γράφει ο George Babanis
Ο μεγαλύτερος θολωτός τάφος της Ελλάδος στην περιοχή της Μήλας στην Παλαιομάνινα είναι επί δεκαετίες επιχωματισμένος και σκεπασμένος με δέντρα και θάμνους, όπως κι άλλοι, ενώ το ιδιαίτερης σημασίας Ηρώο της Καλυδώνας καθώς και οι κιβωτιόσχημοι τάφοι αντιμετωπίζονται σαν να μην έχουν κανένα επιστημονικό ενδιαφέρον...
Πριν περίπου από εφτά χρόνια, στις 10 Αυγούστου το 2014, τα μέσα μαζικής ενημέρωση (σήμερα κυρίαρχο θέμα είναι οι βιασμοί και οι σεξουαλικές παρενοχλήσεις στο χώρο του θεάτρου και όχι μόνο!) έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία η είδηση ότι στην περιοχή της Αμφίπολης αποκαλυπτόταν κάτι το μεγαλειώδες! Και όντως, ήταν τόσο ξεχωριστή είδηση καθώς στον Τύμβο Καστά τα αποτελέσματα της αρχαιολογικής σκαπάνης αναδείκνυαν το κάλλος ενός σύνθετου έργου αρχιτεκτονικής. Οι λεπτομέρειες στο εσωτερικό μνημείο, στα αγάλματα και το εντυπωσιακό ψηφιδωτό που απεικονίζει την κάθοδο της Περσεφόνης στον Άδη αναδείκνυαν την ομορφιά που καλλιέργησαν οι Έλληνες γύρω από τις τέχνες. Παρόλα αυτά οι πληροφορίες γύρω από τη συνέχεια της μεγαλειώδους αυτής αποκάλυψης έχουν σταματήσει με την επωδό ότι κάποτε θα ξεκινήσουν οι εργασίες αναστήλωσης, ανασκαφής και επισκεψιμότητας του χώρου. Επίσης, υπενθυμίζω και τους τάφους στις αρχαίες Μυκήνες , οι οποίοι είναι άκρως εντυπωσιακοί, αλλά κινδύνεψαν από το πέρασμα της φωτιά, η οποία δημιούργησε μία εικόνα από στάχτες, σε αντίθεση με εκείνη που παρουσίασε σε δηλώσεις της η αρμόδια υπουργός, ότι δηλαδή δεν συνέβη και κάτι το τρομερό!!! (ας μην ξεχνάμε και το τσιμέντωμα στην Ακρόπολη των Αθηνών!!!)
Αλλά, φαίνεται ότι η αδιαφορία για την αποκάλυψη, διάσωση, ανάδειξη και αξιοποίηση (τουριστικώς και επιστημονικώς) της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς και παράδοσης της χώρας μας έχει εξελιχθεί κι αυτή σε ... επιδημία και στον Νομό Αιτωλοακαρνανίας. Δεν συγκινείται σχεδόν κανείς! Κι έτσι, η οργή της φύσης τα εξαφανίζει από προσώπου γης και οι αρχαιοκάπηλοι αλωνίζουν, αφού δεν γρηγορούν οι φύλακες και οι θεματοφύλακές τους, οι επιστήμονες. Και να υπήρχε έλλειψη! Και να μην πληρώνουν οι φορολογούμενοι τους εργαζόμενους στις Εφορείες Αρχαιοτήτων! Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, αποφασίζουμε και δανείζουμε τα μνημεία μας στο εξωτερικό!
Έχουν αναφερθεί από πολλούς σε άρθρα και αναρτήσεις (και από τον γράφοντα) μερικές τέτοιες περιπτώσεις αδιαφορίας των αρμοδίων για τους κινδύνουν που απειλούν την πολιτιστική κληρονομιά, όπως πύργοι και πύλες, χωρίς καμιά συνεχεια. Στη σημερινή μου ανάρτηση θα αναφερθώ στους θολωτούς μηκυναϊκούς τάφους που υπάρχουν στην περιοχή μας. Σημειώνεται ότι στην Ελλάδα, οι θολωτοί τάφοι είναι μνημειακή ανάπτυξη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Η προέλευσή τους είναι ζήτημα σημαντικής συζήτησης: προέρχονταν από τους θολωτούς τάφους της Κρήτης που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στην Πρώιμη Μινωική περίοδο ή ήταν φυσική εξέλιξη των ταφικών τύμβων που χρονολογούνται στη Μέση Εποχή του Χαλκού. Στην έννοια, είναι παρόμοιοι με τους πολύ περισσότερους μυκηναϊκούς θαλαμοειδείς τάφους που φαίνεται να εμφανίζονται περίπου την ίδια περίοδο. Και οι δύο έχουν θάλαμο, στόμιο θυρώματος και δρόμο που οδηγεί στην είσοδο, αλλά οι θολωτοί τάφοι είναι σε μεγάλο βαθμό χτισμένο,ι ενώ οι θαλαμοειδείς τάφοι είναι λαξευμένοι.
