Αναλυτικός οδηγός με όλες τις βασικές πληροφορίες για τους παραγωγούς.

Η Σίκαλη καλλιεργείται τόσο για την παραγωγή σε καρπό όσο και για το χόρτο.

1) Καρπός: προορίζεται κυρίως για ανθρώπινη κατανάλωση, ενώ μικρή μόνο ποσότητα διατίθεται για ζωοτροφή σε μίγμα με άλλους σπόρους σιτηρών σε αναλογία μικρότερη από 1/3 επειδή δεν είναι πολύ γευστικός και στο στόμα των ζώων σχηματίζει μία κολλώδη ουσία, έχει δε και αντιθρεπτικούς παράγοντες.

2) Βιομάζα: για βόσκηση, ενσίρωση και παραγωγή σανού. Η βιομάζα έχει μικρότερη πεπτικότητα συγκριτικά με εκείνη των άλλων σιτηρών, επειδή τα στελέχη έχουν μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε ινώδεις ουσίες και είναι μικρότερης θρεπτικής αξίας σε σχέση με σιτάρι, κριθάρι, βρώμη.

Καλλιεργητικές Εργασίες

Κλίμα και Έδαφος

Έχει περιοριστεί σε φτωχά εδάφη ή σε περιοχές με πολύ χαμηλές θερμοκρασίες το χειμώνα, όπου δεν επιτρέπεται η αποδοτική καλλιέργεια του σιταριού. Κυρίως σε πτωχά όξινα εδάφη των ορεινών περιοχών. Ακάλυπτη αντέχει μέχρι -37οC και κάτω από το χιόνι μέχρι. -60oC. Δεν αντέχει όμως στις υψηλές θερμοκρασίες.

Το ριζικό σύστημα πολύ ανεπτυγμένο φτάνει μέχρι 1,7 μ. βάθος του δίνει αντοχή σε ξηρασία καθώς και η πρωιμότητά της.

O συνδυασμός εαρινοποίησης και μακράς φωτοπεριόδου είναι απαραίτητος για άνθηση της σίκαλης. Παρά το μεγάλο ύψος της (πιο ψηλή από τα άλλα σιτηρά) δεν πλαγιάζει εύκολα λόγω των μηχανικών ιδιοτήτων του στελέχους και του έντονου αδελφώματος.

Οι υψηλότερες αποδόσεις παρατηρούνται σε γόνιμα, καλώς στραγγιζόμενα πηλώδη εδάφη, όμως είναι περισσότερο παραγωγική από όλα τα άλλα χειμερινά σιτηρά σε άγονα, αμμώδη, όξινα ξεπλυμένα εδάφη.

Μηχανική καλλιέργεια

Λιγότερο απαιτητική από τα άλλα χειμωνιάτικα σιτηρά σε κατεργασία εδάφους γιατί ανταγωνίζεται τα ζιζάνια αποτελεσματικότερα. Σε αγρούς χωρίς πολλά ζιζάνια είναι δυνατή η σπορά χωρίς προετοιμασία του εδάφους ανάμεσα σε καλαμιές ή φυτικά υπολείμματα (με προστασία των φυταρίων από το χειμερινό ψύχος λόγω του ότι συγκρατείται το χιόνι το οποίο προστατεύει τα νεαρά φυτά από το ψύχος, μείωση κινδύνων διάβρωσης εδαφών και εξοικονόμηση υγρασίας).

Αμειψισπορά

Εναλλαγή με χειμερινό ψυχανθές: Σε περίπτωση καλλιέργειας σε αμμώδη εδάφη μπορεί να εναλλάσσεται με πατάτα, αραχίδα και λούπινο που ευδοκιμούν σε αμμώδη εδάφη.

Λίπανση

3,5-5 κιλά Ν/στρ. Αν ποσότητες μεγαλύτερες από 7 κιλά/στρ μπορεί πλάγιασμα. Ο Ρ 5 κιλά/στρ., ενώ το Κ αν υπάρχει ανάγκη 3-4 κιλά /στρ. Αν πάει για βοσκή το Ν περισσότερο μέχρι και 13 κιλά/στρ.

Χαρακτηριστικά Σποράς

Αποκλειστικά το φθινόπωρο την ίδια περίπου εποχή σποράς με το σιτάρι μπορεί όμως να σπαρθεί και 2 εβδομάδες μετά διότι αναπτύσσεται σε χαμηλότερες θερμοκρασίες. Αν πάει για χλωρά νομή, βόσκηση ή χλωρά λίπανση πρέπει να σπέρνεται ένα περίπου μήνα νωρίτερα από τη συνηθισμένη ημερομηνία για να έχει προλάβει το φυτό να αποκτήσει την απαιτούμενη ανάπτυξη.

