Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός, καταναλωτής και εξαγωγέας ελαιολάδου.

Η ΕΕ παράγει περίπου το 67% του ελαιολάδου παγκοσμίως. Περίπου 4 εκατομμύρια εκτάρια, κυρίως στις μεσογειακές χώρες της ΕΕ, προορίζονται για την καλλιέργεια ελαιοδέντρων, συνδυάζοντας ελαιώνες που καλλιεργούνται παραδοσιακά, εντατικά και υπερ-ενταντικά.

Η Ιταλία και η Ισπανία είναι οι μεγαλύτεροι καταναλωτές ελαιολάδου στην ΕΕ, με ετήσια κατανάλωση περίπου 500 000 τόνων η καθεμία, ενώ η Ελλάδα έχει τη μεγαλύτερη κατά κεφαλήν κατανάλωση στην ΕΕ, με περίπου 12 kg ανά άτομο ετησίως. Συνολικά, η ΕΕ αντιπροσωπεύει περίπου το 53 % της παγκόσμιας κατανάλωσης.

Υπάρχουν οκτώ διαφορετικές κατηγορίες ελαιολάδων και πυρηνελαίων:

• εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο,
• παρθένο ελαιόλαδο,
• παρθένο μειονεκτικό ελαιόλαδο (λαμπάντε),
• εξευγενισμένο ελαιόλαδο,
• ελαιόλαδο αποτελούμενο από εξευγενισμένα και παρθένα ελαιόλαδα,
• πυρηνέλαιο,
• ακατέργαστο πυρηνέλαιο,
• εξευγενισμένο πυρηνέλαιο.

Δεν μπορούν να πωλούνται όλες οι κατηγορίες στους καταναλωτές· σε επίπεδο λιανικής, μπορεί να πωλείται απευθείας μόνο εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, παρθένο ελαιόλαδο, ελαιόλαδο αποτελούμενο από εξευγενισμένα και παρθένα ελαιόλαδα και πυρηνέλαιο.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταρτίσει ενημερωτικό δελτίο με περισσότερες λεπτομέρειες για τις κατηγορίες, τα χαρακτηριστικά και την παραγωγή του ελαιολάδου.

Κατάσταση της αγοράς

Όσον αφορά το εμπόριο, η ΕΕ αντιπροσωπεύει περίπου το 65 % των παγκόσμιων εξαγωγών ελαιολάδου. Κυριότεροι προορισμοί για το ελαιόλαδο της ΕΕ είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βραζιλία και η Ιαπωνία.

Εντός της ΕΕ, η διεξοδική παρακολούθηση της αγοράς στον τομέα του ελαιολάδου παρέχει ευρύ φάσμα δεδομένων για την αγορά ελαιολάδου, που περιλαμβάνουν τιμές, ισολογισμούς, αριθμητικά στοιχεία για την παραγωγή και το εμπόριο, καθώς και πληροφορίες σχετικά με την ποσόστωση για την εισαγωγή τυνησιακού ελαιολάδου.

Πρότυπα εμπορίας

Τα πρότυπα εμπορίας της ΕΕ εξασφαλίζουν ότι η αγορά προμηθεύεται γεωργικά προϊόντα τυποποιημένης και ικανοποιητικής ποιότητας ώστε να ικανοποιούνται οι προσδοκίες των καταναλωτών, να διευκολύνεται το εμπόριο και να εξασφαλίζονται ίσοι όροι ανταγωνισμού για τους παραγωγούς της ΕΕ. Η νομοθεσία της ΕΕ για το ελαιόλαδο προσδιορίζει τις διάφορες κατηγορίες ελαιολάδων και πυρηνελαίων, καθώς και τις σχετικές μεθόδους ανάλυσης που πρέπει να χρησιμοποιούν οι αρχές ελέγχου των κρατών μελών, και προβλέπει κανόνες για την επισήμανση και τη συσκευασία.

Κατηγορίες ελαιολάδου

Για να διατεθεί το ελαιόλαδο στο εμπόριο υπό μια ορισμένη κατηγορία, πρέπει τα χαρακτηριστικά του να τηρούν τα όρια που έχουν καθοριστεί για τη συγκεκριμένη κατηγορία βάσει των κανόνων της ΕΕ. Είναι ευθύνη των φορέων εκμετάλλευσης και των κρατών μελών της ΕΕ να εξασφαλίσουν την τήρηση των κανόνων.

Οι διάφορες κατηγορίες ελαιολάδων κατατάσσονται ανάλογα με παραμέτρους ποιότητας, που αφορούν:

• φυσικοχημικά χαρακτηριστικά, όπως η οξύτητα, ο αριθμός υπεροξειδίων, η περιεκτικότητα σε λιπαρά οξέα και η σύσταση σε στερόλες·
• οργανοληπτικά (αισθητηριακά) χαρακτηριστικά, όπως η φρουτώδης γεύση και η απουσία οργανοληπτικών ελαττωμάτων.

