Γράφει η Χρυσούλα Σπυρέλη

Η αυλαία της ΝΕΑΣ ΣΚΗΝΗΣ στο Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Αγρινίου άνοιξε με μια εξαιρετική παράσταση η οποία θα διαρκέσει έως την Κυριακή 26 Φεβρουαρίου 2023. Ο καλλιτεχνικός Διευθυντής, Νίκος Καραγέωργος, επέλεξε για το ΧΕΙΜΩΝΑ του 2023 «Το υπόγειο» του Ντοστογιέφσκι, ένα από τα αριστουργήματα του Ρώσου συγγραφέα που τον καθιέρωσαν ως μια από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές μορφές παγκοσμίως.

ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ:

«Το έργο αποτελεί απάντηση στον Νικολάι Τσερνισέφσκι, εκπρόσωπο του Ρωσικού ριζοσπαστισμού. Το 1863 έγραψε το βιβλίο με τίτλο “Τι πρέπει να γίνει” όπου συμφωνεί με τον Ρουσώ ότι ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως καλός αλλά διαφθείρεται από την κοινωνία. Άρα αν διδαχθεί το συμφέρον του θα γίνει καλός. Η τέλεια κοινωνία θα προκύψει μέσω της λογικής και της επιστήμης. Με λίγα λόγια πιστεύει στον απόλυτο ντετερμινισμό όπου εξαλείφεται εντελώς η ελεύθερη βούληση (προβλέψιμη κοινωνία). Στο μυθιστόρημα αυτό ένας απ’ τους ήρωες ενώ μιλάει για το μεγαλείο του ορθολογικού εγωισμού απευθύνεται στον άνθρωπο της εποχής του λέγοντας: “Τ’ ακούς αυτό εσύ, ο άνθρωπος του υπογείου; ”

Σ’ αυτή την πρόκληση απαντάει ο Ντοστογιέφσκι ένα χρόνο αργότερα (1864) με τις “Σημειώσεις απ’ το υπόγειο”. Ο ήρωας, κοινωνικά απομονωμένος, ικανός να σκεφτεί αλλά ανίκανος να αντιδράσει, με επίγνωση στην αδυναμία του ανθρώπου, κολλημένος στην δική του αντανακλαστική συνείδηση, συσσωρεύοντας γνώσεις αλλά και αναθεωρώντας διαρκώς, μέσα σε έντονη εσωτερική δυσφορία, με ύφος σατιρικό αλλά και καυστικό, προειδοποιεί για τα Ρώσικα και Ευρωπαϊκά κινήματα του 1860 που οραματίζονται μια αναθεωρημένη κοινωνία και υπόσχονται έναν τέλειο κόσμο. Ανησυχεί για τη νεολαία που επηρεάζεται από μηδενιστικές θεωρίες και προτείνει την πίστη στο Χριστό και την αγάπη για τον άνθρωπο όπως είναι πλασμένος χωρίς βελτιωτικές ενέργειες».[…] (Βλέπε: Φ. Ντοστογιέφσκι, Το Υπόγειο. Μετάφραση: Γ. Σημηριώτης. Διασκευή για το θέατρο: Βάια Σπυρέλη).

Τις “Σημειώσεις από το Υπόγειο” ή “Το Υπόγειο” του Ντοστογιέφσκι, όπως έχει επικρατήσει να τιτλοφορείται, διασκεύασε για την θεατρική παράσταση η θεατρολόγος και εκπαιδευτικός Βάια Σπυρέλη. Με την οπτική της ευρύτητα ανέδειξε την διαχρονικότητα του έργου φωτίζοντας τα σημεία εκείνα που αφορούν και το σήμερα, όπως: «Χάνουμε χρόνο ψάχνοντας μια τέλεια θεωρία και δεν δίνουμε αξία στον ίδιο τον άνθρωπο!!» Αυτή η φωνή που βγαίνει από τον άνθρωπο του ΥΠΟΓΕΙΟΥ ενδυναμώνεται στη διασκευή του κειμένου και αντιπαρατίθεται στα “κρυστάλλινα παλάτια“, θεωρίες δηλαδή για μια τέλεια κοινωνία που περιορίζουν τις επιλογές του ανθρώπου με το πρόσχημα της ασφάλειας».

Την σκηνοθεσία ανέλαβε ο Γιώργος Λουριδάς, με σπουδές κινηματογράφου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Université de Picardie Jules Verne. Δημιουργός επίσης του Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ Αγρινίου «Οι Μονόλογοι της Λήδας» (2022), σκηνοθέτησε για το Χειμώνα του 2023 και ανέδειξε επικαιροποιημένο τον «παραληρηματικό» μονόλογο του κεντρικού αντιήρωα στο Υπόγειο του Ντοστογιέφσκι.