Ποσότητα σπόρου: 14-16 κιλά/στρέμμα για τις καρποδοτικές και 16-18 κιλά για χορτοδοτικές.

Βάθος σποράς: 2,5-3 εκ σε υγρά εδάφη ενώ σε ξηρότερα και αμμώδη φθάνει τα 5-7 εκ.

Άρδευση: Ισχύουν τα γενικά για σιτάρι όμως η σίκαλη καλλιεργείται κυρίως ως ξηρική.

Φυτοπροστασία Σίκαλης

♦Ζιζάνια

Τα κυριότερα αγρωστώδη ζιζάνια: ΑγριοΣίκαλη (Avena sterilis), Ήρα (Lollium spp.), Αλεπονουρά (Alopecurus myosyroides), Φάλαρη (Pahlaris spp.), Βρόμος (Bromus spp.). Τα κυριότερα πλατύφυλλα ζιζάνια είναι: Παπαρούνα (Papaver rhoeas), Κίρσιο (Cirsium arvense), Σινάπια (Sinaris spp.), Χαμομήλι (Matricaria spp., Πολυκόμπι (Polygonum aviculare), Κολλητσίδα (Gallium aparine), Στελλάρια (Stelaria media), Καψέλλα (Capsela bursa-pastoris), Βερόνικα (Veronica spp.), Καπνόχορτο (Fumaria officinalis).

Προληπτικά Μέτρα:Αποφυγή εισαγωγής σπόρων ζιζανιών στον αγρό. Ο καθαρισμός των μηχανημάτων, η χρησιμοποίηση σπόρου ή κοπριάς απαλλαγμένων από σπόρους ζιζανίων συμβάλλει στην αποφυγή και στη μείωση της μόλυνσης του αργού από ζιζάνια.

  ⇒ Μέτρα πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας

Σωστή προετοιμασία σποροκλίνης: Συμβάλλει στο γρήγορο φύτρωμα και ανάπτυξη της καλλιέργειας, στην παρουσία εύρωστων και ανταγωνιστικών φυτών

Ιστορικό παρουσίας ειδών ζιζανίων στον αγρό: Το ιστορικό του αγρού σχετικά με το ποια είδη ζιζανίων εμφανίζονται στον αγρό συμβάλλει στη σωστή επιλογή της κατάλληλης μεθόδου ή του συνδυασμού μεθόδων αντιμετώπισης ζιζανίων. Ειδικά παρέχει πληροφορίες για την ορθή επιλογή ζιζανιοκτόνου.

Εδαφολογική ανάλυση (pH εδάφους, % ποσοστό οργανικής ουσίας, δομή εδάφους): Η εδαφολογική ανάλυση δίνει πληροφορίες για την επιλογή προφυτρωτικού ζιζανιοκτόνου αλλά και τη δόση εφαρμογής του. Πχ. σε ελαφρά εδάφη ή/και σε εδάφη με χαμηλό ποσοστό οργανικής ουσίας πρέπει να εφαρμόζονται χαμηλές δόσεις ζιζανιοκτόνων, προς αποφυγή συμπτωμάτων φυτοτοξικότητας και έκπλυσης του ζιζανιοκτόνου.

Σπόρος απαλλαγμένος από σπόρους ζιζανίων με υψηλή βλαστική και φυτρωτική ικανότητα: Σπόρος μολυσμένος με σπόρους ζιζανίων αποτελεί συντελεί στη μόλυνση του αγρού με ζιζάνια. Σπόρος με υψηλή βλαστική και φυτρωτική ικανότητα θα παράγει ανταγωνιστικά φυτά.

Αλληλοπάθεια: (Καλλιέργεια φυτών και ενσωμάτωση των υπολειμμάτων τους με αλληλοπαθητικές ιδιότητες. Η ενσωμάτωση υπολειμμάτων τέτοιων καλλιεργειών π.χ. σόργο, συντελεί στη μείωση του πληθυσμού των ζιζανίων στη επόμενη καλλιέργεια του Σίκαλης).

Ορισμένα φυτά (όπως πχ. το σόργο) έχουν την ικανότητα να εκκρίνουν στο έδαφος ουσίες με αλληλοπαθητικές ιδιότητες, που αναστέλλουν το φύτρωμα ή την ανάπτυξη ζιζανίων για την επόμενη καλλιέργεια.