Παρθένα ελαιόλαδα

Υπάρχουν τρεις διαφορετικές κατηγορίες παρθένων ελαιολάδων:

• Το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο είναι η κατηγορία με την υψηλότερη ποιότητα. Από οργανοληπτική άποψη, δεν εμφανίζει ελαττώματα και είναι φρουτώδες. Το επίπεδο οξύτητας δεν πρέπει να υπερβαίνει το 0,8 %.
• Το παρθένο ελαιόλαδο μπορεί να παρουσιάζει κάποια οργανοληπτικά ελαττώματα, αλλά σε πολύ χαμηλό επίπεδο. H οξύτητά του δεν πρέπει να υπερβαίνει το 2 %.
• Το μειονεκτικό ελαιόλαδο είναι παρθένο ελαιόλαδο κατώτερης ποιότητας με οξύτητα πάνω από 2 %, χωρίς φρουτώδη χαρακτηριστικά και με ουσιώδη οργανοληπτικά ελαττώματα. Το μειονεκτικό ελαιόλαδο δεν προορίζεται να διατεθεί στην αγορά σε επίπεδο λιανικής πώλησης. Υποβάλλεται σε εξευγενισμό ή χρησιμοποιείται για βιομηχανικούς σκοπούς.

Άλλες κατηγορίες ελαιολάδου

Οι ακόλουθες κατηγορίες ελαιολάδων δεν ανήκουν στα παρθένα ελαιόλαδα:

• Το εξευγενισμένο ελαιόλαδο είναι το προϊόν που προκύπτει από τον εξευγενισμό ελαττωματικού παρθένου ελαιολάδου (π.χ. μειονεκτικού ελαιολάδου). Δεν προορίζεται να διατεθεί στην αγορά σε επίπεδο λιανικής πώλησης. Έχει βαθμό οξύτητας έως 0,3 %.
• Το ελαιόλαδο που αποτελείται από εξευγενισμένα και παρθένα ελαιόλαδα προκύπτει από την ανάμειξη εξευγενισμένου ελαιολάδου με εξαιρετικό παρθένο και/ή παρθένο ελαιόλαδο. Έχει βαθμό οξύτητας έως 1 %.
• Ακατέργαστο πυρηνέλαιο: οι ελαιοπυρήνες είναι ο πολτός που απομένει μετά την εξαγωγή του ελαίου από τις ελιές. Το έλαιο που παράγεται από αυτόν τον πολτό ονομάζεται ακατέργαστο πυρηνέλαιο.
• Εξευγενισμένο πυρηνέλαιο: το ακατέργαστο πυρηνέλαιο μπορεί να υποβληθεί σε εξευγενισμό και να αναμειχθεί με παρθένα ελαιόλαδα. Το αποτέλεσμα της ανάμειξης αυτής ονομάζεται εξευγενισμένο πυρηνέλαιο. Το επίπεδο οξύτητας μπορεί να είναι έως 1 %.

Έλεγχοι συμμόρφωσης

Σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο, οι χώρες της ΕΕ πρέπει να διενεργούν ετησίως ελάχιστο αριθμό ελέγχων, ανάλογα με τον όγκο ελαιολάδου που διατίθεται στην αγορά της χώρας τους, ώστε να εξασφαλίζεται η τήρηση των προτύπων εμπορίας για τα ελαιόλαδα και τα πυρηνέλαια. Σκοπός των ελέγχων είναι να επαληθευτεί η συμμόρφωση της επισήμανσης και της συσκευασίας με τις νομικές απαιτήσεις και της κατηγορίας του ελαίου με τη δηλωθείσα κατηγορία.

Τον Οκτώβριο του 2019 δημοσιεύτηκε μελέτη σχετικά με την εφαρμογή των ελέγχων συμμόρφωσης στον τομέα του ελαιολάδου της ΕΕ, χρηματοδοτούμενη από την Επιτροπή.

Έλεγχοι της επισήμανσης

Οι έλεγχοι της επισήμανσης διασφαλίζουν ότι η ονομασία ή η εμπορική ονομασία με την οποία μπορεί να πωλείται ένα ελαιόλαδο στον καταναλωτή συμμορφώνονται με τους ειδικούς κανόνες που ορίζονται στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1308/2013 (παράρτημα VII μέρος VIII) και στον εκτελεστικό κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 29/2012.

