Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουν οι παραγωγοί.

Στον κοινωνικό τομέα αναγνωρίζεται ο διττός ρόλος της βιολογικής γεωργίας ως ασφαλής μέθοδος παραγωγής τροφίμων που ανταποκρίνεται στις ανησυχίες του καταναλωτή και ως υπεύθυνης για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης και για την προστασία του περιβάλλοντος και των ζώων τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο.

Στα είδη, στις περιοχές και στις δραστηριότητες όπου είναι εφικτή η παραγωγή βιολογικών προϊόντων, η βιοκαλλιέργεια και η βιολογική κτηνοτροφία είναι ο στόχος που πρέπει να πετύχουμε στο άμεσο μέλλον.

Οι στόχοι της Βιολογικής Γεωργίας και Κτηνοτροφίας είναι:

• Παραγωγή προϊόντων και τροφίμων υψηλής διατροφικής αξίας, ασφαλή για τον καταναλωτή χωρίς υπολείμματα φυτοφαρμάκων, αντιβιοτικών και χημικών λιπασμάτων.
• Προστασία του περιβάλλοντος (προστασία του εδάφους και του υδροφόρου ορίζοντα, αειφορική διαχείριση φυσικών πόρων, εξασφάλιση της βιοποικιλότητας)
• Μη χρήση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ) ή/και προϊόντων που παράγονται από αυτούς.
• Προστασία της υγείας των αγροτών από την έκθεσή τους σε βλαβερές χημικές ουσίες.
• Η φυσική διαβίωση των ζώων και η εξασφάλιση της ευζωίας τους.
• Χρήση ζωοτροφών που έχουν παραχθεί με βιολογικό τρόπο και χωρίς τη χρήση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ) ή/και προϊόντων που παράγονται από αυτούς.

Προϊόντα που καλύπτονται από τους κανόνες της ΕΕ για τα βιολογικά προϊόντα

Οι κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη βιολογική γεωργία καλύπτουν τα γεωργικά προϊόντα, στα οποία περιλαμβάνονται τα προϊόντα υδατοκαλλιέργειας και οι ζύμες. Διέπουν όλα τα στάδια της διαδικασίας παραγωγής, από τους σπόρους μέχρι τα τελικά μεταποιημένα τρόφιμα. Αυτό σημαίνει ότι ειδικές διατάξεις καλύπτουν ευρύ φάσμα προϊόντων, όπως:

• σπόρους και πολλαπλασιαστικό υλικό, όπως μοσχεύματα, ριζώματα κ.λπ., από τα οποία προκύπτουν φυτά ή καλλιέργειες
• ζωντανά ή αμεταποίητα γεωργικά προϊόντα
• ζωοτροφές
• μεταποιημένα γεωργικά προϊόντα για χρήση ως τρόφιμα.

Επιπλέον, το παράρτημα I του κανονισμού (ΕΕ) 2018/848 προβλέπει κατάλογο νέων προϊόντων τα οποία συνδέονται στενά με τη γεωργία και εμπίπτουν πλέον επίσης στο πεδίο εφαρμογής της νομοθεσίας για τα βιολογικά προϊόντα. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα άλατα, τα πώματα από φυσικό φελλό, τα αιθέρια έλαια, το ακατέργαστο βαμβάκι, το ακατέργαστο μαλλί και το κερί μελισσών.

Οι κανονισμοί της ΕΕ για τη βιολογική παραγωγή αποκλείουν τα προϊόντα αλιείας ή θήρας άγριων ζώων, αλλά περιλαμβάνουν τη συλλογή άγριων φυτών όταν πληρούνται οι προϋποθέσεις για τους φυσικούς οικότοπους. Υπάρχουν ειδικοί κανόνες για τα φυτά, τα ζώα, τα μεταποιημένα τρόφιμα και τον οίνο, τη μαγιά, την υδατοκαλλιέργεια και άλλα.