  ⇒ Μέτρα αύξησης του ανταγωνισμού του Σίκαλης πριν την εμφάνιση των ζιζανίων

Πρώιμη σπορά: Σε περιπτώσεις καθυστέρηση της σποράς λόγω καιρικών συνθηκών ή άλλων συνθηκών τα φυτά που προκύπτουν είναι κοντύτερα, παράγουν λιγότερα αδέλφια και γενικά είναι λιγότερο ανταγωνιστικά έναντι των ζιζανίων.

Ποικιλία σπόρου: Χρήση ανταγωνιστικότερων ποικιλιών Σίκαλης (γρηγορότερη και πιο εύρωστη ανάπτυξη, παραγωγή περισσότερων αδελφιών, προσαρμοστικότητα στην περιοχή. κα.).

Αμειψισπορά: Τα είδη των φυτών που θα εισαχθούν σε ένα σύστημα αμειψισποράς εξαρτώνται από την περιοχή καλλιέργειας, το έδαφος και τη δυνατότητα άρδευσης. Η αμειψισπορά συστήνεται ιδιαίτερα για την αντιμετώπιση της αγριοΣίκαλης (Avena sterilis), ήρας (Lollium spp.) και κίρσιο (Cirsium arvense).

• Η αμειψισπορά συμβάλλει στην αντιμετώπιση των ζιζανίων μέσω της αλλαγής των συνθηκών ανάπτυξής τους, που είναι προσαρμοσμένα σε μία καλλιέργεια. Επίσης, παρέχει τη δυνατότητα εφαρμογής άλλων εναλλακτικών μέτρων αντιμετώπισης των ζιζανίων, τη δυνατότητα επιλογής ανταγωνιστικότερων ειδών έναντι των ζιζανίων, αλλά και χρησιμοποίησης άλλων πιο αποτελεσματικών ζιζανιοκτόνων.

♦Εχθροί Σίκαλης

Haplodiplosis marginata (Cecidomiidae) κ.ο Μαρτζινάτα

Το έντομο προσβάλει το βλαστό των σιτηρών και οι παραγόμενοι σπόροι είναι ατροφικοί. Το κυριότερο στάδιο προσβολής είναι αυτό της προνύμφης Τα ενήλικα είναι μικρά, έχουν τη μορφή της μύγας και μήκος 5mm.

• Η τροφική δραστηριότητα της προνύμφης δημιουργεί εξογκώματα που μοιάζουν με σαμάρια. Σε μεγάλους πληθυσμούς τα εξογκώματα ενώνονται και ο βλαστός καταστρέφεται ολοσχερώς.
• Η απώλεια στην παραγωγή εξαρτάται από την χρονική στιγμή της προσβολής την ημερομηνία σποράς / ζωηρότητα της καλλιέργειας.
• Εμφανίζονται από το Μάιο και μετά.

Η καταπολέμηση του εντόμου γίνεται κυρίως με καλλιεργητικές μεθόδους και προληπτικούς όπως: Αμειψισπορά & Εναλλαγή καλλιεργειών-Καταπολέμηση ζιζανίων-Χημική Καταπολέμηση.

• Η εναλλαγή με άλλες καλλιέργειες εκτός από το σιτάρι και το κριθάρι για ένα ή δυο χρόνια έχει ως αποτέλεσμα την μείωση του πληθυσμού του εντόμου σε επίπεδο ασφαλείας. Η αμειψισπορά και οι καλλιεργητικές συνθήκες που επιταχύνουν τη βλάστηση του σπόρου και κάνουν τα φυτά πιο υγιή μειώνουν τις απώλειες της παραγωγής.
• Πολύ σημαντική είναι επίσης η καταπολέμηση των ζιζανίων γιατί βοηθάει πολύ το αποτέλεσμα της αμειψισποράς.
• Η προληπτική χρήση εντομοκτόνων είναι απαραίτητη και πρέπει να στοχεύει εναντίον των νεοεκολλαπτόμενων προνυμφών που μετακινούνται από τα σημεία εκκόλαψης προς τα σημεία τροφής.
• Ο χρόνος εφαρμογής είναι πολύ κρίσιμος και πρέπει να συμπίπτει με το μέγιστο της εκκόλαψης των αυγών και τη μετανάστευση των προνυμφών(10 μέρες μετά το μέγιστο της δραστηριότητας του εντόμου).

