλέκονται” δένοντας τα χέρια τους -ο καθένας κρατά τα χέρια του παραδιπλανού του, ενώ προηγούνται όλοι οι άνδρες και ακολουθούν όλες οι γυναίκες- και τραγουδούν, χορεύοντας, το “γαϊτανάκι”.
Ο πρωτοχορευτής, που είναι ο ιερέας του χωριού ή κάποιο σεβάσμιο ηλικιωμένο πρόσωπο ή ο πρόεδρος της κοινότητας, τραγουδά μόνος του ή μαζί με κάποιους διπλανούς του χορευτές έναν-έναν στίχο κι έπειτα όλοι μαζί επαναλαμβάνουν. Το μέλος και ο ρυθμός, αλλά και η κινησιολογία είναι απλά, αφού σ’ αυτά συμμετέχει κάθε μέλος της κοινότητας.
Ας δούμε όμως τρία σημαντικά σημεία, σχετικά με το πώς, το πότε και το που γίνεται το “γαϊτανάκι”:
Ο πολιτισμός μας, ο ελληνικός ή ρωμαίικος, για να ‘μαστε ακριβέστεροι, πολιτισμός, είναι ο πολιτισμός της Ενορίας. Στα πλαίσια αυτά αναπτύσσεται, μεταξύ άλλων, η κοινωνία φύσεων και προσώπων.
Σήμερα, μάλιστα, που περνάει κρίση η κοινωνικότητα του ατόμου, τόσο σε ακαδημαϊκό όσο και σε καθημερινό/πρακτικό επίπεδο υπάρχει έντονη συζήτηση και στροφή προς το θεσμό της Ενορίας.
Τι είναι όμως η Ενορία και η κοινωνικότητα της Ενορίας και γιατί ο σύγχρονος άνθρωπος να έχει σήμερα τόσο μεγάλη ανάγκη να ξαναδεί κάτω από το πρίσμα των προβλημάτων του αυτήν, αλλά και τη μετοχή του σ’ αυτήν; Ούτως ή άλλως, πάντως, στην Ελλάδα, απ’ τις απαρχές του νέου ελληνικού κράτους, ξεκινήσαμε σιγά-σιγά να εγκαταλείπουμε εκούσια αυτό το τρόπο ζωής, χωρίς όμως αυτός να χάνεται ή να φτάνει σε σημείο να καθίσταται μια παρελθοντική ανάμνηση.
Η Ενορία είναι Σώμα, σύναξη πιστών στο ένα σώμα, είναι ο πυρήνας του Σώματος της Εκκλησίας, αφού “εις Κύριος, μία πίστις, μία ζωή, μία κοινωνία”. Κι έτσι ήδη βλέπουμε τη βασική αντίθεση με τον πολιτισμό του ατόμου και δη του ηθικού ατόμου, που μεταφερόμενος στα καθ’ ημάς, κάνει την λατρεία της ενορίας μια θρησκευτική υποχρεωτική παράσταση στο ναό, την σωτηριολογική κοινωνικότητα ατομική υπόθεση κλπ.
Όμως, η ενορία είναι άλλο πράμα• ας δούμε λίγο τη Δευτέρα του Πάσχα στην Αγία Σοφία: οι πιστοί συγκεντρώνονται στο ναό, που λέγεται και “καθολικό” αφού είναι τόπος συγκέντρωσης όλων των μελών της κοινότητας και κέντρο της ζωής τους και αφού συν-χωρούνται πάντες τη Αναστάσει και χαίρονται χαρά μεγάλη για την γιορτή των γιορτών, την Ανάσταση του Χριστού, μετά την εσπερινή λατρεία στο ναό, πάλι όλοι μαζί, πάλι ένα σώμα, θα τραγουδήσουν και θα χορέψουν εν ευθυμία. Όχι ο καθένας στο σπίτι του, ακούγοντας ένα ραδιόφωνο ή μια τηλεόραση, όχι μόνο με τους συγγενείς και τους φίλους του στο σπίτι, αν δεν αντικαταστάθηκε κι αυτό απ’ τις γρήγορες ευχές μέσω social media, όχι σε κάποιο εστιατόριο ή καφετέρια, αλλά όλη η κοινότητα μαζί και στο κέντρο του χωριού.
Το συγκεκριμένο “γαϊτανάκι” έχει και μιαν άλλη αξιοσημείωτη ιδιαιτερότητα κι είναι ό,τι το κάνει να αξίζει• ότι είναι ουσιαστική βίωση και όχι τυπική αναβίωση και παρουσίαση ενός παρελθοντικού εθίμου.
Είναι αληθινό, ζωντανό, τωρινό. Είναι μέσα στην Ανάσταση, καθορίζεται και διαπερνάται από αυτήν. Κι αυτό καταδεικνύεται, λόγου χάρη, κι απ’ την εξής λεπτομέρεια: οι άνθρωποι που συμμετέχουν στο χορό φορούν τα ρούχα που φοράνε και στη καθημερινότητά τους. Μπορεί να είναι ρούχα ενός ξένου πολιτισμού, ναι, όμως, εφόσον αυτά φοράμε σήμερα, το να τα αλλάζαμε μόνο και μόνο για εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή και να φορούσαμε τοπικές παραδοσιακές φορεσιές, θα μας πήγαινε ίσως ήδη σε μια τυπική αναβίωση, χωρίς καμιά αξία, αφού αυτή στερείται ζωτικού νοήματος. Το να χορέψει ένας χορευτικός όμιλος ή να ντυθούν κάποιοι άνθρωποι με παλιές φορεσιές για να δείξουν πως γίνονταν τότε το γαϊτανάκι, το απεκδύει απ’ το νόημά του, αφαιρεί το γεγονός της κοινότητας, αφαρπάζει τη σύνδεσή του με την εορταστική χαρά.
Εν κατακλείδι, φαίνεται ότι μέσα στην ακοινωνησία της σημερινής κοινωνίας και την κρίση των σχέσεων, υπάρχουν ακόμα φάροι αληθινής κοινωνικότητας.
Μια χορευτική στροφή στο αναστάσιμο γαϊτανάκι στην Αγία Σοφία Θέρμου μπορεί να μας στρέψει προς την περιχώρηση του άλλου που τόσο μανιακά ψάχνουμε όλοι μας σήμερα!
Φώτης Τσαρούχης
*Στις δύο φωτογραφίες που ακολουθούν, παρατίθενται και οι στίχοι που τραγουδιούνται στο “γαϊτανάκι”, όπως μας τις παραχώρησε ο Κων/νος Μπαλατσός, απόστρατος της ΕΛ.ΑΣ. και μεταξύ των πρωτοχορευτών για πολλά χρόνια στο γαϊτανάκι της Αγίας Σοφίας, της ιδιαίτερης πατρίδας του.
agrinionews.gr