Οι κανόνες για τις προαιρετικές απαιτήσεις επισήμανσης αφορούν, για παράδειγμα, τις ενδείξεις «πρώτη πίεση εν ψυχρώ», «εξαγωγή εν ψυχρώ», τις οργανοληπτικές ιδιότητες που αναφέρονται στη γεύση και/ή την οσμή του εξαιρετικού παρθένου και του παρθένου ελαιολάδου, και το έτος συγκομιδής [εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 29/2012].

Κατηγοριοποίηση και κατάταξη

Στον κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91 της Επιτροπής καθορίζονται τα χαρακτηριστικά των ελαιολάδων και των πυρηνελαίων, καθώς και οι μέθοδοι ανάλυσης. Ο κανονισμός αυτός καθορίζει τα όρια των παραμέτρων ποιότητας και καθαρότητας για κάθε κατηγορία ελαιολάδου και πυρηνελαίου. Καθορίζει επίσης τις μεθόδους ανάλυσης που πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά την αξιολόγηση της συμμόρφωσης του ελαιολάδου με τη δηλωθείσα κατηγορία. Η επαλήθευση της συμμόρφωσης με τα εν λόγω χαρακτηριστικά πρέπει να εξακριβώνεται μέσω των ελέγχων συμμόρφωσης που διενεργούν οι αρμόδιες εθνικές αρχές.

Ο κανονισμός θεσπίζει κανόνες και μεθόδους για τη λήψη δειγμάτων από προϊόντα και για τον καθορισμό παραμέτρων ποιότητας και καθαρότητας. Ομάδες δοκιμαστών, αναγνωρισμένες από τις χώρες της ΕΕ, πρέπει να επαληθεύουν τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά των παρθένων ελαιολάδων.

Άλλοι τύποι ελέγχων

Πέραν των ελέγχων που αφορούν ειδικά τον τομέα του ελαιολάδου, οι χώρες της ΕΕ πρέπει να διασφαλίζουν ότι τηρούνται και άλλες νομικές απαιτήσεις. Η γενική νομοθεσία για τα τρόφιμα καλύπτει όλα τα στάδια της παραγωγής, της επεξεργασίας και της διανομής των τροφίμων. Οι γενικοί κανόνες επισήμανσης διασφαλίζουν ότι οι καταναλωτές δεν παραπλανώνται όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των ελαιολάδων (σύνθεση, ποιότητα, προέλευση, κατηγορία, μέθοδος παραγωγής) και ότι η επισήμανση του ελαιολάδου είναι σύμφωνη με τους γενικούς κανόνες για την επισήμανση των τροφίμων που θεσπίζονται στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1169/2011.

Διεθνείς οργανισμοί

Διεθνές Συμβούλιο Ελαίας

Η ΕΕ είναι μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαίας (ΔΣΕ), ενός διεθνούς διακυβερνητικού οργανισμού στον τομέα του ελαιολάδου και των επιτραπέζιων ελιών. Συστάθηκε στη Μαδρίτη, στην Ισπανία, το 1959.

Τα σημερινά μέλη του περιλαμβάνουν κορυφαίους διεθνείς παραγωγούς και εξαγωγείς ελαιολάδου και επιτραπέζιων ελιών. Τα μέλη του ΔΣΕ αντιπροσωπεύουν το 94 % της παγκόσμιας παραγωγής ελαιολάδου, το 72 % της οποίας αντιστοιχεί στην ΕΕ.

Codex Alimentarius (Κώδικας τροφίμων)

Η επιτροπή του Codex Alimentarius αναπτύσσει και εγκρίνει πρότυπα τροφίμων που χρησιμεύουν ως σημεία αναφοράς για το διεθνές εμπόριο τροφίμων.

Υπάρχει ειδικό πρότυπο για τα ελαιόλαδα και τα πυρηνέλαια (CX-33-1981) με το οποίο ορίζονται διατάξεις σχετικά με την περιγραφή, τη βασική σύνθεση και τους συντελεστές ποιότητας, τους κανόνες επισήμανσης και τις μεθόδους ανάλυσης και δειγματοληψίας.

Επί του παρόντος, το πρότυπο τελεί υπό αναθεώρηση με στόχο την εναρμόνιση των υφιστάμενων εθνικών προτύπων με το πρότυπο Codex.

Επιτροπές και ομάδες εμπειρογνωμόνων

Η επιτροπή για την κοινή οργάνωση των γεωργικών αγορών συνεδριάζει τακτικά για να συζητήσει θέματα όπως η εξέλιξη των τιμών της αγοράς, η παραγωγή και το εμπόριο στην ΕΕ και σε τρίτες χώρες. Επικουρεί επίσης την Επιτροπή κατά την έκδοση εκτελεστικών πράξεων.