Zabrus tenebrionides(Carabidae) κ.ο Ζαβρός των σιτηρών

Είναι πολύ συνηθισμένο έντομο στις μεσογειακές χώρες. Κόβει τις ρίζες και το βλαστό των φυτών. Άμεσα ή έμμεσα προκαλεί μεγάλη μείωση στη σοδειά. Τα κυριότερα συμπτώματα είναι ότι με προσεκτική εξέταση του αγρού μπορούμε να δούμε στο έδαφος πολλούς κομμένους βλαστούς και φύλλα.

Τα κυριότερα στάδια προσβολής είναι: Ενήλικα και Προνύμφες.

Η καταπολέμηση του εντόμου είναι πολύ δύσκολη αλλά γίνεται κυρίως με καλλιεργητικές μεθόδους και προληπτικούς όπως: Αμειψισπορά - Χημική Καταπολέμηση.

• Οι προνύμφες προκαλούν ζημιές στα νεαρά φυτά το Νοέμβριο. Το χειμώνα η δραστηριότητα των προνυμφών μειώνεται και εντείνεται την ερχόμενη άνοιξη
• Αμειψισπορά για 3-4 χρόνια με φυτά εκτός της οικογένειας των Graminae (με παράλληλη φυσικά καταστροφή αγρωστωδών ζιζανίων). Αν δεν είναι δυνατό αυτό τότε η εφαρμογή εντομοκτόνων ουσιών μπορεί να γίνει το φθινόπωρο ή το χειμώνα όταν επικρατεί σχετικά μακρά περίοδος κάπως ζεστών ημερών. Για λόγους οικονομίας και οικολογίας ψεκάζουμε μόνο τις «κηλίδες» προσβολής και την γύρω από αυτή περιοχή.

Αφίδες (Sitobion avenae, Sitobion fragariae, Rhopalosiphum maidis, Rhopalosiphum padi, Rhopalosiphum insectrum)

Όταν ο πληθυσμός τους είναι μεγάλος μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές ζημιές. Η ζημιά που προκαλούν οι αφίδες γίνεται με την εκμύζηση του χυμού κατά τη διάρκεια της τροφικής τους δραστηριότητας. Την άνοιξη τα θηλυκά εκκολάπτονται από τα αυγά και γενούν νεαρές αφίδες.

Η καταπολέμηση του εντόμου εντόμου γίνεται κυρίως με καλλιεργητικές μεθόδους και προληπτικούς όπως: Πρόληψη και καταστροφή ξενιστών-Χημική Καταπολέμηση

Προκαλούν ζημιές σε ρίζες, βλαστούς, φύλλα, καρπούς στα οποία δημιουργούνται παραμορφώσεις, μαραίνονται και τα άνθη πέφτουν. Οι νεαρές αφίδες είναι άπτερες και μπορεί να αποκτήσουν φτερά και να διασκορπιστούν. Μια καινούρια γενιά παράγεται κάθε 3 με 4 εβδομάδες. Οι περισσότερες αφίδες διαχειμάζουν ως αυγά πάνω σε καλλιεργούμενα ή μη φυτά. Η καταπολέμηση τους είναι εύκολη και μπορεί να γίνει έγκαιρα αφού χρειάζεται αρκετός αριθμός αφίδων ανά φυτό για να προκληθεί σημαντική ζημιά.

Θρίπας των σιτηρών, Limothrips cerealium

Ενήλικα και ανήλικα τρέφονται ξύνοντας την επιφάνεια των φύλλων, κολεών και στάχεων μετά στιλέτα τους και μυζώντας το χυμό που βγαίνει από την τραυματισμένη περιοχή. Η τροφική τους δραστηριότητα προκαλεί παραμόρφωση των φύλλων και των κορυφών μαζί με ασημένιο μεταχρωματισμό και / ή δημιουργία κηλίδων. Προκαλούν κηλίδες πάνω στα φύλλα και μπορούν πολύ εύκολα να αναγνωριστούν από τους αγρότες.

Η καταπολέμηση του εντόμου εντόμου γίνεται κυρίως με καλλιεργητικές μεθόδους και προληπτικούς όπως: Πρόληψη και καταστροφή ξενιστών.

