Το Ημερολόγιο της Μεσολογγίτισσας Μάνας…
Μαθητές / μαθήτριες του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου γράφουν…
Διδάσκει και καθοδηγεί: η Μαρία Ν. Αγγέλη
Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει
Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε στα μάτια η μάνα μνέει
Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:
«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ' έχω γω στο χέρι;
Οπού συ μου 'γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει»
(ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ, Σχεδίασμα Β, Απόσπασμα 1.)
Στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ Γυμνασίου ανθολογούνται δύο αποσπάσματα από την ποιητική σύνθεση του Διονυσίου Σολωμού: Ελεύθεροι Πολιορκημένοι.
Κύριο θέμα στο πρώτο απόσπασμα από το Β Σχεδίασμα είναι η Πείνα. Η πείνα αποδίδεται με δυο εικόνες. Μιας γυναίκας και ενός άνδρα: της Μάνας και του Σουλιώτη. Οι πολιορκημένοι Μεσολογγίτες έχουν να αντιμετωπίσουν πολλά εξωτερικά και εσωτερικά εμπόδια: αποκλεισμός, πείνα, κακουχίες, πρόκληση της ανοιξιάτικης φύσης, διάθεση για ζωή… Η πείνα έχει φτάσει σε τέτοιο όριο, ώστε το σπυρί που βρήκε το πουλί να προκαλεί την τόσο έντονη συναισθηματική αντίδραση της Μεσολογγίτισσας μάνας. Η γυναίκα ζηλεύει το πουλί…
Οι στίχοι αυτοί συγκίνησαν ιδιαίτερα τους μαθητές. Για τούτο, μετά το σχολιασμό τους, έδωσα ως άσκηση δημιουργικής γραφής:
«Η ελεύθερη πολιορκημένη μάνα γράφει στο ημερολόγιό της…»
Τα παιδιά έγραψαν και παρουσίασαν στην τάξη τις εργασίες τους… Σχολίασαν και αξιολόγησαν «δια βοής» και χειροκροτημάτων τις καλύτερες!
Παραθέτω ενδεικτικές σελίδες του ημερολογίου της μάνας, «δια χειρός» μαθητών/τριών του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου (2023):
Α). Aχ, ημερολόγιό μου, πόσο δύσκολη είναι η ζωή για εμάς τους Μεσολογγίτες. Η κατάσταση είναι τραγική. Τα τρόφιμα έχουν τελειώσει, υποφέρουμε από την πείνα. Δεν υπάρχει τίποτα να φάμε. Πώς θα ταΐσω τα παιδιά μου; Με κοιτάζουν, περιμένουν λίγο ψωμί από εμένα. Κι όμως τα χέρια μου είναι άδεια. Αναρωτιέμαι ποιος θα πεθάνει πρώτος, αυτά ή εγώ. Και μόνο που το σκέφτομαι, τρελαίνομαι. Ζηλεύω τα πετούμενα του ουρανού που βρίσκουν λίγους σπόρους για τα μικρά τους. Εγώ τι θα δώσω στα δικά μου παιδιά;
Τα πολεμοφόδια εξαντλήθηκαν. Σφαίρα καμία για να πολεμήσουμε τον εχθρό. Οι άντρες απογοητευμένοι. Το μοιραίο είναι αναπόφευκτο. Μόνο ένας δρόμος μας μένει. Η έξοδος. Να υπερασπιστούμε το Μεσολόγγι. Η βοήθεια δεν έρχεται, κι εμείς δεν αντέχουμε άλλο να περιμένουμε. Παρά τη μαγευτική ομορφιά της ανοιξιάτικης φύσης, που μας καλεί στη ζωή, εμείς θα προτιμήσουμε το θάνατο. Ένα θάνατο τίμιο, ηρωικό και αξιοπρεπή.
