Στα κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α Γυμνασίου ανθολογείται ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη: Αναφορά στον Γκρέκο (1961).Έχει τίτλο: Η Νέα Παιδαγωγική. Είναι από το πέμπτο κεφάλαιο του πεζογραφήματος. Ολόκληρο το πέμπτο κεφάλαιο αναφέρεται στις συχνά επώδυνες εμπειρίες του παιδιού Ν. Καζαντζάκη από το δημοτικό σχολείο, σε εποχές (τέλη του 19ου αιώνα) που οι εφαρμοζόμενες παιδαγωγικές μέθοδοι ήταν ιδιαίτερα αυταρχικές. Ειδικότερα στο ανθολογημένο κείμενο παρακολουθούμε την πρώτη του μέρα στο δημοτικό σχολείο, αλλά και τις αναμνήσεις του από το δάσκαλο της τετάρτης τάξης, που τότε ήταν και η τελευταία, αφού το δημοτικό ήταν τετρατάξιο.

Η εξαιρετική φιλόλογος του 2^ου Γυμνασίου Αγρινίου «Κοσμάς ο Αιτωλός», Αγγελική Δαλιάνη επέλεξε και δίδαξε το κείμενο στους μαθητές. Μετά τη διδασκαλία και ανάλυσή του ανέθεσε στα παιδιά μια εργασία με θέμα: «Το Σχολείο στα χρόνια του Νίκου Καζαντζάκη και σήμερα…»

Τα παιδιά έγραψαν και παρέδωσαν τις εργασίες στη φιλόλογό τους. Εκείνη τις διάβασε και χάρηκε που οι μαθητές και οι μαθήτριες έγραψαν πολύ καλά κείμενα. Επειδή γνωρίζει την προσπάθεια και την επιθυμία μου, ως υπεύθυνη της ΔΕΦΝΚ, να διδάσκεται ο Καζαντζάκης στο Σχολείο, μου παρέδωσε ένα φάκελο με τις εργασίες να τις μελετήσω και εγώ. Με τη σειρά μου τις διάβασα όλες με ενδιαφέρον. Ένιωσα χαρά και ικανοποίηση που οι μικροί μαθητές και μαθήτριες ανταποκρίθηκαν και μάλιστα με ωριμότητα σ’ αυτό το θέμα.

Συγχαρητήρια στη φιλόλογο και στα παιδιά που ανέλυσαν και ερμήνευσαν ένα σημαντικό κεφάλαιο από τη ζωή του μεγάλου συγγραφέα!

Είχαμε σκοπό, σε συνεργασία με την κυρία Δαλιάνη, να παρουσιάσουν όλα τα παιδιά τις εργασίες τους στην αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου. Μετά να ακολουθήσει σχετική συζήτηση… Δυστυχώς οι υγειονομικές συνθήκες δεν μας το επιτρέπουν.

Από τις εργασίες αυτές επέλεξα τις πιο καλές και τις δημοσιεύω, με την ελπίδα ότι θα αποτελέσουν πρότυπο προς μίμηση σε άλλα παιδιά που θα τις συναντήσουν στο διαδίκτυο…

Οι εργασίες θα σταλούν στον Πρόεδρο της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη με έδρα τη Γενεύη, κύριο Γεώργιο Στασινάκη και στον Πρόεδρο του Ελληνικού Τμήματος της ΔΕΦΝΚ με έδρα το Ηράκλειο, κύριο Σήφη Μιχελογιάννη.

Έτσι θα διαπιστώσουν και εκείνοι ότι η διδασκαλία του Ν. Καζαντζάκη στο Ελληνικό Σχολείο γίνεται με πολύ καλό τρόπο. Οι φιλόλογοι αναλύουν εξαιρετικά τα αποσπάσματα που ανθολογούνται και μετά αναθέτουν εργασίες στα παιδιά. Οι μαθητές- μαθήτριες στην πλειοψηφία τους συμμετέχουν στο μάθημα, γνωρίζουν το συγγραφέα και ανταποκρίνονται στις εργασίες.

Επομένως ο Νίκος Καζαντζάκης «επικοινωνεί» και σήμερα με τους νέους!