Μερικά πρώιμα παραδείγματα θολωτών τάφων έχουν βρεθεί στη Μεσσηνία στη ΝΔ Πελοπόννησο (για παράδειγμα στη Βοϊδοκοιλιά), και κοντά στην Τροιζήνα στη ΒΑ Πελοπόννησο. Αυτοί οι θολωτοί τάφοι είναι χτισμένοι σε επίπεδο έδαφος και στη συνέχεια περικλείονται από ανάχωμα της γης. Ένα ζεύγος τύμβων στον Μαραθώνα της Ελλάδας δείχνει πώς ένας χτισμένος ορθογώνιος (αλλά χωρίς θόλο) κεντρικός θάλαμος επεκτάθηκε με πέρασμα εισόδου. Στη συνέχεια, περίπου από το 1500 π.Χ. , οι θολωτοί τάφοι έγιναν πιο διαδεδομένοι και βρίσκονται σε κάθε μέρος της μυκηναϊκής επικράτειας. Ωστόσο, αντίθετα με τα πρώτα παραδείγματα, αυτοί είναι σχεδόν πάντα χτισμένοι στην πλαγιά ενός λόφου, έτσι ώστε μόνο το άνω τρίτο του θολωτού θαλάμου να ήταν πάνω από το επίπεδο του εδάφους. Αυτή η τοιχοποιία στη συνέχεια καλυπτόταν από σχετικά μικρό ανάχωμα της γης.Οι τάφοι συνήθως περιέχουν περισσότερες από μία ταφές, σε διάφορα σημεία του τάφου είτε στο πάτωμα, σε λάκκους και κιβώτια ή σε πέτρινα ή πετρόχτιστα έδρανα, και με διάφορα κτερίσματα. Μετά την ταφή, η είσοδος του τάφου καλύπτεται με χώμα, αφήνοντας ένα μικρό λοφίσκο με το μεγαλύτερο μέρος του τάφου να είναι υπόγειος.Ο θάλαμος είναι πάντα χτισμένος με τοιχοποιία, ακόμη και στα πρώτα παραδείγματα, όπως και η στοίβα ή η είσοδος. Ο δρόμος στα πρώτα παραδείγματα ήταν συνήθως απλά κομμένος στον βράχο, όπως στον τάφο της Παναγίας στις ίδιες τις Μυκήνες. Σε μεταγενέστερα παραδείγματα όπως στον Θησαυρό του Ατρέα και τον Τάφο της Κλυταιμνήστρας (αμφότεροι στις Μυκήνες ), όλα τα τρία μέρη δομήθηκαν με προσεγμένη τοιχοποιία.Οι θάλαμοι χτίστηκαν ως βαθμιδωτοί θόλοι, με στρώματα από πέτρα να τοποθετούνται πιο κοντά μεταξύ τους, καθώς ο θόλος στενεύει προς την κορυφή του τάφου. Αυτά τα πέτρινα στρώματα υπόκειτο σε περαιτέρω επεξεργασία στο εσωτερικό του τάφου, δημιουργώντας έναν ομαλό θόλο.
Οι είσοδοι παρείχαν μια ευκαιρία για εμφανή επίδειξη πλούτου. Ο θησαυρός του Ατρέα, για παράδειγμα, ήταν διακοσμημένος με κίονες κόκκινης και πράσινης «Λακεδαιμόνιας Λίθου» από λατομεία τουλάχιστον 100 χιλιόμετρα μακριά.Η αφθονία τέτοιων τάφων, συχνά με περισσότερους από έναν να συνδέονται με έναν οικισμό κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, μπορεί να υποδηλώνει ότι η χρήση τους δεν περιοριζόταν μόνο στην κυρίαρχη μοναρχία, αν και το μεγάλο μέγεθος και επομένως η δαπάνη που απαιτείται για τους μεγαλύτερους τάφους (που κυμαίνονται από περίπου 10 μέτρα έως περίπου 15 μέτρα σε διάμετρο και ύψος) υποδεικνύουν βασιλικές προμήθειες. Οι μεγαλύτεροι τάφοι περιείχαν τα πλουσιότερα ευρήματα που χρονολογούνται από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού της ηπειρωτικής Ελλάδας, αν και οι τάφοι λεηλατήθηκαν τόσο στην αρχαιότητα όσο και πιο πρόσφατα. Αν και ο θολωτός τάφος στο Βαφειό, νότια της Σπάρτης, είχε συληθεί, δύο κρύπτες στο πάτωμα είχαν διαλάθει της προσοχής των τυμβωρύγχων. Αυτές περιείχαν, μεταξύ άλλων πολύτιμων αντικειμένων, τα δύο χρυσά «κύπελλα Βαφειού», διακοσμημένα με σκηνές ταυρομαχίας που είναι από τους πιο γνωστούς μυκηναϊκούς θησαυρούς.