Χρίστoς Κυλάφης
Β).Αγαπητό μου ημερολόγιο,
Οι στιγμές που ζούμε εδώ στο Μεσολόγγι είναι εξαθλιωτικές. Χθες έχασα τον άντρα μου στο μέτωπο και τώρα κινδυνεύω να χάσω τον μεγάλο μου γιο που πολεμάει στα τείχη της πόλης. Αγωνιούμε καθημερινά για την ασφάλεια όλων. Το φαγητό είναι ελάχιστο έως και ανύπαρκτο. Στερούμαστε τα βασικά αγαθά που χρειάζεται ένας άνθρωπος για να επιβιώσει. Ούτε γάλα δεν έχω να δώσω στο μωρό μου. Τι μάνα είμαι ’γω; Αντιστεκόμαστε μήνες τώρα χωρίς να βλέπουμε αποτελέσματα. Βοήθεια και ενισχύσεις πουθενά, μας έχουν ξεχάσει όλοι. Μόνοι μας πολεμάμε δίχως φαγητό, δίχως όπλα, δίχως μεγάλο στρατό. Μάλιστα άκουσα πως ήρθε μια επιστολή από συντρόφους μας στο Ναύπλιο και μας έλεγαν πως η βοήθεια θα αργήσει κι άλλο και πως αν είναι μεγάλη ανάγκη να φάμε τους σκοτωμένους μας συμπατριώτες. Αν έχουν το Θεό τους. Τι λόγια είναι αυτά; Έχω απογοητευθεί πολύ, αλλά δεν χάνω την ελπίδα μου. Εύχομαι να μας βοηθήσουν οι υπόλοιποι Έλληνες και να μην μας αφήσουν να σκοτωθούμε, αποκλεισμένοι εδώ στο Μεσολόγγι. Τέλος όμως η απαισιοδοξία και ματαιότητα προς το παρόν. Αύριο ξεκινάει μια καινούργια μέρα. Καλό κουράγιο σε όλους .
Ελευθερία Σταμάτη
Γ). 5 Απριλίου 1826. Η νύχτα πέφτει αλλά το Μεσολόγγι ακόμα στέκει όρθιο και περήφανο! Άλλη μια δύσκολη μέρα πέρασε, μα τα παλικάρια ακόμα γερά βαστούν. Αυτό που μας κάνει να αρχίζουμε να λυγίζουμε είναι η πείνα. Δεν φοβάμαι για εμένα, αλλά για τα παιδιά μου, τα οποία βλέπω καθημερινά να λιώνουν σαν το κερί από την πείνα. Γίνεται μάχη όπου τα παλικάρια προσπαθούν να διώξουν τον κατακτητή… Γίνεται όμως και μάχη μεταξύ των πολιορκημένων για ένα κομμάτι ψωμί, με σκοπό να έρθουμε πιο κοντά στο όνειρο, να δούμε ξανά ελεύθερο το Μεσολόγγι! Η Άνοιξη έχει μπει για τα καλά, αλλά στις ψυχές μας επικρατεί βαρυχειμωνιά. Μέσα από τα τείχη δεν μπορούν να μπουν οι ανοιξιάτικες ευωδιές αφού η μυρωδιά από το μπαρούτι και από τους νεκρούς έχει απλωθεί από άκρη σε άκρη σε όλη την πόλη και η δυσοσμία κυριαρχεί. Κάθε βράδυ παρακαλώ την Παναγία να μου δώσει δύναμη ώστε να καταφέρω να αντέξω να είμαι δίπλα στα παιδιά μου,, που τόσο πολύ με έχουν ανάγκη αυτές τις δύσκολες ώρες. Στη σημερινή προσευχή μου στην Παναγία θα ζητήσω να προστατεύσει όλα τα παιδιά του κόσμου, μα περισσότερο τα παλικάρια που δίνουν τη ζωή τους για να σωθεί το Μεσολόγγι…
Ελευθέριος Μαλαβέτας
Δ).Αγαπητό ημερολόγιο, σήμερα ήταν μια από τις χειρότερες μέρες για εμένα μέσα στο πολιορκημένο Μεσολόγγι.