Στη συνέχεια παραθέτω μερικές εργασίες μαθητών και μαθητριών:

I).Το σχολείο την εποχή του Νίκου Καζαντζάκη, δηλαδή στα τέλη του 19^ου αιώνα, διαφέρει σημαντικά από το σύγχρονο σχολείο. Οι παιδαγωγικές μέθοδοι που εφαρμόζονταν ήταν ιδιαίτερα βάναυσες και αυταρχικές. Για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών το ξύλο θεωρούνταν το πιο αποτελεσματικό μέσο. Μάλιστα αυτό γινόταν αποδεκτό και από τους ίδιους τους γονείς που πίστευαν ότι καλός δάσκαλος ήταν αυτός που έδερνε καλά και πολύ. Έτσι η σχολική ζωή καταντούσε ένα δραματικό επώδυνο και τραυματικό βίωμα για το παιδί.

Ο δάσκαλος ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος της τάξης, η μοναδική «αυθεντία» που λειτουργούσε σαν τύραννος. Απειλούσε, έδερνε τα μικρά παιδιά στην προσπάθειά του να τα «συμμορφώσει και να τους βάλει μυαλό». Σίγουρα δεν ενέπνεε σεβασμό αλλά προκαλούσε το φόβο.

Βέβαια και εκείνη την εποχή υπήρχαν κάποιες προοδευτικές ιδέες όσον αφορά τον τρόπο διδασκαλίας. Η Νέα Παιδαγωγική επιδίωκε την ενεργή συμμετοχή του μαθητή και τη βιωματική μάθηση. Δεν πρέσβευε τη στείρα αποστήθιση αλλά καλλιεργούσε το διάλογο. Ωστόσο η πλειονότητα των δασκάλων προτιμούσε τη δοκιμασμένη μέθοδο του ξύλου, της αυστηρότητας και της αυταρχικότητας.

Ευτυχώς από τότε έχει «τρέξει πολύ νερό στο αυλάκι». Οι σύγχρονοι δάσκαλοι  είναι περισσότερο παιδαγωγοί από εκπαιδευτές. Οι αρχές της Νέας Παιδαγωγικής εκείνης της εποχής σήμερα πραγματοποιούνται. Το σχολείο είναι περισσότερο δημοκρατικό, ελεύθερο και δημιουργικό. Στόχος των δασκάλων είναι όχι μόνο η μεταφορά γνώσεων, αλλά η πνευματική και ψυχική καλλιέργεια του μαθητή και η δημιουργία μιας ολοκληρωμένης υγιούς προσωπικότητας, ικανής να εισέλθει στον κοινωνικό στίβο και να ανταπεξέλθει στις όποιες δυσκολίες. Ο διάλογος και όχι πια το ξύλο, αποτελεί το κυριότερο μέσο διαπαιδαγώγησης. Βέβαια για να επιτευχθεί το άριστο κλίμα στο σχολείο είναι απαραίτητη η συνεργασία μεταξύ δασκάλων, μαθητών και γονέων.               

Χρήστος Κυλάφης, μαθητής 2^ου Γυμνασίου Αγρινίου.

II).Το σχολείο στα χρόνια του Νίκου Καζαντζάκη πρέσβευε διαφορετικές παιδαγωγικές μεθόδους από τις σημερινές. Οι παιδαγωγικές αυτές μέθοδοι ήθελαν τους δασκάλους αυστηρούς και σκληρούς απέναντι στους μαθητές. Ως παιδαγωγικό μέσο χρησιμοποιούσαν τον ξυλοδαρμό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι μαθητές να φοβούνται το δάσκαλό τους.

Τα παιδιά εκείνης της εποχής ήταν  τύπος και υπογραμμός μπροστά στο δάσκαλό τους. Ακολουθούσαν πιστά τις οδηγίες του. Δεν έπρεπε να κάνουν πολλές ερωτήσεις και έπρεπε να είναι υπόδειγμα σοβαρότητας.

Το σχολείο στη σημερινή εποχή εφαρμόζει τρόπους διαπαιδαγώγησης ώστε τα παιδιά να είναι σωστά επιμορφωμένα και ευτυχισμένα. Οι μαθητές νιώθουν το δάσκαλό τους ως συνοδοιπόρο στην κοινή πορεία της μάθησης. Ο σημερινός δάσκαλος προτρέπει τους μαθητές σε ερωτήσεις και τους συμβουλεύει.

Η παιδαγωγική που ακολουθούν τα σημερινά σχολεία, έχει ως αποτέλεσμα οι μαθητές βλέπουν το σχολείο ως χώρο μόρφωσης και όχι ως φυλακή.

Στεργία Μπέκου μαθήτρια 2^ου Γυμνασίου Αγρινίου.