Η ομάδα διαλόγου της κοινωνίας των πολιτών και η ομάδα εργασίας για τα κηπευτικά, τις ελιές και τα οινοπνευματώδη ποτά επιτρέπουν στην Επιτροπή να βρίσκεται σε τακτικό διάλογο με τα ενδιαφερόμενα μέρη για όλα τα θέματα που αφορούν τον τομέα της ελιάς.

Η ομάδα εμπειρογνωμόνων για τις γεωργικές αγορές περιλαμβάνει υποομάδα χημικών με ειδίκευση στο ελαιόλαδο, η οποία επικουρεί την Επιτροπή στην επεξεργασία της νομοθεσίας και στον καθορισμό της πολιτικής στον τομέα της χημείας και της τυποποίησης του ελαιολάδου. Η υποομάδα απαρτίζεται από εκπροσώπους των εθνικών διοικήσεων και εμπειρογνώμονες που διορίζονται υπό την προσωπική τους ιδιότητα από την Επιτροπή.

Νομοθεσία για το ελαιόλαδο

Οι νομικές βάσεις για το ελαιόλαδο περιλαμβάνουν νομοθεσία σχετικά με τα πρότυπα εμπορίας για το ελαιόλαδο, τα χαρακτηριστικά των ελαιολάδων και των πυρηνελαίων, τις οργανώσεις παραγωγών, τα προγράμματα στήριξης, την ιδιωτική αποθεματοποίηση και την κοινοποίηση τιμών.

Πρότυπα εμπορίας

Η νομοθεσία της ΕΕ ρυθμίζει τα πρότυπα εμπορίας για τα ελαιόλαδα και τα πυρηνέλαια.

Με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1308/2013 θεσπίζεται κοινή οργάνωση των αγορών γεωργικών προϊόντων.

Ο εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 29/2012 αφορά τα πρότυπα εμπορίας για το ελαιόλαδο. Στον εν λόγω κανονισμό προβλέπονται ειδικότερα κανόνες για τη συσκευασία και την επισήμανση του ελαιολάδου (υποχρεωτικές και προαιρετικές απαιτήσεις).

Στον κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91 της Επιτροπής καθορίζονται τα ειδικά χαρακτηριστικά που ισχύουν για κάθε κατηγορία. Η επαλήθευση της συμμόρφωσης με τα χαρακτηριστικά αυτά καθορίζεται με τη διενέργεια ειδικών μεθόδων ανάλυσης. Στον εν λόγω κανονισμό καθορίζονται επίσης οι απαιτήσεις ελέγχου για τις αρχές ελέγχου των κρατών μελών.

Βιολογική γεωργία

Η νομοθεσία για τη βιολογική γεωργία διέπει όλους τους τομείς βιολογικής παραγωγής και βασίζεται σε μια σειρά βασικών αρχών, όπως η απαγόρευση της χρήσης ΓΤΟ, ο περιορισμός της χρήσης ζιζανιοκτόνων και παρασιτοκτόνων.

Γεωγραφικές ενδείξεις

Οι παραγωγοί ελαιολάδου μπορούν να υποβάλουν αίτηση καταχώρισης σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1151/2012 για τα συστήματα ποιότητας των γεωργικών προϊόντων και τροφίμων, προκειμένου να λάβουν προστατευόμενη ονομασία προέλευσης ή προστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη.

Ιδιωτική αποθεματοποίηση

Με τον εκτελεστικό κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1333/2013 καθορίζονται οι υποχρεώσεις κοινοποίησης στο πλαίσιο της κοινής οργάνωσης των γεωργικών αγορών.

Με τον κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμό (ΕΕ) 2016/1238 θεσπίζονται κοινοί κανόνες για τη χορήγηση ενίσχυσης στην ιδιωτική αποθεματοποίηση ορισμένων γεωργικών προϊόντων.

Μετά από τη συσσώρευση σημαντικών αποθεμάτων σε επίπεδο ΕΕ καθώς και διαδοχικές καλές συγκομιδές, που προκάλεσαν ανισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης και μείωση των τιμών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε ενίσχυση για την ιδιωτική αποθεματοποίηση ελαιολάδου με στόχο τη σταθεροποίηση της αγοράς και την αύξηση των τιμών. Το καθεστώς ολοκληρώθηκε με τη διενέργεια τεσσάρων διαγωνισμών, εκ των οποίων ο πρώτος τον Νοέμβριο του 2019 και ο τελευταίος τον Φεβρουάριο του 2020.

Προγράμματα στήριξης

Με τον κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 611/2014 καθορίζονται τα προγράμματα στήριξης του τομέα του ελαιολάδου και των επιτραπέζιων ελιών.

Στον εκτελεστικό κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 615/2014 παρατίθενται λεπτομερείς κανόνες σχετικά με τα προγράμματα εργασίας για τη στήριξη των τομέων του ελαιολάδου και των επιτραπέζιων ελιών.