Στην σημερινή μάχη συμμετείχε ο σύζυγός μου και ο αδερφός μου. Η μάχη διαρκούσε μέχρι το βράδυ, εγώ με τα παιδιά μου κρυβόμασταν μέσα στο σπίτι μας. Είδα την ανησυχία στα μάτια των παιδιών που είχαν πέσει στην αγκαλιά μου από τον φόβο τους. Περιμέναμε να γίνει ένα θαύμα, να έρθουν ενισχύσεις να βοηθήσουν τους δικούς μας πολεμιστές, οι οποίοι δεν είχαν αρκετές δυνάμεις για να φέρουν εις πέρας τις μάχες. Ήταν εξαντλημένοι, είτε από την έλλειψη φαγητού, είτε από της αρρώστιες που τους βασάνιζαν.
Τελείωσε η μάχη αργά το βράδυ. Τα παιδιά μου δεν μπορούσαν να κοιμηθούν, αν δεν έβλεπαν τον μπαμπά τους, και έτσι τα άφησα στο σπίτι και εγώ πήγα να βρω τον αδερφό μου και τον σύζυγό μου. Έψαχνα με ανησυχία και αγωνία μέσα στο πλήθος των τραυματισμένων αγωνιστών μας. Είδα από μακριά τον άνδρα μου που το μάτι του ήταν τυλιγμένο με ματωμένες γάζες. Αμέσως έτρεξα και τον αγκάλιασα ευχαριστώντας τον Θεό που ήταν ζωντανός, όμως ήταν αδύναμος και το πρόσωπό του ήταν σκοτεινό. Αμέσως τον πήγα μέσα στο σπίτι και τα παιδιά έτρεξαν πάνω στην αγκαλιά του πατέρα τους φωνάζοντας: «ήρθε ο μπαμπάς, ήρθε ο μπαμπάς!». Μετά, αφού χαιρέτησαν τον πατέρα τους, πήγα και τα έβαλα για ύπνο. Έπειτα πρόσφερα στον σύζυγό μου λίγο νερό και λίγες πικραλήθρες που είχα μαζέψει από την θάλασσα, αλλά ήταν λίγες, δεν είχα κάτι άλλο να του προσφέρω. Όταν τελείωσε το φαγητό του τον ρωτάω, πού είναι ο αδερφός μου; Γύρισε στο σπίτι του, στην οικογένεια του; Ο σύζυγός μου με κοιτάει με απογοήτευση και αρχίζει να κλαίει μπροστά μου και λέει:
« Έκανα ότι μπορούσα για να σώσω τον φίλο μου αλλά δεν μπόρεσα. Είχα τυφλωθεί από το τραύμα μου και το μόνο που κατάφερα να δω είναι το σώμα του αδερφού σου να πέφτει κάτω στο χώμα. Δεν μπορούσα να κάνω τίποτα. Όλοι μας περιμέναμε ένα θαύμα. Να έρθουν οι ενισχύσεις αλλά δεν ήρθαν ποτέ. Συγγνώμη που δεν μπόρεσα να σώσω τον φίλο μου και αδερφό σου».
Και έρχεται κοντά μου και με παίρνει αγκαλιά. Εγώ είχα σοκαριστεί, δεν μπορούσα να μιλήσω, ένιωσα κάτι πολύ δυνατό στην ψυχή μου. Είχα μια στεναχώρια που δεν μπορώ να την περιγράψω. Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι έχασα τον μεγαλύτερο αδερφό μου. Ο αδερφός μου ήταν αυτός που με μεγάλωσε όταν χάσαμε τον πατέρα μας και με προστάτευε με κάθε κόστος, από τους πάντες και τα πάντα.
Θα είναι πολύ δύσκολο για μένα να συνεχίσω την ζωή μου δίχως τον αδερφό μου…
Καλλιρρόη - Θεοφανία Ράπτη
Ε). Μεσολόγγι, Απρίλιος 1826. Γιατί γίνεται ο πόλεμος; Δεν μπορούμε ειρηνικά να τα βρούμε και να συμβιβαστούμε; Φτάνει! Έχουμε εξαθλιωθεί όλοι. Ο αντίπαλος παρ' όλο που βλέπει την άθλια κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε και την υπεράνθρωπη προσπάθεια όλων, κάτω από αντίξοες συνθήκες, να απελευθερωθούμε, δεν σταματά. Αντίθετα, χαίρεται, διασκεδάζει με την εξαθλίωση μας, γνωρίζει πως στο τέλος θα κερδίσει. Εμείς όμως δεν θα χάσουμε την αξιοπρέπειά μας. Θα πεθάνουμε, μα η Τιμή μας θα μείνει ζωντανή.