Κανόνες βιολογικής παραγωγής

Για την παραγωγή βιολογικών προϊόντων πρέπει να τηρούνται οι κανόνες βιολογικής γεωργίας. Οι κανόνες αυτοί έχουν σχεδιαστεί με βάση γενικές και ειδικές αρχές για την προώθηση της προστασίας του περιβάλλοντος, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της Ευρώπης και την καλλιέργεια εμπιστοσύνης εκ μέρους των καταναλωτών προς τα βιολογικά προϊόντα. Διέπουν όλους τους τομείς της βιολογικής παραγωγής και βασίζονται σε μια σειρά βασικών αρχών, όπως:

• απαγόρευση της χρήσης ΓΤΟ
• απαγόρευση της χρήσης ιοντίζουσας ακτινοβολίας
• περιορισμός της χρήσης χημικών λιπασμάτων, ζιζανιοκτόνων και παρασιτοκτόνων
• απαγόρευση της χρήσης ορμονών και περιορισμός της χρήσης αντιβιοτικών στις απολύτως απαραίτητες περιπτώσεις για την υγεία των ζώων.

Αυτό σημαίνει ότι οι παραγωγοί βιολογικών προϊόντων οφείλουν να εφαρμόζουν διαφορετικές μεθόδους για τη διατήρηση της γονιμότητας των εδαφών και της υγείας των ζώων και των φυτών, όπως, μεταξύ άλλων, τα εξής:

• αμειψισπορά
• καλλιέργειες φυτών που δεσμεύουν το άζωτο και άλλες καλλιέργειες χλωρής λίπανσης για την αποκατάσταση της γονιμότητας του εδάφους
• απαγόρευση της χρήσης αζωτούχων ορυκτών λιπασμάτων
• μείωση των επιπτώσεων των ζιζανίων και των επιβλαβών οργανισμών, με την επιλογή ανθεκτικών ποικιλιών και φυλών, καθώς και τεχνικών που προάγουν τους φυσικούς μηχανισμούς ελέγχου των επιβλαβών οργανισμών
• ενίσχυση της φυσικής ανοσοποιητικής άμυνας των ζώων
• πρόληψη, εκ μέρους των παραγωγών βιολογικών προϊόντων, της διατήρησης υπερβολικού αριθμού ζώων σε έναν χώρο, με σκοπό την καλύτερη μεταχείριση και υγεία τους.

Κανόνες για την κτηνοτροφία

Οι κτηνοτρόφοι πρέπει επίσης να πληρούν ειδικές προϋποθέσεις εάν επιθυμούν να διαθέσουν τα προϊόντα τους στην αγορά ως βιολογικά. Οι κανόνες αυτοί αφορούν την τήρηση των πρακτικών καλής μεταχείρισης των ζώων και τη σίτιση των ζώων σύμφωνα με τις διατροφικές τους ανάγκες. Έχουν σχεδιαστεί για να προστατεύουν την υγεία των ζώων και το περιβάλλον. Συμβάλλουν επίσης στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης των πολιτών, καθώς διασφαλίζουν ότι για τα ζώα που εκτρέφονται υπό συνθήκες βιολογικής παραγωγής χρησιμοποιούνται χώροι διαφορετικοί από εκείνους στους οποίους εκτρέφονται τα λοιπά ζώα. Παραδείγματα κανόνων που ισχύουν για τους κτηνοτρόφους:

Τήρηση των αρχών της βιολογικής γεωργίας

• Τα ζώα που δεν έχουν εκτραφεί υπό συνθήκες βιολογικής παραγωγής δεν μπορούν να εισέρχονται σε εκμεταλλεύσεις όπου εκτρέφονται ζώα, εκτός εάν πρόκειται για αναπαραγωγικούς σκοπούς και εφόσον, στην περίπτωση αυτή, πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
• Για να διαθέτουν τα προϊόντα τους στην αγορά ως βιολογικά, οι κτηνοτρόφοι οφείλουν να χρησιμοποιούν εξ ολοκλήρου (100%) βιολογικές ζωοτροφές.
• Οι ζωοτροφές θα πρέπει να λαμβάνονται πρωτίστως από την εκμετάλλευση στην οποία εκτρέφονται τα ζώα ή από αγροκτήματα στην ίδια περιοχή.
• Η κλωνοποίηση ζώων ή/και η μεταφορά εμβρύων απαγορεύεται αυστηρά.
• Απαγορεύεται η χρήση αυξητικών παραγόντων και συνθετικών αμινοξέων.
• Τα θηλάζοντα ζώα πρέπει να τρέφονται με φυσικό γάλα, κατά προτίμηση μητρικό.
• Πρέπει να χρησιμοποιούνται φυσικές μέθοδοι αναπαραγωγής, ωστόσο επιτρέπεται η τεχνητή σπερματέγχυση.
• Μη βιολογικά υλικά ζωοτροφών φυτικής προέλευσης, υλικά ζωοτροφών ζωικής και ανόργανης προέλευσης, πρόσθετες ύλες ζωοτροφών, ορισμένα προϊόντα διατροφής των ζώων και βοηθητικά μέσα επεξεργασίας χρησιμοποιούνται μόνον εφόσον έχουν εγκριθεί ειδικά για χρήση σε βιολογική παραγωγή.

Καλή μεταχείριση των ζώων

• Το προσωπικό που ασχολείται με την εκτροφή ζώων πρέπει να διαθέτει τις απαραίτητες βασικές γνώσεις και δεξιότητες όσον αφορά την υγεία και τις ανάγκες προστασίας των ζώων.
• Θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στις συνθήκες στέγασης, στις κτηνοτροφικές πρακτικές, στην τήρηση της καθορισμένης μέγιστης πυκνότητας των ζώων και στο ελάχιστο εμβαδόν των κλειστών και των υπαίθριων χώρων.
• Ο αριθμός των ζώων πρέπει να περιορίζεται με σκοπό την ελαχιστοποίηση της υπερβόσκησης, της διάβρωσης του εδάφους ή της ρύπανσης που προκαλείται από τα ζώα ή τη διασπορά της κοπριάς τους.
• Τα ζώα θα πρέπει να έχουν, στο μέτρο του δυνατού, πρόσβαση σε υπαίθριους χώρους ή βοσκοτόπους.
• Η πρόσδεση ή η απομόνωση των ζώων απαγορεύεται, με εξαίρεση μεμονωμένα ζώα για περιορισμένο χρονικό διάστημα και μόνο για λόγους καλής μεταχείρισης και ασφάλειας ή για κτηνιατρικούς λόγους.
• Ορμόνες ή παρόμοιες ουσίες απαγορεύονται, εκτός εάν χορηγούνται στο πλαίσιο κτηνιατρικής θεραπευτικής αγωγής για μεμονωμένα ζώα.
• Όταν τα ζώα είναι άρρωστα, μπορούν να χρησιμοποιούνται, όπου είναι αναγκαίο και υπό αυστηρούς όρους, αλλοπαθητικά κτηνιατρικά φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων των αντιβιοτικών. Αυτό επιτρέπεται μόνο όταν η χρήση φυτοθεραπευτικών, ομοιοπαθητικών και λοιπών προϊόντων κρίνεται ακατάλληλη.
• Η χρήση ανοσολογικών κτηνιατρικών φαρμάκων επιτρέπεται.

Κανόνες για την τροφική αλυσίδα

Οι κανόνες καλύπτουν όλα τα στάδια της παραγωγής, της παρασκευής και της διανομής (από την πρωτογενή παραγωγή έως την αποθήκευση, τη μεταποίηση, τη μεταφορά, τη διανομή και τη διάθεση στον τελικό καταναλωτή). Αυτό σημαίνει ότι όλα τα βιολογικά προϊόντα στην ΕΕ ακολουθούν αυστηρούς κανόνες από το αγρόκτημα έως το πιάτο.

