Γράφει ο γεωπόνος, Ηλίας Ντζάνης

Με εξαιρετικό ενδιαφέρον διάβασα στον ηλεκτρονικό τύπο τις τελευταίες μέρες δύο κείμενα-άρθρα, όπου πραγματεύονται θέματα αγροτικής ανάπτυξης της περιοχής μας, με το αντικείμενο της ανάλυσης των συγγραφέων να επικεντρώνεται εμφαντικά στο φυτό Στέβια.

Κατ΄ αρχήν θέλω να συγχαρώ τους αναλυτές για το ενδιαφέρον τους για την αγροτική ανάπτυξη της Περ/κής Ενότητας Αιτωλ/νίας. Εισαγωγικά επίσης  θέλω να δηλώσω, πως ούτε γνωρίζω προσωπικά, ούτε έχω οποιαδήποτε σχέση με τους συγγραφείς των σχετικών άρθρων. Κατά συνέπεια, θα αναφερθώ αποκλειστικά και μόνο στο περιεχόμενο των κειμένων τους, που πλέον είναι δημόσιο κτήμα. Από τα πολύ ενδιαφέροντα αυτά κείμενα θα μου επιτραπεί να καταθέσω ορισμένες σκέψεις εστιάζοντας την αναφορά μου στα παρακάτω συγκεκριμένα σημεία, που φρονώ ότι σχετίζονται με προσπάθειες ανθρώπων της περιοχής μας για περίπου 1/4 αιώνα.