Ελπίζω να προλάβω να δω τη Νίκη μας. Αλήθεια θα προσπαθήσω… Μα λίγο με ενδιαφέρει η δικιά μου η ζωή, το μόνο που με νοιάζει είναι η επιβίωση του μωρού μου. Δεν έχω τίποτα πλέον να το ταΐσω. Σήμερα έψαχνα όλη μέρα για να του δώσω κάτι να φάει. Τίποτα όμως. Δεν υπάρχει απολύτως τίποτα. Τότε είδα γεμάτη απόγνωση ένα πουλάκι που βρήκε έναν σπόρο. Αυτό τα κατάφερε, θα επιβιώσει. Ποτέ δεν πίστευα πως θα φτάσω στο σημείο να ζηλέψω ένα πουλί, μόνο και μόνο επειδή βρήκε έναν σπόρο. Δυστυχώς όμως πρέπει να φτάσουμε πολύ χαμηλά και να ταπεινωθούμε για να δοξάσουμε τον τόπο μας.
Η φύση αναγεννιέται. Είναι η εποχή που όλα μας θυμίζουν την ομορφιά της ζωής. Τα φυτά ανθίζουν, κάποτε μαζεύαμε τα πολύχρωμα, ευωδιαστά λουλούδια, πότε τα χαρίζαμε και πότε μέσα σε βάζα στόλιζαν τα σπίτια μας. Τώρα όλα τα λουλούδια έχουν αποκτήσει ένα χρώμα, έχουν βαφτεί κόκκινα από το αίμα των ηρώων που μάχονται καθημερινά…
Γιατί Κύριε, κάνεις το έργο μας πιο δύσκολο από ότι είναι; Όλα ανθίζουν, σκορπούν ευχάριστα χρώματα και αρώματα παντού, γεμίζοντας από τους πιο μεγάλους κάμπους μέχρι και την πιο μικρή γωνιά με ζωή και ευτυχία. Τι όμορφη που είναι η ειρηνική ζωή. Μόνο που ο πόλεμος, μας απομακρύνει από την απόλαυση αυτών των αγαθών που μας προσφέρονται και μας «βουτάει» στην οδύνη και την στεναχώρια. Παναγιά μου, βάλε το χέρι σου και στάματα πια τις δυσκολίες μας, γλίτωσε μας από τις πικρίες μας και βοήθησε στο να μην χαθούν άλλες ψυχές!
Τσιλίκα Ιωάννα
Στ). Αγαπητό μου ημερολόγιο,
Η ημέρα σήμερα ήταν πολύ δύσκολη. Όσο περνάει ο καιρός γίνεται και χειρότερα. Σήμερα με τα χίλια ζόρια βρήκα λίγο ψωμί και το έκοψα και το μοίρασα στα παιδιά μου. Στεναχωριέμαι που δεν μπορώ να προσφέρω στα παιδιά μου αυτά που χρειάζονται, λόγω της τραγικής κατάστασης στην οποία βρισκόμαστε εμείς οι Μεσολογγίτες. Ευτυχώς, ο καθένας έχει την οικογένειά του. Όμως σίγουρα ένας από αυτούς θα είναι στον πόλεμο. Όπως εμένα ο άντρας μου που έχει πάει να αγωνιστεί και εγώ είμαι εδώ στο σπίτι, μόνη μου, και φροντίζω τα παιδιά. Χωρίς να ξέρω τίποτα για τη μοίρα του. Είναι καλά; Είναι τραυματισμένος; Έχω να τον δω από το πρωί και κάθε μέρα έχω το ίδιο άγχος μην πάθει τίποτα. Κάθε μέρα προσεύχομαι και αγωνιώ να είναι καλά και να φέρουν τρόφιμα και πολεμοφόδια. Πόση τραγικότητα; Πόση λύπη; Πόση στεναχώρια να χωρέσει ο ανθρώπινος νους; Το μόνο μέρος που πηγαίνω με τα παιδιά μου και ηρεμώ είναι η λιμνοθάλασσα, κοντά στο σπίτι. Εκεί πηγαίνω και βλέπω τα γαλάζια νερά της… Όταν πηγαίνω εκεί βλέπω τα μικρά ζωάκια, τα ασήμαντα, να χαίρονται τη ζωή, ενώ εμείς οι Μεσολογγίτες είμαστε σε χειρότερη κατάσταση. Αυτά ακόμα και τον ύπνο χαίρονται ενώ εμείς οι γυναίκες ούτε έναν ύπνο δεν μπορούμε να κάνουμε. Μόλις πάμε να κοιμηθούμε αμέτρητοι εφιάλτες τριγυρνούν στο κεφάλι μας. Ευτυχώς, όμως εμείς βοηθιόμαστε και στηρίζουμε η μία την άλλη. Μακάρι Θεέ μου, να τελειώσει γρήγορα όλο αυτό για να ζήσουμε επιτέλους σαν άνθρωποι…