III).Το σχολείο και η ζωή των ανθρώπων και των παιδιών στα χρόνια του Νίκου Καζαντζάκη ήταν πολύ διαφορετική απ’ ότι είναι σήμερα. Το δημοτικό σχολείο εκείνα τα χρόνια ήταν ένα κτήριο μικρό και πολλές φορές ένας δάσκαλος έκανε μάθημα σε όλα τα παιδιά όλων των τάξεων. Η Τετάρτη τάξη ήταν η τελευταία τάξη του δημοτικού και όλα τα παιδιά ήταν υποχρεωμένα να πηγαίνουν σχολείο φορώντας ποδιές. Τα ρούχα τους έπρεπε να είναι καθαρά και τα νύχια τους κομμένα. Τα αγόρια επίσης έπρεπε να έχουν τα μαλλιά τους αρκετά κοντά.

Ο δάσκαλος είχε μεγάλη εξουσία εκείνα τα χρόνια. Οι μεγάλοι τον σέβονταν και τα παιδιά τον φοβόντουσαν. Συνήθως ήταν αυστηρός και συχνά τιμωρούσε τα παιδιά. Πολλοί δάσκαλοι είχαν μια βέργα την οποία χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά πάνω στους μικρούς μαθητές. Αυτή ήταν η μέθοδός τους έτσι ώστε να τους κάνουν μια μέρα καλούς ανθρώπους.

Αντίθετα σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Τα σχολεία είναι πολύ μεγάλα και κάθε τάξη έχει το δάσκαλό της. Ακόμη τα παιδιά σήμερα διδάσκονται πολλά περισσότερα μαθήματα απ’ ότι παλιά. Το δημοτικό σχολείο έχει έξι τάξεις και μετά υπάρχει το γυμνάσιο και το λύκειο. Τα παιδιά δεν φορούν ποδιές και τα αγόρια δεν είναι υποχρεωμένα να κόβουν τα μαλλιά τους πολύ κοντά.

Όσο αφορά το δάσκαλο σήμερα δεν θυμίζει καθόλου τον παλιό δάσκαλο. Τα παιδιά μπορούν να του μιλήσουν ελεύθερα για ότι τους απασχολεί χωρίς να φοβούνται ότι θα τους χτυπήσει. Έχουν μια πολύ καλή σχέση μεταξύ τους και υπάρχει αγάπη και κατανόηση.

Εγώ χαίρομαι πάρα πολύ που εμείς δεν χρειάστηκε να ζήσουμε αυτόν τον τρόπο διδασκαλίας, τον οποίο έζησαν οι προηγούμενες γενιές.       

Γιώργος Προβίδας, μαθητής 2^ου Γυμνασίου Αγρινίου.

IV).Διαβάζοντας το κείμενο του Νίκου Καζαντζάκη παίρνουμε πληροφορίες για το σχολείο του παρελθόντος. Την εποχή εκείνη επικρατούσε αυταρχισμός και χρησιμοποιούσαν ως κύριο μέσο για την πειθαρχία των μαθητών τη σωματική τιμωρία, δηλαδή το ξύλο. Αυτή η μέθοδος  φαίνεται ότι ήταν σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής, ότι δηλαδή  με το ξύλο θα γίνουν καλοί άνθρωποι. Επιπλέον, ο δάσκαλος αντιμετωπιζόταν ως αυθεντία, τα παιδιά έπρεπε να υπακούν σ’ αυτόν και δεν υπήρχε κανένα περιθώριο ελεύθερης έκφρασης της γνώμης, ούτε αμφισβήτησης των μεθόδων που ακολουθούσε. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα να μην υπάρχουν σχέσεις εμπιστοσύνης και αγάπης ανάμεσα στους δασκάλους και τους μαθητές. Αντιθέτως, τα παιδιά φοβόνταν το δάσκαλο και δεν τολμούσαν να εκφράσουν τις απορίες τους ή τη διαφορετική τους άποψη. Η αυταρχική συμπεριφορά όμως των δασκάλων δεν οδηγούσε στην ορθή διαπαιδαγώγηση των παιδιών, ούτε στην υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους, αφού η ταπείνωση και ο φόβος που ένιωθαν θα μπορούσαν να τα κάνουν να μισήσουν το σχολείο, να απομακρυνθούν απ’ αυτό ή ακόμη και να έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και αντικοινωνική συμπεριφορά.