1. Πρώτα-πρώτα χαίρω ιδιαίτερα, γιατί σχεδόν ύστερα από μία εικοσαετία ανακαλύπτεται ξανά ένα φυτό, που απασχόλησε κάποιους από το 2003, όταν κάποιοι, σε συνεργασία με τον καθ. κ. Π. Λόλα του Παν/μίου Θεσσαλίας, έφεραν τους πρώτους σπόρους στο νομό μας. Το 2004, άτυπα (κι αυτό για καθαρά γραφειοκρατικούς λόγους) το φυτό αυτό μαζί με κάποια άλλα φυτικά είδη (που αυτοί οι κάποιοι πιθανολογούσαν ότι μπορεί να έχουν οικονομικό ενδιαφέρον), εισήχθησαν και  καλλιεργήθηκαν πειραματικά σε μικρή έκταση στο νομό μας. Σκοπός αυτής της εισαγωγής νέων φυτικών ειδών ήταν η εντατική τους μελέτη κατά την αμέσως μετά χρονική περίοδο και απώτερος στόχος η  υπό προϋποθέσεις αντικατάσταση της καταρρέουσας καπνοκαλλιέργειας με κάποια  από τα δοκιμαζόμενα φυτικά είδη, ή με κάποιες από τις αποκαλούμενες νεοφανείς καλλιέργειες. Τυπικά όμως  η στέβια εγγράφεται το πρώτον, ως πειραματική καλλιέργεια, στο νομό το 2005.
2. Την ίδια εποχή και από τους ίδιους αγνώστους εντάχθηκαν, όπως προαναφέρθηκε, σε πειραματισμό και άλλα φυτικά είδη (κινόα, κ.α.) με τον ίδιο απώτερο στόχο. Στόχο, που αναφέρουν και οι συγγραφείς των ίδιων άρθρων.
3. Πριν από τις πειραματικές εργασίες, οι οποίες περιγράφονται στα δύο δημοσιευθέντα κείμενα, στον ίδιο χώρο εφαρμοσμένης έρευνας (ανώνυμο πάντα), και από το 1999, άρχισε και συστηματική έρευνα πεδίου για τα Αρωματικά – Φαρμακευτικά Φυτά (ΑΦΦ). Κάπως έτσι φθάνουμε στο 2002, χρονιά μεταφοράς του Καπνολογικού Ινστιτούτου στο τότε ΕΘΙΑΓΕ, όπου μεταφέρθηκαν και άλλα ινστιτούτα. Συνέπεια του γεγονότος αυτού είναι και η διεύρυνση των συνεργασιών με τα ερευνητικά κέντρα του ΕΘΙΑΓΕ, με τα οποία ( και πρέπει δημόσια να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου σε όλο το προσωπικό – Διοίκηση, Ερευνητές και Διοικητικό – του Ιδρύματος αυτού) ο μικρός ερευνητικός σταθμός Αγρινίου είχε μια ισότιμη, υποδειγματικά άψογη και γόνιμη από κάθε πλευρά συνεργασία. Έτσι, και με τη συνεργασία (η λέξη αυτή σκόπιμα επαναλαμβάνεται στο κείμενο τούτο για να τονιστεί αυτό που χρειαζόμαστε όχι μόνο στο ερευνητικό πεδίο, αλλά και σε όλους τους τομείς της μικρής μας χώρας) των ερευνητικών κέντρων του ΕΘΙΑΓΕ, του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, του Παν/μίου Θεσσαλίας,  του Παν/μίου Πατρών, αλλά και τοπικών ιδιωτικών φορέων, όπως η ΑΝΘΗΡ αβεε και ο Αγρ. Συν/σμός ΑΣΚΑΦΕΦΑ, δημιουργήθηκε πρώτα μια μικρή βιβλιογραφική βάση δεδομένων και στη πορεία καταγράφηκαν στοιχεία βοτανικών παρατηρήσεων και χημικών αναλύσεων από τη πειραματική καλλιέργεια ΑΦΦ σε γραμμές. Ταυτόχρονα, έγινε στη περιοχή μας ένας πρώτος γεωγραφικός εντοπισμός και καταγραφή των ειδών ΑΦΦ, που παρουσίαζαν εμπορικό  ενδιαφέρον κατά την εποχή εκείνη. Επί πλέον, δημιουργήθηκε και μία μικρή συλλογή από τα ενδημικά της περιοχής μας ΑΦΦ   με προφανή στόχο τη μελέτη των ιδιαίτερων βιολογικών και χημικών χαρακτηριστικών τους, καθώς και των καλλιεργητικών φροντίδων που απαιτούσαν. Παράλληλα, βέβαια, προχωρούσε και η συστηματική έρευνα με πειράματα πεδίου και του φυτού στέβια, στο οποίο στηρίζαμε – και αυτό είναι αλήθεια – πάρα πολλές ελπίδες για την περιοχή μας. (Σημ. Η Στέβια δεν κατατάσσεται στα ΑΦΦ, παρότι έχει και φαρμακευτικές ιδιότητες). Ίσως κάποια φυτά από τη συλλογή εκείνη να διασώθηκαν και να υπάρχουν ακόμα στον ΚΣΕΑ (τι σημαίνει άραγε αυτό το αρκτικόλεξο?). Ας σημειωθεί επίσης, πως, στο πλαίσιο της αξιοποίησης όλων των υποδομών της καπνοκαλλιέργειας, ολοκληρώθηκε και μία σοβαρή ερευνητική δουλειά με τη συνεργασία ερευνητών  του ΕΘΙΑΓΕ και ιδιωτικών βιομηχανικών επιχειρήσεων για την παραγωγή μανιταριών στους κλιβάνους βιρτζίνια, που τόσες χιλιάδες από αυτούς αδρανούσαν στην περιοχή μας την περίοδο εκείνη.