Άννα Μρισάι
Ζ). Καημένο μου 'μερολόγιο,
Ο Θεός μου έδωσε τη δύναμη να ζήσω και σήμερα και να καταγράψω στις σελίδες σου τις δύσκολες μέρες που περνάμε. Πλέον στους δρόμους ακούγεται μόνο ο θόρυβος των κανονιών, εχθρικών ή δικών μας. Ολοένα και λιγοστεύουν οι ψυχές. Μας θερίζει πείνα μεγάλη. Προχτές τελείωσαν και οι τελευταίες πικραλίδες και οι ώρες μας είναι μετρημένες. Βατράχια δεν υπάρχουν. Αυτή την ευλογία δεν μας την έδωκε ο Θεός. Όλοι είμαστε εξαντλημένοι και νομίζω το γνωρίζει ο οχτρός. Το Μεσολόγγι όμως αντιστέκεται ηρωικά. Αν είναι να αποθάνουμε θα το κάνομε ηρωικά. Θα χρειαστεί να κάνουμε ηρωική Έξοδο, ακόμα και αν αυτό σημαίνει σίγουρος θάνατος. Δε βαστάνε ούτε οι πολεμιστές ούτε τα μικρά μας τα παιδιά. Γιατί αυτά είναι νηστικά και δεν έχουνε να φάνε. Κατάντησαν σκελετοί. Σα μάνα στεναχωριέμαι που δεν έχω τίποτες να τα ταΐσω. Μπορεί αυτή να είναι και η τελευταία μου καταγραφή. Αντίο αγαπητό μου ημερολόγιο. Βάστα Μεσολόγγι μου, γερά!
Γιώργος Προβίδας
Η). 25 Απριλίου 1826
Αγαπητό ημερολόγιο,
άλλη μία δύσκολη και ανυπόφορη μέρα έχει ξημερώσει. Η πείνα εδώ και 30 μέρες μας έχει τσακίσει. Οι Τουρκοαιγύπτιοι σαν ανήμερα θηρία περιμένουν να παραδοθούμε, και ήδη νιώθουν ικανοποιημένοι που ξέρουν ότι υποφέρουμε ψυχικά και σωματικά. Καθημερινά πεθαίνουν συμπατριώτες μας άλλοι από την πείνα κι άλλοι λόγω τραυματισμών. Βλέποντας τους αγωνιστές μας να κλείνουν τα μάτια τους, κάτασπροι και κοκκαλιάρηδες, με σβησμένη τη φλόγα του αγωνιστή από τα μάτια τους που άλλοτε σπίθιζαν. Ξέρουμε ότι πλησιάζει το τέλος. Τις τελευταίες ημέρες, η ατμόσφαιρα βάρυνε ακόμη περισσότερο. Μια συμπατριώτισσά μας είδε το παιδί της να πεθαίνει και κατηγορεί τον εαυτό της που δεν μπόρεσε να το φροντίσει όπως θα έπρεπε. Παρηγορούμε ο ένας τον άλλο, καθώς έτσι μοιράζεται ο πόνος. Με ανυπομονησία περιμέναμε ενισχύσεις, αλλά πουθενά. Άνοιξη γύρω και φως αλλά τα πόδια δε μας βαστάνε, τα χέρια δεν αντέχουν τα όπλα και η ψυχή σαν τρελή ψάχνει φως στο βαθύ σκοτάδι. Προσευχόμαστε για ένα θαύμα, όμως τίποτα. Πείθουμε τους εαυτούς μας πως ακόμη κι ο Θεός μας ξέχασε... Αχ , ημερολόγιό μου, θέλουμε να επιμείνουμε αλλά δεν μπορούμε να υπομείνουμε αυτό το βάρος. Θέλουμε να ξανανιώσουμε ελεύθεροι, χωρίς να σφίγγεται η ψυχή μας!!!