Ο μέγας Θολωτός Τάφος (μυκηναϊκός) στη Μήλα Παλαιομάνινας.
Ας έρθουμε τώρα στην περιοχή μας. Στη θέση Μήλα της Παλαιομάνινας, περίπου 250 μέτρα δυτικά της όχθης του Αχελώου ποταμού, ανασκάφηκε από τον Ε. Μαστροκώστα το 1965 και βρέθηκε συλημένος μεγάλος θολωτός (μυκηναϊκός) τάφος. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους σε όλη την Ελλάδα, αλλά σκεπάζεται από χώμα, δέντρα, χορτάρια και … αδιαφορία!
Αναδημοσιεύω από την εφημερίδα «Παλαιομάνινα» (αριθμός φύλλου 4, σελίδα 6) τα ακόλουθα που είχαν δημοσιευθεί στην «Καθημερινή» (Κυριακή, 19 Δεκεμβρίου 1965) για το θολωτό μυκηναϊκό τάφο που ήρθε στο φως το 1965 και που ανάγεται στην προϊστορική κατοίκηση της Στερεάς Ελλάδος και μάλιστα στην Υστεροελλαδική περίοδο, δηλαδή μεταξύ 1600 π.Χ. και 1100 π.Χ. και βασίζονται στις ακόλουθες πηγές: Παναγιώτη Β. Ζώγα: «Από την Μητρόπολη της αρχαίας Ακαρνανίας μέχρι την Παλαιομάνινα» και Δημήτρη Λ. Στεργίου: «Η Παλαιομάνινα από τα βάθη των αιώνων έως σήμερα»:
«Σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα ήλθαν στο φως κατά το 1965 και από την θέσιν της Ακαρνανίας Μίλαν που ευρίσκεται μεταξύ των χωρίων Παλαιομάνινας Ξηρομέρου και Πανταλόφου, ανατολικώς του Αστακού. Τα ερείπια που ευρίσκονται εις την Παλαιομάνινα ανήκουν πιθανώς εις την αρχαίαν πόλιν Ματρόπολιν (Μητρόπολιν). Εις την θέσιν Μίλα Ξηρομέρου, μέσα στο κτήμα του κ. Κ. Κουτσομπίνα, περί τα 250 μέτρα δυτικώς της κοίτης του Αχελώου, εις την περιοχήν που είχε άλλοτε μικρόν χωρίον, καταστραφέν πιθανώς κατά τους αγώνας του 1821, ανεσκάφη κατά το 1965 υπό του κ. Μαστροκώστα μεγάλος θολωτός τάφος, που είχε συληθεί προ ετών υπό αρχαιοκαπήλων. Ο τάφος αυτός της Μίλας είχε προ της εισόδου του στενότατον κτιστόν «δρόμον», ο οποίος κατέπεσε προ πολλών ετών. Πρόκειται περί ενός εκ των μεγαλυτέρων θολωτών τάφων όλης της Ελλάδος με διάμετρον 11,20 μέτρων.
Εις το περίβολον της εισόδου του είχε τοποθετηθεί μονόλιθος μήκους 1,98 μέτρων, ύψους 0,31 μέτρων και πάχους 0,58 μέτρων. Ο μεγάλος αυτός θολωτός τάφος της Μίλας Ξηρομέρου παρουσιάζει εις την κατασκευήν του μεγάλην ομοιότητα με τους τέσσερις μυκηναϊκούς θολωτούς τάφους του 14ου αιώνα π.Χ. (Υστεροελλαδικός 3ης περιόδου), που ανεσκάφησαν προηγουμένως από τον κ. Μαστροκώστα εις το χωρίον Άγιος Ηλίας της επαρχίας Μεσολογγίου. Εις τον λόφον του Αγίου Ηλία, συμφώνως προς τα υποθέσεις των ειδικών, ευρίσκετο κατά την ομηρικήν εποχήν η πόλις Ώλενος, που κατεστράφη υπό των Αιτωλών της Αιτωλίας, και αργότερον κατά τους ιστορικούς χρόνους η Ιθωρία. Φωτογραφία της ακροπόλεως του Αγίου Ηλία και ενός εκ των τεσσάρων θολωτών τάφων της περιοχής δημοσιεύσαμεν μαζί με τις σχετικές λεπτομέρειες στην «Καθημερινή» της 21.3. 1965.
Ο μυκηναϊκός θολωτός τάφος της Μίλας Ξηρομέρου ανήκει πιθανώς εις την βορειότερον κειμένην προϊστορικήν πόλιν της σημερινής Παλαιομάνινας, που ταυτίζεται υπό του καθηγητού Κ. Ρωμαίου με την Ματρόπολιν (Μητρόπολιν)».