Δημιούργησε υποβλητικές οπτικές εντυπώσεις, όπως: Η παραμελημένη εμφάνιση του άνδρα με το μαύρο παλιό παλτό που κινείται μονολογώντας διαρκώς στη σκηνή κρατώντας ένα κερί αναμμένο. Η σύντομη αλλά βαθιά συγκινητική ερμηνεία του ρόλου της νεαρής πόρνης, που έρχεται στο «υπόγειο» να συναντήσει τον άνδρα, υπογραμμίζει την τραγική βαναυσότητα όλων των εποχών σε βάρος των περιθωριοποιημένων και ανίσχυρων συνανθρώπων μας.

Τα αντικείμενα επί σκηνής (μαύρα αντρικά παπούτσια στο κέντρο, λούτρινα ζωάκια, ο καθρέφτης στο βάθος), η διάταξη των καθισμάτων με τα χρωματιστά μαξιλαράκια που κύκλωναν κυριολεκτικά τον χώρο, όλα μαζί έδιναν διαρκώς την αίσθηση ότι συμμετείχαμε κι εμείς οι θεατές στην παράσταση.

Τίποτα δεν αποσπούσε την προσοχή του κοινού. Ακόμα και ο τοίχος του υπογείου ήταν γεμάτος συνθήματα και απροσδιόριστα εικονίδια, με αποτέλεσμα, μέσα από μια μάλλον αναρχική έκφραση, όλη αυτή η εικαστική παρέμβαση να μεταφέρει μηνύματα διαχρονικά και να καθιστά ενιαία την ανθρώπινη πορεία στο χρόνο.

Ο εμπνευσμένος καλλιτέχνης Γιώργος Λουριδάς, με την θαυμάσια σκηνοθεσία και την ευρηματικότητά του, μας καθήλωσε στο «αληθινό σκοτεινό υπόγειο» του ΔΗΠΕΘΕ.

Τον ανώνυμο άνδρα του υπογείου υποδύθηκε ο ηθοποιός Βλάσης Μιζάλος. Ταυτισμένος απόλυτα με τον αντιήρωα αναδείκνυε την τραγικότητα του σύγχρονου ανθρώπου. Κοινωνικά απομονωμένος, με γνώσεις και ευφυΐα, καυστικός και σατιρικός συνάμα επιτίθεται στο κοινωνικό σύστημα κραυγάζοντας και ταυτόχρονα κάνει σκληρή αυτοκριτική με δυνατές εσωτερικές συγκρούσεις… Ήταν τόσο παραστατικός που έδιδε την εντύπωση ή μάλλον τη βεβαιότητα ότι ο άνθρωπος του «Υπογείου» του Ντοστογιέφσκι ήταν αυτός ο ίδιος, ο Βλάσης! Εκείνο το αχνό φως του κεριού που κρατούσε σέρνοντας τα βήματά του οδηγούσε κι εμάς τους θεατές στη δική του και δική μας απρόβλεπτη πορεία.

Όλοι στο ημίφως βαδίζουμε, σκέφτηκα.

Προς το τέλος του έργου στη σκηνή εμφανίζεται η Λίζα, νεαρή, αέρινη, ολιγομίλητη, γεμάτη σοφία και ενσυναίσθηση, μια δυνατή αντίθεση σε σχέση με τον κλειστό εγωκεντρικό άνθρωπο του υπογείου. Η λυτρωτική της παρουσία απογυμνώνει την ανθρώπινη αδυναμία και των δύο. Η ψιθυριστή αποδοχή αυτής της ατέλειας, το βλέμμα της και τα εσωτερικά διλλήματα στην αμήχανη σιωπή της, συναρπάζει τους πάντες και αποκαλύπτεται η λουστραρισμένη οδύνη των κολασμένων του περιθωρίου. Η Μέλισσα – Άννα Σελεβίστα την υποδύθηκε με απόλυτο σεβασμό κι έκανε αισθητό πόσο εύκολα η ανάγκη σπρώχνει στην υποταγή και στα χίλια μύρια “υπό”- και ανά πάσα στιγμή μπορεί να είσαι εσύ κι εγώ στο σκοτεινό υπόγειο.

Κι εκεί αναρωτιέσαι:

Η «κάθοδος» στο Υπόγειο, είναι ένας χώρος αυτογνωσίας ή μια τραγική πραγματικότητα; Στο ίδιο έργο θεατές… Ίσως.

ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ σε όλους της συντελεστές της παράστασης!

Φεβρουάριος 2023

Χρυσούλα Σπυρέλη

agrinionews.gr