4. Όλες αυτές, οι άχρηστες για τους σήμερα ασχολούμενους με τα γεωργικά θέματα αλλά και για τους παντοειδείς φορείς της περιοχής μας, εργασίες αξιοποιήθηκαν από ανθρώπους άλλων περιοχών και δυστυχώς για μας και άλλων χωρών. Αυτές οι μελέτες με το τότε ΕΘΙΑΓΕ καθώς και όλα τα πεπραγμένα προηγούμενων ετών του ΚΣΕΑ μαζί με τις πειραματικές εργασίες για ένα Ολοκληρωμένο Σύστημα Παραγωγής Καπνών Βιρτζίνια (Σημ.: διαφέρει ριζικά το σύστημα βιολογικής καλλιέργειας από τα ολοκληρωμένα συστήματα παραγωγής. Προσωπικά δεν  γνωρίζω, αν υπάρχει ολοκληρωμένο σύστημα βιολογικής παραγωγής), που σημειωτέον χρηματοδοτήθηκε από καπνεμπορικές επιχειρήσεις και τη σιρεττοβιομηχανία, υπήρχαν στα αρχεία του ΚΣΕΑ, μέχρι που το μικρό αυτό ερευνητικό κέντρο έκλεισε. (Ομοίως εγκαταλείφθηκαν και έκλεισαν -προσωπικά πιστεύω συνειδητά και όχι τυχαία-  παραδοσιακά ινστιτούτα με μεγάλη προσφορά στην αγροτική ανάπτυξη της Ελλάδας. Έπρεπε να έρθει το 2021 για να διαπιστωθεί από τον πρόεδρο μεγάλης εμποροβιομηχανικής επιχείρησης του γεωργικού χώρου στο φόρουμ των Δελφών, ότι η διάλυση εκείνων των ινστιτούτων ήταν έγκλημα. Κάποιοι όμως υψηλά ιστάμενοι έκριναν πως Εφαρμοσμένη Γεωργικά Έρευνα σε μια εκσυγχρονισμένη  Ελλάδα δεν χρειαζόταν ούτε χρειάζεται. Αυτό όμως είναι ένα άλλο θέμα που δεν απασχολεί καμμία από τις πολιτικές δυνάμεις του τόπους μας. Η γεωργία θα αναπτυχθεί με εισαγόμενη τεχνική υποστήριξη και με ό,τι μας φωτίσει ο Θεός).  Υπήρχαν επίσης συλλογές σπόρων ποικιλιών καπνού, που μαζί με όλα τα άλλα «χαρτιά»  μπορεί να υπάρχουν ακόμα στο καλυβάκι του ΚΣΕΑ, και να μελετώνται εκτεταμένα και σε βάθος από τα φιλοπρόοδα τρωκτικά. (Ας σημειωθεί πως η γειτονική μας Τουρκία, εκτός από τη πολεμική βιομηχανία και τα πρωτοποριακά drones,  επεκτείνει, σήμερα που μιλάμε, και την καλλιέργεια των καπνών Βιρτζίνια).
5. Παρενθετικά στην παρούσα παρέμβαση νομίζω, πως πρέπει να γίνει μία μικρή παρέκβαση από το κύριο θέμα: Η εποχή του καπνού χαρακτηρίζεται από πολλούς  ως χρυσή περίοδος, ως «χρυσούς αιών». Ταυτόχρονα όμως  από πολύ ευαίσθητους και προοδευτικούς συμπολίτες μας, όπως λογοτέχνες, οικονομολόγους, κοινωνικούς αναλυτές, ιστορικούς, κ.α., οι περιοχές του καπνού περιγράφονται ως κάτεργο και κόλαση. Τελικά τι ήταν? Κόλαση ή χρυσή εποχή?  Μήπως τώρα που περάσαμε το καθαρτήριο πύρ τεσσάρων αιώνων είμαστε στον παράδεισο και δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει? Η προσωπική μου γνώμη για αυτό θέμα δεν έχει σημασία πλέον. Βέβαια, πολλοί έχτισαν καριέρες πάνω στη θρηνωδία του καπνού, αλλά και αυτό επίσης είναι μία άλλη ιστορία. Σαν απάντηση σε όλους τους καπνικούς θρήνους, γόους και κοπετούς, όπως και στις μετά τον καπνό αναζητήσεις, θα διηγηθώ μία μικρή ιστορία:

• Την εποχή που γίνονταν από τους τοπικούς αγροτικούς φορείς όλες οι «ζυμώσεις» για την επιλογή της «ολικής αποσύνδεσης»  και την απαλλαγή από το «άγος του καπνού», βρέθηκα για υπηρεσιακούς λόγους στο χωριό Παληομάνινα. Σε συνάντηση, που είχα με καπνοπαραγωγούς κατά το μεσημέρι στο καφενείο στο τέλος και μετά τα τεχνικά θέματα, όλη  η συζήτηση αναλώθηκε στη περιβόητη ολική αποσύνδεση, στα δελεαστικά κίνητρα και στη βεβαιότητα των αγροτοσυνδικαλιστών πως την επόμενη χρονιά οι καπνέμποροι γονατιστοί θα παρακαλούσαν τους καπνοπαραγωγούς για να παράγουν καπνό. Ένας από την παρέα, ηλικιωμένος τότε, (δεν αναφέρω το όνομά του για ευνόητους λόγους) πολύ θυμόσοφα, όταν ζήτησα τη γνώμη του για το θέμα αυτό, μου απάντησε με τα εξής περίπου λόγια:

-«Παιδί μου, με τα καπνά έκαμα οικογένεια, έφτιασα σπίτι, αγόρασα χωράφια, σπούδασα και πάντρεψα παιδιά, Από τα παιδιά μου άλλα έφυγαν άλλα έμειναν εδώ κοντά μου και συνεχίζουν τη δουλειά του αγρότη. Αγόρασα και ένα καλό ακίνητο στο Αγρίνιο και έζησα  με αξιοπρέπεια.  Όλα αυτά τα ξέρουν οι χωριανοί μου και έγιναν με κόπο, με αγώνα, με δουλειά, πότε καλά πότε άσχημα, με καλές και με κακές τιμές, πότε με καλούς καιρούς και πότε με κακοχρονιές, αλλά  λέμε με τη γριά μου, πως κοιτάζοντας πίσω τα καταφέραμε καλά. Εμείς οι παλιοί λέμε ευχαριστώ ακόμα και για τη δύσκολη ζωή μας. Τώρα  αφήνουμε τη δουλειά μας, αδειάζουμε το σπίτι μας, φορτώνουμε τα πράγματά μας και το νοικοκυριό μας στο κάρο και ψάχνουμε να βρούμε κατάλυμα, κατοικιό και νέα δουλειά. Οι νέοι ας προσέξουν και να σκεφτούν πολύ προτού αποφασίσουν. Εγώ, από τότε που νόησα,  ποτέ δεν θυμάμαι να ήρθε κάποιος έμπορας να μας παρακαλέσει να καλλιεργήσουμε». Προσωπικά αυτή η απάντηση με σημάδεψε για τη σοφία της και δεν μπορώ να προσθέσω τίποτα παραπάνω, ακόμα και σήμερα, παρά μόνο να ευχηθώ ο φίλος αυτός γερο-αγρότης να βρίσκεται εν ζωή, να είναι καλά και να ακούσουν οι κάθε μορφής αναλυτές και σύμβουλοι αυτές τις απλές κουβέντες. Δεν νομίζω πως χρειάζονται άλλες συζητήσεις, αναλύσεις, δακρύβρεκτες ωδές και λυρικοεπικές περιγραφές.