Επίσης, στο Αρχαιολογικό Δελτίο 22 (1967), «Χρονικά», αναφέρεται ότι: «…Παρά την δεξιάν όχθην του Αχελώου εν θέσει Μίλα, μεταξύ των χωρίων Παλαιομάνινα και Πεντάλοφος (Ποδολοβίτσα) διενεργήθησαν δοκιμαστικαί ανασκαφαί παρά τα τοιχώματα του κυκλικού θολωτού μυκηναϊκού τάφου (διάμετρος 10,50 μέτρων) και ανεσκάφη ο εις αυτό καταλήγων από ΝΑ στενός δρόμος (μήκος 6,60 μέτρων και πλάτους 0,62 – 0,74 μέτρων».
Στο ίδιο φύλλο της εφημερίδας “Παλαιομάνινα” γινόταν και η ακόλουθη παρέμβαση για ανάδειξη του εντυπωσιακού αυτού αρχαίου μνημείου: «Είναι μελαγχολική η διαπίστωση ότι το εντυπωσιακό αυτό αρχαίο μνημείο της περιοχής του χωριού μας βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση παρά τις συνεχείς παρεμβάσεις της Εταιρείας Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας από την πρώτη ημέρα λειτουργίας της μέχρι και πρόσφατα και τα εκτενή δημοσιεύματα σε βιβλία των συγχωριανών μας συγγραφέων Παναγιώτη Β. Ζώγα (κυρίως) και Δημήτρη Λ. Στεργίου (δευτερευόντως). Και οι επισημάνσεις όλων δεν περιορίζονταν μόνο στη διάσωση και ανάδειξη του μεγάλου αυτού θολωτού μυκηναϊκού τάφου στη Μίλα της Παλαιομάνινας, αλλά επεκτείνονταν και σε υποδείξεις ότι σε όλη τη γύρω περιοχή βλέπει κανείς ίχνη που σίγουρα «φωνάζουν» για την ύπαρξη κι άλλων αρχαίων μνημείων ή κατασκευών. Δεν γνωρίζουμε πού οφείλεται όλη αυτή η αδιαφορία των αρμοδίων (κεντρική διοίκηση, τοπική αυτοδιοίκηση) για τη διάσωση και ανάδειξη της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Αλλά, ας μην παραπονιόμαστε τότε ότι η πολιτιστική κληρονομιά είναι ένα ξέφραγο αμπέλι για τους αρχαιοκαπήλους και τους τυμβωρύχους».
Μία λεπτομέρεια που ίσως προκαλεί πολλά ερωτήματα: Μολονότι έχει υποδειχθεί επανειλημμένως και μία άλλη περίπτωση πιθανού τεράστιου θολωτού μηκηναϊκού στην ίδια περιοχή, οι αρμόδιοι αδιαφορούν πλήρως και εγκληματικώς. Το λέμε αυτό για να μην εκπλαγείτε αν ακούσετε προσεχώς ... τυμβωρύγχοι έσκαψαν και σύλησαν κι άλλο θολωτό τάφο στην Παλαιομάνινα!!! Διότι, όπως είναι γνωστό, στην Ελλάδα οι αρμόδιοι τρέχουν πίσω από τους ... τυμβωρύγχους με αδειανά χέρια!!!
Επίσης, στην Παλαιομάνινα και εντός της περιοχής της αρχαίας πόλης, η οποία παρουσιάζει συνεχή κατοίκηση επί 5.000 χρόνια, έχουν αποκαλυφτεί τυχαίως και τα ακόλουθα:
Τάφοι – Γεωμετρικός Ταφικός Πίθος: Ο Ε. Μαστροκώστας περιγράφει το θησαυρό 12 αργυρών στατήρων Κορίνθου, Αμβρακίας, Ανακτορίου, Λευκάδος και ενός διδράχμου Στυμφαλίων, ένα χάλκινο δακτύλιο τριγωνικής τομής, τριφυλλόστομες οινοχόες (σφαιρικές και μία ωοειδής), πέντε κανθάρους, χαλκά κτερίσματα (χάλκινοι δακτύλιοι), σφικτήρες, τρία βραχιόλια, χάλκινες ψηφίδες όρμου, κυλινδρικές και τριγωνικής τομής, και επιτύμβιες επιγραφές. Ο θησαυρός αυτός αποκαλύφθηκε κατά την εκσκαφή των θεμελίων του ναού του Αγίου Κωνσταντίνου το 1961.
* Τρεις κιβωτιόσχημοι τάφοι των ύστερων κλασικών χρόνων: Κατά τη διάνοιξη αύλακα για την κατασκευή μεγάλου αρδευτικού έργου βρέθηκαν στα κτήματα ιδιοκτησίας των Σπ. Νάκα και Βασ. Νιτσάκη, σε απόσταση 900 μέτρων περίπου προς τα δυτικά του χωριού, τρεις κιβωτιόσχημοι τάφοι, που περιείχαν 16 αγγεία, από τα οποία πολλά ήταν ερυθρόμορφα ληκύθια, ένα χάλκινο κάτοπτρο και τμήμα χάλκινης στλεγγίδας.