Οι ειδικές διατάξεις για τη μεταποίηση των βιολογικών τροφίμων και ζωοτροφών περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τα εξής:

• τον διαχωρισμό σε χρόνο και χώρο των μεταποιημένων βιολογικών προϊόντων από τα μη βιολογικά προϊόντα
• ελάχιστη περιεκτικότητα των βιολογικών γεωργικών συστατικών σε οργανική ύλη 95 % και αυστηρές προϋποθέσεις για την επισήμανση του υπόλοιπου 5 % ως βιολογικής προέλευσης με χρήση του λογότυπου βιολογικής παραγωγής
• σαφείς κανόνες για την επισήμανση των προϊόντων, καθώς και για τα προϊόντα που μπορούν ή δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τον λογότυπο βιολογικής παραγωγής
• ειδικά όρια για τις ουσίες που μπορούν να προστεθούν στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές και έναν περιορισμένο κατάλογο εγκεκριμένων προσθέτων και βοηθητικών μέσων επεξεργασίας που χρησιμοποιούνται στη βιολογική παραγωγή.

Επιτρεπόμενες ουσίες στη βιολογική παραγωγή

Ένας από τους στόχους της βιολογικής παραγωγής είναι η μείωση της χρήσης εξωτερικών παραγόντων. Κάθε ουσία που χρησιμοποιείται στη βιολογική γεωργία για την καταπολέμηση επιβλαβών οργανισμών ή ασθενειών των φυτών πρέπει να έχει εγκριθεί εκ των προτέρων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Επιπλέον, η έγκριση εξωτερικών παραγόντων, όπως λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και προσθέτων τροφίμων, βασίζεται σε ειδικές αρχές, έτσι ώστε στη βιολογική παραγωγή να χρησιμοποιούνται μόνο οι ουσίες και οι ενώσεις που έχουν καταχωριστεί ως εγκεκριμένες σε ειδική νομοθεσία.

Τα μεταποιημένα τρόφιμα παράγονται κατά κανόνα μόνο από γεωργικά συστατικά (δεν λαμβάνεται υπόψη το πρόσθετο νερό ούτε το μαγειρικό αλάτι).

Ειδικότερα:

• παρασκευάσματα μικροοργανισμών και ενζύμων, ιχνοστοιχεία, πρόσθετα, βοηθητικά μέσα επεξεργασίας και αρωματικές ύλες, βιταμίνες, καθώς και αμινοξέα και άλλα μικροθρεπτικά συστατικά που προστίθενται στα τρόφιμα για ειδικούς διατροφικούς σκοπούς, μπορούν να χρησιμοποιούνται, αλλά μόνο εφόσον επιτρέπονται βάσει των κανόνων για τα βιολογικά προϊόντα
• ουσίες και τεχνικές που αποκαθιστούν ιδιότητες που χάνονται κατά τη μεταποίηση ή την αποθήκευση ή διορθώνουν τις συνέπειες αμέλειας κατά τη μεταποίηση ή μπορούν να παραπλανήσουν με άλλο τρόπο όσον αφορά την πραγματική φύση των προϊόντων δεν επιτρέπονται
• μη βιολογικά γεωργικά συστατικά μπορούν να χρησιμοποιούνται μόνο εφόσον έχουν εγκριθεί βάσει των παραρτημάτων της νομοθεσίας ή έχει επιτραπεί η χρήση τους προσωρινά από χώρα της ΕΕ.

Γενικά, κάθε ουσία που πρόκειται να χρησιμοποιηθεί στη βιολογική γεωργία πρέπει να πληροί τις προϋποθέσεις που θέτουν οι οριζόντιοι κανόνες της ΕΕ και, στη συνέχεια, να αξιολογείται ενδελεχώς και να εγκρίνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για χρήση στη βιολογική παραγωγή.

