Στην πανδημία, χρειαζόμαστε περισσότερη δημοκρατία, όχι λιγότερη.
Οι δημοκρατίες μας φαίνονται ιδιαίτερα ευάλωτες σε αυτή την πανδημία. Ο περιορισμός της είναι υψίστης σημασίας, όμως σε περίοδο δοκιμασίας, οφείλουμε περισσότερο από ποτέ να διεκδικούμε διαφάνεια και λογοδοσία. © Mitja Kobal / Greenpeace
Όλοι μας επιζητούμε να βγούμε όσο το δυνατόν συντομότερα όσο πιο αλώβητοι από την πανδημία. Ωστόσο, σε μία κατάσταση φόβου, πανικού και ανασφάλειας για τα πολύ βασικά (υγεία, εισόδημα, τροφή) βομβαρδιζόμαστε από τόση πληροφορία που συχνά έρχεται και ο συναισθηματικός εκβιασμός για τα εξίσου πολύ βασικά (ελευθερία, δημοκρατία, βιώσιμος πλανήτης). Είναι ανθρώπινο και απολύτως κατανοητό. Όμως, συχνά σταματάμε να αρθρώνουμε δημόσια την οποιαδήποτε σκέψη, λέξη, άποψη, προβληματισμό ή κριτική.
Ας πάρουμε μία ανάσα για ένα λεπτό κι ας αναγνωρίσουμε ότι: η προστασία της δημόσιας υγείας, του περιβάλλοντος και η στροφή σε μία δίκαιη οικονομία, στοιχεία αλληλένδετα, περνούν μέσα από ένα αδιάβλητο σύστημα συνταγματικής ειρήνης, διαφάνειας, δικαιοσύνης. Τόσο υπό κανονικές συνθήκες όσο και σε καιρό κρίσης.
Κλείνοντας τα μάτια σε αδιαφανείς διαδικασίες, βάζουμε τις βάσεις για την επόμενη κρίση.
Προστατεύοντας την Δημοκρατία
Ο περιορισμός της εξάπλωσης του ιού είναι υψίστης σημασίας. Αλλά είναι ταυτόχρονα η στιγμή για να εξετάσουμε τις άμεσες συνέπειες που θα μπορούσε να έχει ο ιός στα πολιτικά μας συστήματα παγκοσμίως. Η δημοκρατία φαίνεται ιδιαίτερα ευάλωτη σε αυτή την πανδημία.
Σε κάποιες χώρες όπως στη Σιγκαπούρη και το Ισραήλ, οι κυβερνήσεις επικαλούνται την κρίση για να αρχίσουν να παρακολουθούν τους ανθρώπους μέσω των κινητών τηλεφώνων τους. Κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί αυτή τη στιγμή ότι μέτρα αστυνόμευσης ή άλλες διαδικασίες που αποφασίζονται εν μία νυκτίδεν θα παραμείνουν και την επαύριο. Μόνο λίγες εβδομάδες χρειάστηκαν ώστε η Ύπατη Αρμοστεία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ να σπεύσει να υπενθυμίσει στις κυβερνήσεις να μην χρησιμοποιήσουν τον Covid-19 ως κάλυψη για κατασταλτικά, μεροληπτικά ή αντισυνταγματικά μέτρα.
Τέτοια μέτρα δεν βάλλουν απλώς ενάντια στα δημοκρατικά δικαιώματά μας. Κατά κανόνα χρησιμοποιούνται για την προώθηση συγκεκριμένων επιχειρηματικών συμφερόντων, τα οποία διόλου δεν συμπίπτουν με το ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον.
Παρόμοια παραδείγματα άσκησης επικίνδυνης εξουσίας υφίστανται όταν ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της δημοκρατίας, η λογοδοσία, υπονομεύεται και τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, τα δικαστήρια και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως αποτελεσματικοί φορείς ελέγχου. Βραχυπρόθεσμα, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αμφίβολη λήψη αποφάσεων. Μακροπρόθεσμα, μπορεί να δώσει “πάτημα” σε λαϊκιστές, αυταρχικούς και εν γένει πολιτικούς επιρρεπείς στη διαφθορά και στα συμφέροντα να υπονομεύσουν περαιτέρω τα δημοκρατικά συστήματα.
Η λογοδοσία είναι ένα από τα σημαντικότερα κεκτημένα που έχουμε για να συνεχίσουμε ως κοινωνία να θέτουμε κυβερνήσεις αλλά και εταιρείες προ των ευθυνών τους. Πόσο δε μάλλον όταν σε περιόδους κρίσης προτεραιότητα πρέπει να δίνεται στην κοινωνία και τα πιο ευάλωτα στρώματα, και όχι στη διάσωση των εταιρειών που έχουν σημαντική ευθύνη για την κατάσταση που βρισκόμαστε σήμερα.