* Πρωτοελλαδικά, υστεροελλαδικά και γεωμετρικά ευρήματα: Κοντά στο ναό του Αγίου Κωνσταντίνου βρέθηκαν μισός πέλεκυς από αμμόλιθο καθώς και όστρακα πρωτοελλαδικών, υστεροελλαδικών και γεωμετρικών αγγείων.
* Ταφικοί πρωτογεωμετρικοί πίθοι: Στο κέντρο του χωριού και κοντά στο σπίτι του Γρ. Κέκου ανεσκάφησαν δύο ταφικοί πρωτογεωμετρικοί πίθοι, που περιείχαν αγγεία με τη συνήθη διασκόμηση ή με αραιό μελανό γάνωμα καθώς και τριφυλλόστομες οινοχόες, σκύφους και δύο οινοχόες φλάσκες. Στα μετάλλινα αντικείμενα περιλαμβάνονται σιδηρές τριχολαβίδες, καρφιά, μαχαιρίδια, περόνες, δακτύλιοι απλοί ή με συναφή σφενδόνη, αιχμή δόρατος, χάλκινοι δακτύλιοι απλοί ή αμφικωνικοί ή σπειροειδείς ή με συναφή σφενδόνη, βραχιόλια, περόνη, ψηφίδες όρμου, τμήμα χαλκής ταινίας, δύο χρυσές αμφικωνικές ψηφίδες όρμου, δύο χρυσοί σπειροειδείς δακτύλιοι ή σφηκωτήρες, ζεύγος χρυσών σπειροειδών από δύο έλικες δακτυλίων, με στικτή από δύο ομόκεντρους κύκλους διακόσμηση πάνω στα δισκάρια πεπλατυσμένων άκρων. Από άλλο ταφικό πίθο προέρχεται γεωμετρική χαλκή ημισφαιρική φιάλη.
Οι τρεις μυκηναϊκοί θολωτοί τάφοι στον ‘Αγιο Ηλία Ιθωρίας,!
Οι τάφοι αυτοί, καθώς και άλλοι δύο -ένας επίσης θολωτός και ένας θαλαμωτός που σήμερα δεν σώζονται— είχαν ανασκαφεί το 1963 από τον αρχαιολόγο Ευθύμιο Μαστροκώστα για λογαριασμό της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Σχετικά μικροί, με διάμετρο από 2,38 μ. έως 5,27 μ., είναι τόσο αριστοτεχνικά κατασκευασμένοι που προκαλούν εντύπωση, ιδίως επειδή θεωρείται ότι η περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας ήταν απομακρυσμένη από τα μυκηναϊκά κέντρα. Ωστόσο, είναι τόσο όμοιοι ως προς το ψευδοϊσοδομικό τους σύστημα, ώστε να θεωρείται ότι τους έκτισαν τα ίδια συνεργεία.
Όπως πληροφορεί η κ. Σιώρη, η περιοχή του Αγίου Ηλία Ιθωρίας θα πρέπει να ήταν ένας σημαντικός σταθμός του εμπορίου των Μυκηναίων προς τον βορρά (για την προμήθεια χαλκού, κασσίτερου, χρυσού και ήλεκτρου), είτε αυτό διεξαγόταν από τη θάλασσα είτε από την ξηρά. Ενδεχομένως το λιμάνι του να χρησίμευε ως τελευταίος σταθμός για τα εμπορικά πλοία που κατευθύνονταν από τον Πατραϊκό Κόλπο προς την Ιταλία ή προς τη βόρεια Αδριατική. Σίγουρα θα χρησίμευε και για μεταφορτώσεις ξυλείας, κτηνοτροφικών προϊόντων και άλλου είδους εμπορευμάτων.
Παρά το γεγονός ότι οι τάφοι είχαν συληθεί ήδη από την αρχαιότητα, τα ευρήματά τους που χρονολογούνται μεταξύ 1500 και 1060 π. Χ. είναι πολύτιμα: Εκτός από κεραμικά και χάλκινα, υπάρχουν και είδη από εισηγμένα υλικά, όπως ελεφαντόδοντο, χρυσό, κορναλίνη, φαγεντιανή, αιγυπτιακά αντικείμενα, ίσως και ορισμένα μινωικά, κάτι που αποδεικνύει τις εμπορικές και άλλες σχέσεις με την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Θα πρέπει λοιπόν οι ηγεμόνες της περιοχής να είχαν συλλέξει αμέτρητους θησαυρούς, επομένως θα είχαν και δύναμη και επιρροή και εξουσία. Επειδή τη μυκηναϊκή εποχή συνήθως η κοινωνικοοικονομική διοίκηση εξαρτιόταν από κάποιο ηγεμονικό κέντρο, εξετάζεται η περίπτωση οι άρχοντες του Αγίου Ηλία να ασκούσαν κάποιου είδους έλεγχο στην περιοχή και ίσως να καθοδηγούσαν ως ένα σημείο και τα συνεργεία των τεχνιτών.