Στεργία Μπέκου
Θ). Αγαπητό μου ημερολόγιο
Θα μπορούσα να πω ότι υπήρξαν και καλύτεροι καιροί… Πια δεν μπορώ να βγω από το σπίτι μου γιατί το μόνο που θα αντικρίσω είναι πτώματα και παιδιά να κλαίνε. Γυναίκες με μαύρα μάτια να αναζητούν τον άνδρα τους. Τα παιδιά τους δίχως τροφή δεν μπορούν να συντηρηθούν. Το ίδιο θα μπορούσα να πω και για την δικιά μου οικογένεια, καθώς είμαι στήριγμα για όλους. Ο άνδρας μου βρίσκεται στον αγώνα μαζί με τους άλλους αγωνιστές μας και ’γω ανησυχώ για την ζωή του. Στην αρχή είχα ελπίδα πως θα σταλεί βοήθεια με τρόφιμα και πυρομαχικά αλλά αποδείχτηκαν ψέματα. Επίσης, φέτος είμαστε πολύ άτυχοι, γιατί περιμέναμε να βγουν τα βατράχια για να τα φάμε αλλά δεν έχει εμφανιστεί ούτε ένα. Όπως και να έχει ελπίζω σύντομα το Μεσολόγγι να απελευθερωθεί και να μην χαθούν άλλες ζωές…
Κωσταντίνος Τολιάς
Ι). Βάστα λίγο ακόμα μολυβάκι μου. Ξέρω πως δεν είναι πολύς ο καιρός μέχρι να μ’ αφήσει η ψυχή μου, αλλά η ώρα κάπως πρέπει να περάσει. Θα γράφω μήπως και πάψουν να επικρατούν μέσα μου καταθλιπτικές σκέψεις και ξεχαστώ. Δεν είμαι καλά, το παιδί μου δεν είναι καλά, όλος ο κόσμος εδώ δεν είναι καλά. Μόνο ο άντρας μου είναι, που ξεψύχησε και δεν βιώνει πλέον αυτή την επίγεια κόλαση. Πού φτάσαμε πλέον; Εμείς οι άνθρωποι να ζηλεύουμε τα ζώα; Να κοιτάμε εκείνα να τρώνε σποράκια και χορταράκι και να θέλουμε να τους το πάρουμε μέσα από το στόμα; Σωστά έλεγε η κυρία Αγγελική: « Κοιμηθείτε και δείτε στα όνειρα σας πως τρώτε και θα περάσει η πείνα». Δεν πέφτει όμως ο άνθρωπος σε χειμερία νάρκη. Κάπως πρέπει να τραφούμε. Βράζουμε πικραλήθρες, τρώμε τα τρωκτικά, τις γάτες τα σκυλιά, αλλά είναι μόνο η πείνα που μας θλίβει; Δυστυχώς η σκέψη του να μην είσαι ελεύθερος σου τρώει κομματάκι κομματάκι την καρδιά. Αν και ο εχθρός γίνεται να αντιμετωπιστεί, αυτή η αίσθηση σε χτυπά περισσότερο από τα σπαθιά!
Kουτσομπίνας Xαράλαμπος
Μαθητές/τριες του Γ3 με τη φιλόλογο Μαρία Ν. Αγγέλη
Μαθητές/τριες του Γ1 με τη φιλόλογο Μαρία Ν. Αγγέλη