Ανησυχητικά σημάδια για το περιβάλλον, τη δημοκρατία και την υγεία μας
Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι από τη Συμφωνία του Παρισιού το 2015, οι μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες παγκοσμίως έχουν διοχετεύσει περισσότερα από 2,66 τρις. δολάρια σε επενδύσεις ορυκτών καυσίμων, που υπονομεύουν την περιβαλλοντική κρίση αλλά και την ίδια μας την υγεία (ας αναλογιστούμε ότι η σύνδεση ατμοσφαιρικής ρύπανσης και ποσοστών θνησιμότητας από τον κορωνοϊό πλέον αναγνωρίζεται και επιστημονικά, ενώ η καταστροφή των οικοσυστημάτων ευνοεί την εξάπλωση παρόμοιων ζωονόσων). Ειδικότερα, τώρα εν μέσω πανδημίας πολιτικοί ηγέτες και κυβερνήσεις (πχ. ΗΠΑ) διαπραγματεύονται μέτρα διάσωσης της εξορυκτικής βιομηχανίας. Στον Καναδά, ο ίδιος προβληματισμός και ανησυχία έστρεψε 265 επιστήμονες να ζητήσουν από τον πρωθυπουργό της χώρας να μην διαπραγματευτεί τέτοια μέτρα ως απάντηση στην πανδημική κρίση.
Σιωπηλά, η ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία (ACEE) ήδη ζητάει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δείξει ελαστικότητα στη νομοθεσία για το κλίμα και να μην τηρηθούν τα χρονοδιαγράμματα για την κυκλοφορία κινητήρων με μειωμένους ρύπους. Στην Ελλάδα το πρόσφατο πολυνομοσχέδιο για την προστασία του περιβάλλοντος επιτρέπει εξορύξεις υδρογονανθράκων σε ζώνες προστασίας της φύσης. Το ίδιο το πολυνομοσχέδιο φαίνεται να προωθείται με διαδικασίες-εξπρές εν μέσω καραντίνας και παρά το γεγονός ότι οι ελεγκτικές διαδικασίες της Βουλής υπολειτουργούν αυτές τις ημέρες.
Business as usual ή στο πλευρό της κοινωνίας;
Σήμερα βλέπουμε εταιρείες που έχουν συμβάλει στην κρίση να προσφέρουν έκτακτη βοήθεια για την αντιμετώπισή της. Μπροστά στη διάσωση ανθρώπινων ζωών, κάθε βοήθεια ευπρόσδεκτη. Το ερώτημα που τίθεται όμως είναι αν ο τρόπος που θα συνεχίσουν οι εταιρείες αυτές να λειτουργούν θα παραμείνει ο ίδιος. Πρόκειται για εταιρείες που συχνά επωφελούνται από αδιαφανείς διαδικασίες. Που το επιχειρηματικό τους μοντέλο βλάπτει το περιβάλλον, τους φυσικούς πόρους και την υγεία μας. Θα τις βρει η επόμενη μέρα στην πλευρά της κοινωνίας ή ξανά στο δικό τους business as usual; Και επειδή ξέρουμε την απάντηση, θα έχουμε τις απαραίτητες δημοκρατικές διαδικασίες προκειμένου να προστατέψουμε τα δικαιώματά μας;
Όπως πρόσφατα δήλωσε ο Αμερικανός φιλόσοφος N.Chomsky “ο κορωνοϊός είναι φρικτός και μπορεί να έχει τρομακτικές συνέπειες, αλλά θα υπάρξει ανάκαμψη. Για την κλιματική κρίση και την πυρηνική απειλή όμως το παιχνίδι θα έχει τελειώσει αν δεν αναλάβουμε δράση τώρα.“. Η πανδημία αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα για όλους μας γιατί μας δείχνει πόσο άμεσα ως πολίτες μπορούμε να αναλάβουμε δράση για το συλλογικό συμφέρον μένοντας σπίτι. Το ίδιο αντανακλαστικό μας είναι απαραίτητο και για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων μας: στη δημοκρατία, στη ζωή, στον καθαρό αέρα, στην τροφή, στο νερό.
Σε περίοδο δοκιμασίας, οφείλουμε περισσότερο από ποτέ να διεκδικούμε διαφάνεια και λογοδοσία από αυτούς που μας κυβερνούν και τις εταιρείες που φέρουν ευθύνη για το πού βρισκόμαστε σήμερα.