Κανόνες για τον οίνο, την υδατοκαλλιέργεια και την υδροπονία

Οίνος

Έχουν θεσπιστεί ειδικοί κανόνες για τη βιολογική οινοποίηση και έχει διατυπωθεί τεχνικός ορισμός του βιολογικού οίνου σύμφωνα με τους στόχους και τις αρχές της βιολογικής παραγωγής.

Ο βιολογικός οίνος πρέπει να παράγεται από βιολογικά σταφύλια και ζύμες. Ωστόσο, παράλληλα ισχύουν και ορισμένοι άλλοι περιορισμοί. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται:

• η απαγόρευση της χρήσης σορβικού οξέος και της αποθείωσης
• το επίπεδο των θειωδών ενώσεων στον βιολογικό οίνο πρέπει να είναι χαμηλότερο σε σχέση με το συμβατικό ισοδύναμό τους (ανάλογα με την περιεκτικότητα σε υπολειμματικά σάκχαρα).

Υδατοκαλλιέργεια

Ειδικοί κανόνες διέπουν και τον τομέα της βιολογικής υδατοκαλλιέργειας. Στα βασικά στοιχεία αυτών των κανόνων περιλαμβάνονται τα εξής:

• αυστηρός καθορισμός της μέγιστης ιχθυοφόρτισης
• απαιτήσεις για την ποιότητα του νερού
• κανόνες οι οποίοι επιβάλλουν την τήρηση της βιοποικιλότητας και δεν επιτρέπουν την αναπαραγωγή με τεχνητές ορμόνες
• ελαχιστοποίηση των χειρισμών ώστε να αποφεύγονται το άγχος και οι σωματικές βλάβες
• διάταξη σύμφωνα με την οποία θα πρέπει να χρησιμοποιούνται βιολογικές ζωοτροφές, οι οποίες θα συμπληρώνονται με ζωοτροφές που προέρχονται από την αλιεία που αποτελεί αντικείμενο βιώσιμης διαχείρισης
• ειδικές διατάξεις για την παραγωγή δίθυρων μαλακίων και για τα φύκια.

Υδροπονία και υδατοπονία

Οι κανόνες της ΕΕ δεν επιτρέπουν τη διάθεση στην αγορά ως βιολογικών των φυτών που καλλιεργούνται υδροπονικά, εκτός εάν αναπτύσσονται με φυσικό τρόπο στο νερό. με το σκεπτικό ότι η βιολογική παραγωγή είναι δυνατή μόνο όταν τα φυτά καλλιεργούνται με φυσικό τρόπο στο έδαφος. Ο κανόνας αυτός ισχύει και για τα φυτά που καλλιεργούνται με υδατοπονικό σύστημα.

Ωστόσο, τα ψάρια που καλλιεργούνται με υδατοπονικό σύστημα μπορούν να πωλούνται ως βιολογικά, εάν τηρείται η νομοθεσία για τη βιολογική υδατοκαλλιέργεια.

Βάσεις δεδομένων βιολογικού φυτικού αναπαραγωγικού υλικού

Όλα τα φυτά ή οι καλλιέργειες που διατίθενται στην αγορά ως βιολογική παραγωγή πρέπει να προκύπτουν από φυτικό αναπαραγωγικό υλικό (σπόροι, ριζώματα κ.λπ.) σύμφωνο με τα πρότυπα βιολογικής παραγωγής.

Ωστόσο, οι γεωργοί δυσκολεύονται μερικές φορές να βρουν τις κατάλληλες πηγές βιολογικού φυτικού αναπαραγωγικού υλικού. Ως εκ τούτου, οι χώρες της ΕΕ διατηρούν βάσεις δεδομένων βιολογικού φυτικού αναπαραγωγικού υλικού ώστε να διευκολύνουν τη σύνδεση των γεωργών με τους προμηθευτές.