ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΑΤΟΥ ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ
Τσοπάνηδες, κοπάδια, μαντριά… , της Μαρίας Ν. Αγγέλη
Πρόλογος: Ευάγγελος Αυδίκος
[ Το παρόν κείμενο αναδημοσιεύεται από το Περιοδικό DAIRY NEWS, τεύχος 34, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2023. Αφιέρωμα: Κτηνοτροφία, τυροκομία και πολιτισμός. Εκδότης: Θεόδωρος Δημητριάδης ].
Πληθαίνει τα τελευταία χρόνια η σχετική με την κτηνοτροφική παράδοση βιβλιογραφία στην Ελλάδα, καθώς νεότεροι μελετητές προσεγγίζουν με πολλή αγάπη αλλά και με επιστημονική επάρκεια τον λαογραφικό πλούτο της ελληνικής πρωτογενούς παραγωγής.
Έτσι, μετά τα βιβλία του Θουκυδίδη Παπαγεωργίου [«Ακριβά κερδισμένη ζωή- Η αγροτική οικονομία στο Καπέσοβο», 2015], της Ειρήνης Λαγουδάκη-Χατήρη [«Τυροκομία στην Κρήτη-Σύγχρονη και Παραδοσιακή», 2020] και του Ευάγγελου Θ. Καραμανέ [Κοπατσαροχώρια Γρεβενών, 2011], άλλο ένα εξαιρετικό πόνημα κυκλοφόρησε πρόσφατα και αφορά, αυτήν τη φορά, την Αιτωλοακαρνανία και ειδικά, την περιοχή του Ξηρόμερου, γενέθλιο τόπο καταγωγής της συγγραφέως Μαρίας Ν. Αγγέλη.
Με συστηματικό και αναλυτικό τρόπο, αξιοποιώντας τόσο τις προφορικές μαρτυρίες που ευτύχησε να πάρει από ηλικιωμένους κτηνοτρόφους (κάποιοι συγγενείς της), όσο και την υπάρχουσα βιβλιογραφία, η λαογράφος κι εκπαιδευτικός, Μαρία Ν. Αγγέλη, παρουσιάζει ένα ολοκληρωμένο έργο για την κτηνοτροφική παραγωγή, την οργάνωση της τοπικής οικονομίας και την πολιτιστική επίδραση της παραδοσιακής αιγοπροβατοτροφίας, σε μια συγκεκριμένη περιοχή της Στερεάς Ελλάδας, την οποία έχει μελετήσει εξονυχιστικά -πλήθος ανέκδοτων φωτογραφιών συνοδεύουν και τονίζουν το κείμενό της.
Ξεκινώντας από την οργάνωση της κτηνοτροφικής παραγωγής, η Μ. Αγγέλη θα παρουσιάσει πρώτα τον τσοπάνη και το κοπάδι του με αναφορές στην αρχιτεκτονική των στάβλων και ενδιαιτημάτων -πρόχειρων ή μόνιμων- των κτηνοτρόφων και στη συνέχεια, πτυχές της κτηνοτροφικής καθημερινότητας, από την αναπαραγωγή του κοπαδιού, τις επιζωοτίες, τις ζωονόσους και τις γέννες, μέχρι τη βόσκηση, την πώληση των ζώων και τη μεταποίηση της πρώτης ύλης για παραγωγή τυροκομικών προϊόντων.
Σε δεύτερο επίπεδο, θα ασχοληθεί με την ενδυμασία και τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης στις ποιμενικές κοινωνίες, πριν περάσει στην πολιτιστική παράδοση, που δημιουργούν τα δημοτικά τραγούδια, οι παροιμίες της τσοπάνικης ζωής, τα έθιμα, οι προλήψεις κ.ά.
Η προσέγγιση της Μ. Αγγέλη στο ποιμενικό φαινόμενο της Ελλάδας είναι πολύπλευρη, καθώς εξετάζει πολλές και διαφορετικές πτυχές της κτηνοτροφικής καθημερινότητας, ενώ η καταγραφή των παραδόσεων είναι αναλυτική και τεκμηριωμένη. Η εικόνα που έχει σχηματίσει γι’ αυτούς αποτυπώνεται στην αντίληψή τους για τον κόσμο που τους περιβάλλει και την καθημερινότητα, που οι ίδιοι έχουν οργανώσει. Γράφει συγκεκριμένα:
«Η ζωή του τσοπάνη κοντά στη φύση του έδωσε την ευκαιρία να την πλησιάσει και να μιλήσει μαζί της περισσότερο από κάθε άλλον». Και πιο κάτω: «Αγράμματοι ή ημιαγράμματοι, οι τσοπάνηδες κατάφεραν να λογαριάζουν, να κάνουν πράξεις αριθμητικής από μνήμης, να κλείνουν συμφωνίες για λιβάδια, για πωλήσεις ζώων, γάλακτος, τυριού κ.ά.».
Πέρα, όμως, από τη συμβολή τους στην τοπική οικονομία, όπως γράφει η Μ. Αγγέλη, «οι τσοπάνηδες αποτελούν φορέα και συντελεστή μιας συνεχιζόμενης λαϊκής παράδοσης». Και εξηγεί: «Μύθοι, ιστορίες, παροιμίες, ανέκδοτα και δημοτικά τραγούδια διατηρήθηκαν «από στόμα σε στόμα», χάρη σ’ αυτούς»…
Η Μαρία Ν. Αγγέλη γεννήθηκε στα Βλυζιανά και μεγάλωσε στο Μαχαιρά Ξηρομέρου Αιτωλοακαρνανίας. Σπούδασε Φιλολογία στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