Στη σύγχρονη εποχή οι παιδαγωγικές μέθοδοι έχουν αλλάξει. Η διδασκαλία είναι μαθητοκεντρική, δηλαδή ο δάσκαλος δεν είναι πια αυθεντία, αλλά ο ρόλος του είναι περισσότερο καθοδηγητικός. Ο μαθητής αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, αναζητά πληροφορίες. Κατακτά δηλαδή τη γνώση και με δική του συμμετοχή. Επίσης, στη σχολική αίθουσα κυριαρχεί ο σεβασμός, ο διάλογος και η ελευθερία έκφρασης. Ο δάσκαλος δεν είναι ψυχρός και απόμακρος, αλλά βρίσκεται κοντά στα παιδιά, τα ενθαρρύνει, συζητά μαζί τους προβληματισμούς τους και οι τιμωρίες που επιβάλλονται δεν είναι σωματικές.

Τέλος το σύγχρονο σχολείο δε στοχεύει μόνο στη μετάδοση γνώσεων, αλλά στη δημιουργία υγιών προσωπικοτήτων διδάσκοντας έμπρακτα στους μαθητές τις αξίες της ελευθερίας, της ισότητας, του σεβασμού και του διαλόγου. Η βία δεν ταιριάζει σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον, ούτε ο φόβος, αλλά οι μαθητές νιώθουν ασφάλεια και οικειότητα.

Βέβαια, και σήμερα υπάρχουν αρκετά προβλήματα στο σχολείο, ωστόσο έχει βελτιωθεί πολύ η κατάσταση σε σχέση με το παρελθόν.

Νίκος Βαρδής, μαθητής 2^ου Γυμνασίου Αγρινίου.

V).Στα παιδικά χρόνια του Νίκου Καζαντζάκη ο πατέρας του ήθελε να αποκτήσει μόρφωση και παιδεία. Έτσι ο Νίκος πήρε μεγαλύτερη ώθηση και ευκαιρίες για να γίνει αυτό που προοριζόταν. Οι γονείς του τον αγαπούσαν και έκαναν τα πάντα για το καλό του. Στα πρώτα του χρόνια οι δάσκαλοί και οι καθηγητές του ήταν αρκετά αυστηροί σε σχέση με σήμερα. Τα παλιά τα χρόνια οι δάσκαλοι και οι καθηγητές βάραγαν με το παραμικρό λάθος, ενώ σήμερα δεν γίνεται αυτό.

Στα χρόνια του Καζαντζάκη οι δάσκαλοί του τον βάραγαν με ξύλινη βέργα και το πιο ντροπιαστικό ήταν ότι τους έβαζαν να κατεβάζουν τα παντελόνια τους και να τους βαράνε παντού μέχρι να κοκκινίσουν ή να ματώσουν. Σε αντίθεση με σήμερα που οι καθηγητές δε βαράνε τους μαθητές και αν εκδηλώσουν έστω και ελάχιστη βίαιη συμπεριφορά οι γονείς έχουν δικαίωμα να τους επιβάλουν το νόμο…

Τα παιδιά όμως τότε, μεγάλωναν με  καλύτερους τρόπους και έδειχναν μεγαλύτερο σεβασμό στον απέναντί τους. Αυτό γινόταν γιατί τα παιδιά είχαν φόβο στο σχολείο διότι τα βάραγαν με το παραμικρό λάθος και έτσι με το ξύλο και τις παρατηρήσεις άρχιζαν να μαθαίνουν ποιο είναι το σωστό και ποιο είναι το λάθος. Φυσικά το ξύλο δεν είναι καλό και πρέπει να είναι η τελευταία λύση σε όλα, αλλά μερικές φορές κι απ’ αυτό μαθαίνεις. Τα παιδιά ήταν πιο ήσυχα γιατί οι δάσκαλοι ήταν πάρα πολύ αυστηροί στη τάξη, ενώ τώρα οι μαθητές είναι πιο θορυβώδεις…

Μόνο και μόνο απ’ αυτά καταλαβαίνουμε τις διαφορές της παιδικής ηλικίας ανάμεσα στα χρόνια του Καζαντζάκη και τα σημερινά χρόνια.Έτσι λήγει η ιστορία του Σχολείου αυτού του πασίγνωστου λογοτέχνη.

Κωνσταντίνος Τολιάς, μαθητής 2^ου Γυμνασίου Αγρινίου.