Ο Τάφος του «Μυκηναίου» Άρχοντα Πολεμιστή στην Αιτωλοακαρνανία
Η ανακάλυψη ενός εξαιρετικά πλούσιου κιβωτιόσχημου τάφου στον Κουβαρά Αιτωλοακαρνανίας καταδεικνύει τις «διεθνείς» σχέσεις της Ακαρνανίας κατά την Υπομυκηναϊκή/Πρώιμη Πρωτογεωμετρική περίοδο. Ο οπλισμός του νεκρού, και ειδικά ένα ξίφος Naue II «τύπου Allerona» με χρυσή συρμάτινη διακόσμηση στη λαβή, και (ακόμη) ένα μυκηναϊκού τύπου ξίφος με ελεφαντοστέινη επένδυση λαβής, ζεύγος χάλκινων κνημίδων, ένα διμεταλλικό μαχαίρι με επένδυση της λαβής από ελεφαντοστό, καθώς επίσης μια χρυσή κύλικα και ένας χάλκινος τριποδικός λέβητας, μαρτυρούν την υψηλή κοινωνική του θέση.
Στα αρχαία Κόροντα στην αρχαία πόλη έχουν βρεθεί αρχαίοι τάφοι με σημαντικά ευρήματα, όπως κοσμήματα, νομίσματα, αγγεία κ.α. Ευρήματα της πόλεως από τις ανασκαφές που έγιναν το 1906 από τον Γ. Σωτηριάδη και το 1956 από τον Ν. Ζαφειρόπουλο βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αγρινίου. Επίσης ο δρ Ιωάννης Νεραντζής στο ιδιαίτερο βιβλίο του Η Αρχαία Στρατική Ακαρνανίας: Μνημειακή Τοπογραφία, Επιγραφές και Αρχαιολογικά Ευρήματα αναφέρει: Η μεγάλη νεκρόπολη της αρχαίας πόλης της Στράτου εκτεινόταν βορείως, δυτικώς και νοτίως της πόλεως. (Δες σχετ. ΑΑ 1994, σ. 606). Συμπεριελάμβανε δηλαδή τρία νεκροταφεία: 'Ενα βορείως της πόλης, ένα δυτικώς της πόλης και ένα νοτίως της πόλης. Από αυτά έχουν ερευνηθεί ανασκαφικά τα δύο τελευταία. Οι τάφοι που έχουν ανασκαφεί ή εντοπισθεί ανήκουν κυρίως στους Κλασσικούς και Ελληνιστικούς Χρόνους. Επίσης στην αρχαία Πλευρώνα εξωτερικά της οχύρωσης της πόλης έχουν εντοπιστεί τα νεκροταφεία της : το Ν, το ΝΔ και το Δ. Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν ερευνηθεί ορισμένοι απλοί, αλλά και κάποιοι μνημειώδεις, «μακεδονικού τύπου», τάφοι, κτισμένοι με το ψευδοϊσόδομο τραπεζιόσχημο σύστημα δόμησης. Ανάμεσα στις Αιτωλικές πόλεις Καλυδώνα και Αλίκυρνα, πλησίον της πόλης του Μεσολογγίου και στην θέση «Ρηγαίικα», εντοπίστηκε το μεγαλύτερο και πιο οργανωμένο νεκροταφείο των κλασικών – ελληνιστικών χρόνων της Αιτωλοακαρνανίας. Βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση από την υφιστάμενη Ε.Ο. Αντιρρίου – Ιωαννίνων και συνολικά ερευνήθηκαν 550 τάφοι, οι οποίοι απέδωσαν πλούσια κτερίσματα, αποκαλύπτοντας την ευημερία της κοινωνίας και ταυτόχρονα τις εμπορικές και πολιτιστικές επαφές των Αιτωλών με άλλα μεγάλα κέντρα του αρχαίου κόσμου. Η κύρια ταφική πρακτική που απαντάται είναι αυτή του ενταφιασμού, χωρίς ωστόσο να λείπουν και οι περιπτώσεις του εγχυτρισμού. Η πλειονότητα των τάφων ήταν κατά κύριο λόγο λακκοειδείς και κιβωτιόσχημοι, ενώ ξεχωρίζουν δύο θαλαμωτοί «μακεδονικού» τύπου. Οι τάφοι περιείχα κατά κανόνα την ταφή ενός ατόμου, όμως εντοπίστηκαν και τάφοι με δύο επάλληλες ταφές.