6. Επανερχόμενος λοιπόν στη βασική παρέμβασή μου και εξετάζοντας το γιατί δεν προχώρησαν οι καλλιέργειες που τεκμηριωμένα προσαρμόζονται στις εδαφοκλιματικές, γεωργοικονομικές και αγροτοκοινωνικές συνθήκες της περιοχής μας φρονώ πως αυτό είναι μία πικρή ιστορία, που δεν σχετίζεται ούτε με την ειδική κουλτούρα του καπνού ούτε με την κοινωνική ικανότητα(?) των κατοίκων του νομού μας. Θα γνωρίζουν, φαντάζομαι, οι σημερινοί αναλυτές, πως πολλοί αγρότες της περιοχής μας, και μετά την εγκατάλειψη του καπνού, ενδιαφέρθηκαν για εναλλακτικές λύσεις και καλλιέργησαν και  άλλα φυτικά είδη, όπως ρόδια,  δαμάσκηνα, αχλάδια,  εγκατέστησαν υπέρπυκνα συστήματα ελιάς, φυτείες αρόνια, ιπποφαούς, τρούφας, δημιούργησαν μονάδες σαλιγκαροπαραγωγής, κτηνοτροφίας κ.ο.κ.ε.  Ας αναζητηθούν λοιπόν αλλού τα αίτια της υπανάπτυξης και της γεωργικής καθυστέρησης της περιοχής.
7. Σε ό,τι αφορά την καλλιέργεια της στέβια, που είναι το κύριο θέμα των αναλυτών, θεωρώ σίγουρο, ότι, πέραν από εξωπέταγμα των ομάδων καπνοπαραγωγών (τις θυμάστε?) από το πρόγραμμα της ΕΕ, για την μη ανάπτυξη του τομέα αυτού κάτι θα έχουν ακούσει οι συγγραφείς των άρθρων για της «Ίντιας τα φανάρια ……». Ξεπεράσαμε και το Μεγαλέξανδρο σε αναζητήσεις. Τι θαυματουργές ποικιλίες!  Τι μηχανές συλλογής φύλλων στέβια είχαν εισαχθεί! Τι συστήματα άρδευσης! Τι….!, Τι……και τι προσδοκίες για υψηλές  προσόδους! Μόνο που…….? Ακόμα ψαχνόμαστε. Φταίει και για τούτο η «καπνοκουλτούρα»?. Ας αναζητηθούν  λοιπόν αλλού οι αιτίες και για την αποτυχία αυτού του τομέα (γιατί για τομέα πρόκειται και όχι για απλή καλλιέργεια).
8. Χαίρω ειλικρινά για το πρόγραμμα «ΝΕΑ ΓΗ», που χρηματοδοτεί η εταιρεία ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ και πραγματικά εύχομαι ευόδωση των στόχων τους. Για την ιστορία και μόνο θα ήθελα να πληροφορήσω τους δύο αρθρογράφους-συγγραφείς των δημοσιευθέντων κειμένων και τους «πληβείους» αγρότες της περιοχής μας, ότι με αφορμή το πρόγραμμα αυτό έχω στείλει από 15-10-21 μία επιστολή προς τον Πρόεδρο και Δ/ντα Σύμβουλο της εταιρείας ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ, που δεν θέλω αυτή τη στιγμή να γνωστοποιήσω το περιεχόμενό της. Θα το πράξω όμως εν καιρώ, αν χρειαστεί. Και επειδή είμαστε και θνητά όντα, αντίγραφο αυτής της επιστολής εμπιστεύθηκα σε έναν από τους πιο καταξιωμένους δημοσιογράφους της πόλης μας. Θέλω όμως με την ευκαιρία να ευχαριστήσω την εταιρεία ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ για την ευγενική ΜΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΗΣ. Έκρινε σωστό πως δεν άξιζε  να απαντήσει, ούτε καν για το αν παρέλαβε αυτήν την επιστολή όπως και τα συνοδά αυτής έντυπα. Τους ευχαριστώ θερμά σαν πρώην ανώνυμος και ταπεινός υπηρέτης του Αγίου Καπνού. Άλλες εποχές, άλλα ήθη.
9. Για την προοπτική των προϊόντων στέβια κάποιοι έχουν μιλήσει πολύ νωρίτερα, προτείνοντας δημόσια τότε μέσα από μία ολοκληρωμένη πρόταση, λύσεις ακόμα και για την αξιοποίηση των υπολειμμάτων της μετά την παραλαβή των γλυκαντικών ουσιών. Μάλιστα, ίσως να γνωρίζουν οι εν λόγω συγγραφείς, πως από εταιρεία που εδρεύει στο Αγρίνιο έχει αναπτυχθεί και μέθοδος παραλαβής της κοινά αποκαλούμενης «στεβιοζάχαρης». Η μέθοδος αυτή είναι απόλυτα συμβατή με τις οδηγίες που έχει εκδώσει η ΕΕ σε συμφωνία με τους αρμοδίως εμπλεκόμενους ευρωπαϊκούς φορείς για την ασφάλεια των τροφίμων. Είναι επίσης σε πολλούς γνωστό, ότι υπάρχουν πολλές ερευνητικές εργασίες για τη στέβια, στηριγμένες σε πειράματα πεδίου που έγιναν στο Αγρίνιο, και που δεν είναι του παρόντος να αναφερθούν. Πιστεύω όμως, πώς οι συγγραφείς των δύο κειμένων γνωρίζουν πολύ περισσότερα από αυτά που εμείς αναφέρουμε σε αυτή τη παρέμβαση και φαντάζομαι πως προσέρχονται στη δημόσια πρότασή τους με ενισχυμένο και πιο σύγχρονο οπλοστάσιο γνώσεων και εμπειριών από την ενασχόλησή τους με τα γεωργικά θέματα.

Ολοκληρώνοντας αυτή μου τη παρέμβαση θέλω να σημειώσω, πως υπάρχουν και άλλες λύσεις για την αγροτική ανάπτυξη (!) της περιοχής μας, όπως οι επενδύσεις των αγροτών στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (π.χ. ανεμογεννήτριες και  φωτοβολταϊκά). Τέλος, αφού ζητήσω συγγνώμην και από τους δύο αναλυτές των συγκεκριμένων προτάσεων για το αν δεν κατάλαβα καλά ή παρεννόησα κάτι από τα γραφόμενά τους, θέλω να ευχηθώ, όχι μόνο στους συγγραφείς αυτών των δύο άρθρων-προτάσεων, αλλά και σε όλους του φορείς, ιδιωτικούς και δημόσιους, της  Περιφερειακής μας Ενότητας κάθε επιτυχία στο έργο τους για αναγέννηση της υπαίθρου και εκμοντερνισμό της κουλτούρας των ανθρώπων της.

Αγρίνιο 26-1-22 Ηλίας Ντζάνης, γεωπόνος.

agrinionews.gr