VI).Νίκος Καζαντζάκης, ο Έλληνας. Αυτή η λέξη πιστεύω ότι τον χαρακτηρίζει απόλυτα. Αυτό επιθυμούσε, καθώς να είναι ελεύθερος, όπως τον δίδαξε ο πατέρας του. Ίσως, λοιπόν τα κατάφερε και στα δύο με τα σπουδαία έργα που έγραψε κατά τη διάρκεια της ζωής του. Πολλοί παράγοντες σφυρηλάτησαν το χαρακτήρα του. Ο αυστηρός πατέρας και η τρυφερή μητέρα του, που όπως έλεγε και ο ίδιος, κυκλοφορούσαν στο αίμα του. Η εποχή και τα μέρη που έζησε, οι άνθρωποι με τους οποίους συναναστράφηκε και τέλος η μόρφωση που έλαβε από τους δασκάλους του.

Ας ταξιδέψουμε λοιπόν στα παιδικά και σχολικά του χρόνια σε μια προσπάθεια, να καταλάβουμε πόσο διαφορετικό ήταν το σχολείο εκείνη την εποχή. Βρισκόμαστε στα τέλη του 19^ου αιώνα στην Κρήτη στα μετέπειτα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Το δημοτικό διαρκεί τέσσερα χρόνια. Βασικός στόχος της εκπαίδευσης τότε ήταν η καλλιέργεια του εθνικού φρονήματος. Στο αυτοβιογραφικό του έργο, Αναφορά στον Γκρέκο, περιγράφει με λεπτομέρειες πως πέρασε τα σχολικά του χρόνια. Στην πρώτη δημοτικού είχε έναν αυστηρό δάσκαλο που χτυπούσε τα παιδιά με μια βέργα. Οι δάσκαλοι λοιπόν, περιόριζαν τη φύση των παιδιών, τα οποία έπρεπε να κοινωνικοποιούνται και μέσα από τη γνώση να ωριμάζουν. Ο διευθυντής του σχολείου του Καζαντζάκη μάλιστα έκανε παρατηρήσεις στο δάσκαλο να μην το παρακάνει γιατί οι γονείς έκαναν παράπονα. Επίσης με 36 ώρες την εβδομάδα μάθημα, πρωί και απόγευμα, θα λέγαμε ότι ήταν ένα απαιτητικό πρόγραμμα…

Ο δάσκαλος της δευτέρας δημοτικού είχε άλλον τρόπο διδασκαλίας. Ήταν πιο τρυφερός και υπομονετικός. Δεν χτυπούσε τα παιδιά. Ήταν εξαίρεση για τα δεδομένα της εποχής. Από το δάσκαλο της τρίτης δημοτικού ο Νίκος θυμάται τη διδασκαλία της «Οδύσσειας» και την εμμονή με την καθαριότητα των παιδιών. Στην τετάρτη τάξη είχε δάσκαλο το Διευθυντή του σχολείου, ο οποίος ήταν αριστούχος του διδασκαλείου Αθηνών. Θυμάται έντονα τη Νέα Παιδαγωγική που είχε φέρει από την Αθήνα. Το πολυσυζητημένο θέμα δηλαδή της νέας μεθόδου που έφτασε στα αυτιά των παιδιών. Η βάση της νέας μάθησης λοιπόν έπρεπε να βασίζεται στην εμπειρία και την πράξη και το σχολείο να μετατραπεί σε εργαστήριο, το οποίο υποκινεί τα ενδιαφέροντα του μαθητή. Δεν εφάρμοζε όμως αυτά ο διευθυντής…

Στις μέρες μας είναι σημαντική η μόρφωση. Οι γονείς προσπαθούν να προσφέρουν ό,τι καλύτερο μπορούν στα παιδιά τους. Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές δεν είναι αυστηροί, ούτε χρησιμοποιούν το βούρδουλα για να επιβάλουν την τάξη. Κερδίζουν το σεβασμό των μαθητών τους, τους στηρίζουν και προσπαθούν να τους βοηθήσουν να αναδείξουν τα ταλέντα τους. Τα μαθήματα είναι διαφορετικά και συμβαδίζουν με τις ανάγκες και απαιτήσεις της εποχής. Για παράδειγμα τα παιδιά διδάσκονται Τεχνολογία και Πληροφορική για να μπορέσουν να συμβαδίσουν με την τεράστια και συνεχόμενη πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Πολλοί άνθρωποι σπουδάζουν ή κάνουν εγγραφή σε κάποια ιδιωτική σχολή.

Το πιο θαυμαστό όμως, συγκρίνοντας τις δύο εποχές, είναι ότι τα παιδιά σε όποια εποχή και αν είναι, έχουν πάντοτε αγνή ψυχή, θέληση για μάθηση και παιχνιδιάρικη διάθεση για σκανταλιές!

Θεόφιλος Αυγέρης, μαθητής 2^ου Γυμνασίου Αγρινίου.