Από τους τάφους προέρχεται πλούσιο κτερισματικό υλικό της κλασικής – υστεροκλασικής και ελληνιστικής εποχής, συνολικά 670 αντικειμένων, όπως πήλινα και υάλινα αγγεία, πήλινα ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα ειδώλια. Από τα ευρήματα δεν έλειπαν και τα μετάλλινα αντικείμενα, όπως κοσμήματα, εξαρτήματα ενδυμασίας, καλλωπισμού κ.α. Επίσης βρέθηκαν «χαρώνειοι» οβολοί, τοποθετημένοι κατά κανόνα στην στοματική κοιλότητα του νεκρού, ασημένια και χάλκινα νομίσματα κ.ά. Μετά το πέρας των ανασκαφών οι τάφοι διατηρούνται σε κατάχωση.
Το Ηρώο της Καλυδώνας!
Σε ένα από τα νεκροταφεία της αρχαίας Καλυδώνας έχει αποκαλυφθεί από τη δεκαετία του 1920 ταφικό μνημείο, γνωστό ως Ηρώο της Καλυδώνας ή Λεόντειο. Τα ηρώα στην αρχαιότητα ήταν ταφικά μνημεία προσώπων που μετά το θάνατό τους ελάμβαναν ιδιαίτερες τιμές και λατρεύονταν ως ήρωες. Στην περίπτωση της Καλυδώνας, το πρόσωπο ήταν κάποιος Λέων που έφερε τον τίτλο «Νέος Ηρακλής», σύμφωνα με τις επιγραφές που βρέθηκαν στο κύριο δωμάτιο του κτηρίου. Το μνημείο χτίστηκε γύρω στο 100 π.Χ.
Οι ερευνητές θεωρούν τον Λέοντα πρόγονο μιας σημαντικής οικογενείας της Καλυδώνας, στον οποίο οι απόγονοί του έκαναν αφιερώσεις. Ο τίτλος «Νέος Ηρακλής» δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη, επειδή συναντάμε ανάλογα παραδείγματα χρήσης τοπικών μυθολογικών παραδόσεων για την ηρωοποίηση επιφανών ατόμων ήδη από τον 3ο αιώνα π.Χ. Το Λεόντειο δεν είναι το μοναδικό ταφικό μνημείο που περιλαμβάνει το νεκροταφείο της πόλης, πλην όμως το πιο εντυπωσιακό που έχει ανασκαφεί.
Το μνημείο αποτελεί ένα ασυνήθιστο κτήριο που μοιάζει περισσότερο με παλαίστρα παρά με Ηρώο. Η κάτοψή του είναι σχεδόν τετράγωνη με μεγάλη αυλή στο κέντρο που περιτριγυριζόταν από 28 κίονες. Εδώ γίνονταν αθλητικοί αγώνες ή άλλες εκδηλώσεις στο πλαίσιο λατρευτικών τελετών. Πιθανόν τριγύρω της αυλής να υπήρχαν χώροι ή μικρά δωμάτια στη δυτική, ανατολική και νότια πλευρά του μνημείου. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του. Στο υπόγειο ενός από τα δωμάτια υπήρχε ο τάφος-κρύπτη, πιθανώς του Λέοντος, που ελκύει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον.
Ο υπόγειος ταφικός θάλαμος περιείχε δύο μαρμάρινες σαρκοφάγους σε μορφή κλινών, με μαρμάρινα προσκέφαλα για τους νεκρούς. Οι σαρκοφάγοι διατήρησαν την ανάγλυφη διακόσμηση κατά μίμηση χάλκινων και ξύλινων προτύπων. Ενδεχομένως, ο τάφος να αποτέλεσε τον πυρήνα γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε ολόκληρη η κατασκευή. Ακριβώς πάνω από την ταφική κρύπτη υπήρχε η μεγαλύτερη αίθουσα του Ηρώου. Είχε σχήμα «Τ», όπου γίνονταν οι λατρευτικές τελετουργίες. Σε αυτή την αίθουσα βρέθηκαν 11 μαρμάρινα μετάλλια που περικύκλωναν γλυπτά ηρώων και θεών που λατρεύονταν στην αρχαία Καλυδώνα και κοσμούσαν τους τοίχους του δωματίου. Μέσα στα πρόσωπα αυτά αναγνωρίστηκαν ο ήρωας Μελέαγρος, καθώς και ο Ηρακλής, ο Δίας, η Αφροδίτη και ο Έρωτας.
Στον Τύμβο Καστά τα αποτελέσματα της αρχαιολογικής σκαπάνης αναδείκνυαν το κάλλος ενός σύνθετου έργου αρχιτεκτονικής. Οι λεπτομέρειες στο εσωτερικό μνημείο, στα αγάλματα και το εντυπωσιακό ψηφιδωτό που απεικονίζει την κάθοδο της Περσεφόνης στον Άδη αναδείκνυαν την ομορφιά που καλλιέργησαν οι Έλληνες γύρω από τις τέχνες.
Στη θέση Μήλα της Παλαιομάνινας, περίπου 250 μέτρα δυτικά της όχθης του Αχελώου ποταμού, ανασκάφηκε από τον Ε. Μαστροκώστα το 1965 και βρέθηκε συλημένος μεγάλος θολωτός (μυκηναϊκός) τάφος. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους σε όλη την Ελλάδα, αλλά σκεπάζεται από χώμα, δέντρα, χορτάρια και … αδιαφορία!
Πηγή φωτογραφίας: Γιάννης Νίτσας
Πηγή φωτογραφίας: Γιάννης Νίτσας
Θολωτός τάφος στην Αρχαία Στράτο. Ο τάφος βρίσκεται έξω από την κεντρική πύλη στην Αρχαία Στράτο, μόλις λίγα μέτρα από τα σπίτια του χωριού. Ωστόσο είναι εγκαταλελειμμένος, γεμάτος αγριόχορτα και βάτα ενώ η πρόσβαση είναι δύσκολη.
Ο δρ Ιωάννης Νεραντζής στο ιδιαίτερο βιβλίο του Η Αρχαία Στρατική Ακαρνανίας: Μνημειακή Τοπογραφία, Επιγραφές και Αρχαιολογικά Ευρήματα αναφέρει: Η μεγάλη νεκρόπολη της αρχαίας πόλης της Στράτου εκτεινόταν βορείως, δυτικώς και νοτίως της πόλεως. (Δες σχετ. ΑΑ 1994, σ. 606). Συμπεριελάμβανε δηλαδή τρία νεκροταφεία: 'Ενα βορείως της πόλης, ένα δυτικώς της πόλης και ένα νοτίως της πόλης. Από αυτά έχουν ερευνηθεί ανασκαφικά τα δύο τελευταία. Οι τάφοι που έχουν ανασκαφεί ή εντοπισθεί ανήκουν κυρίως στους Κλασσικούς και Ελληνιστικούς Χρόνους
Ο δρ Ιωάννης Νεραντζής στο ιδιαίτερο βιβλίο του Η Αρχαία Στρατική Ακαρνανίας: Μνημειακή Τοπογραφία, Επιγραφές και Αρχαιολογικά Ευρήματα αναφέρει: Η μεγάλη νεκρόπολη της αρχαίας πόλης της Στράτου εκτεινόταν βορείως, δυτικώς και νοτίως της πόλεως. (Δες σχετ. ΑΑ 1994, σ. 606). Συμπεριελάμβανε δηλαδή τρία νεκροταφεία: 'Ενα βορείως της πόλης, ένα δυτικώς της πόλης και ένα νοτίως της πόλης. Από αυτά έχουν ερευνηθεί ανασκαφικά τα δύο τελευταία. Οι τάφοι που έχουν ανασκαφεί ή εντοπισθεί ανήκουν κυρίως στους Κλασσικούς και Ελληνιστικούς Χρόνους
Το εξίσου σημαντικό μνημείο της αρχαίας Καλυδώνας είναι το Ηρώο. Ανακαλύφθηκε λίγο πριν το 1940 από τον αρχαιολόγο Κωνσταντίνο Ρωμαίο. Ανασκαφικές προσπάθειες είχαν γίνει και παλαιότερα από ξένες αρχαιολογικές ομάδες. Πρόκειται για τετράπλευρο κτίριο με αυλή στο κέντρο του, στοά και είσοδο στη βόρεια πλευρά, και μικρά δωμάτια τόσο στη βόρεια όσο και στην ανατολική.
Στον κυρίως νεκρικό θάλαμο της Αρχαίας Καλυδώνας υπάρχουν δυο θαυμάσιες λίθινες κλίνες που σε σχήμα Γ πιάνουν το μεγαλύτερο μέρος του στεγασμένου με κομψή καμάρα θαλάμου.
Ανάμεσα στις Αιτωλικές πόλεις Καλυδώνα και Αλίκυρνα, πλησίον της πόλης του Μεσολογγίου και στην θέση «Ρηγαίικα», εντοπίστηκε το μεγαλύτερο και πιο οργανωμένο νεκροταφείο των κλασικών – ελληνιστικών χρόνων της Αιτωλοακαρνανίας.
Ο ένας από τους τρείς εντυπωσιακούς μυκηναϊκούς θολωτούς τάφους στον ‘Αγιο Ηλία Ιθωρίας,!
Άποψη του θολωτού τάφου στην Αρχαία Στράτο
Άποψη του επιχωματισμένου θολωτού τάφου στη θέση Μήλα.
Πηγή φωτοηγραφίας: Γιάννης Νίτσας
Πηγή φωτοηγραφίας: Γιάννης Νίτσας
Πηγές:
Archaiologia.gr
Γη Αιτωλών και Ακαρνάνων
Discoveryaitoloakarnania