Οι κορυφές των φύλλων συνήθως συστρέφονται, μαραίνονται και ξεραίνονται. Οι θρίπες μπορούν επίσης να μεταδώσουν ιούς. Οι θρίπες υπάρχουν σχεδόν πάντα στο χωράφι. Με ξηρό καιρό ο πληθυσμός των θριπών αυξάνεται και τα φυτά αναπτύσσονται αργά. Οι θρίπες προκαλούν ζημιές νωρίς την καλλιεργητική περίοδο και ειδικά με ξηρό καιρό. Κάτω από τέτοιες συνθήκες παρατηρείται μεταχρωματισμός και μάρανση των φυτών. Τα ενήλικα δραστηριοποιούνται τον Απρίλιο και το Μάιο και γενούν τα αυγά τους σε φυτά ξενιστές. Τα ενήλικα είναι δραστήρια από τα μέσα Μαΐου μέχρι το Σεπτέμβριο. Κάτω από ευνοϊκές συνθήκες ολοκληρώνουν τον βιολογικό τους κύκλο σε δυο εβδομάδες.

♦Ασθένειες Σίκαλης

Καστανή σκωρίαση του σίτου ή σκωρίαση των φύλλων (Puccinia econdita)

Είναι η πιο διαδεδομένη ασθένεια του σίτου. Αρχικά έχουν έντονα πορτοκαλί χρώμα και αργότερα καστανό σκουριάς. Ο μύκητας προσβάλλει κυρίως τα στελέχη, τους κολεούς , τα φύλλα και στις δυο πλευρές και δευτερευόντως τα όργανα του στάχεως, με την μορφή επιμήκων φλυκταινών ουρεδοσωρών. Οι ζημιές τις οποίες προκαλεί ο μύκητας οφείλονται στις ανωμαλίες τις οποίες επιφέρει στη θρέψη του φυτού με αποτέλεσμα τη στειρότητα πολλών ανθέων και την παραγωγή μικρών κόκκων.

Οι σκωριάσεις καταπολεμούνται με τους εξής τρόπους: Ανθεκτικές Ποικιλίες-Καταπολέμηση Ζιζανίων-Αμειψισπορά & Καλλιεργητικές φροντίδες-Χημική Καταπολέμηση

Δαυλίτες

Τα φυτά με προσβολή από Δαυλίτη παρουσιάζουν μέτρια ανάπτυξη, και έχουν λεπτότερους στάχεις που διατηρούν το πράσινο χρώμα πιο αργά από τους υγιείς. Μπορεί να υπάρχουν υγιείς και Δαυλιτισμένοι κόκκοι στον ίδιο στάχυ. Οι κόκκοι μετατρέπονται σε ανοιχτές γκριζοπράσινες μάζες τελειοσπορίων που καλύπτονται από το εύθραυστο περικάρπιο που δεν καταστρέφεται αλλά θρυμματίζεται στον αλωνισμό ελευθερώνοντας σκόνη από μαύρα σπόρια με έντονη μυρωδιά, σαπισμένων ψαριών, που οφείλεται στην παρουσία τριμεθυλαμίνης. Υποβάθμιση της ποιότητας των κόκκων λόγω των χρωματισμών τους από τα τελειοσπόρια συνοδεύεται και από μείωση της ποσότητας αν σπαρθεί μολυσμένος σπόρος που μπορεί να φτάσει το 80%.

Οι δαυλίτες καταπολεμούνται με τους εξής τρόπους: Απολύμανση του σπόρου-Αμειψισπορά & Καλλιεργητικές φροντίδες-Ανθεκτικές Ποικιλίες.

Σεπτοριάσεις

Οφείλεται στους μύκητες Septoria nodurum και septoria tritici. Ο πρώτος προσβάλλει τα λέπυρα και τους χιτώνες κυρίως των ανθέων αλλά και τα στελέχη και τα φύλλα. Ο δεύτερος προσβάλλει τα φύλλα κυρίως σε όλα τα στάδια ανάπτυξης του φυτού αλλά και τα στελέχη κι τα λέπυρα.

Οι σεπτοριάσεις καταπολεμουνται κυρίως με τους εξής τρόπους: Καλλιεργητικές φροντίδες-Αμειψισπορά-Ανθεκτικές Ποικιλίες.

Συγκομιδή και Τεχνικές

1. Για καρπό: Χρονικά τοποθετείται κατά το μήνα Ιούνιο, 10 με 12 εβδομάδες από τη σπορά. Όταν τα φυτά βρίσκονται στην οικονομική ωρίμανση: τα φυτά είναι ξηρά και εύθραυστα και οι καρποί είναι σκληροί και έχουν χρώμα γκρι, καστανό ή μαύρο (εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά του γονότυπου). Υγρασία των καρπών 12-14%.

• Οι καρποί βρίσκονται κοντά στην ασφαλή υγρασία για αποθήκευση και δεν χρειάζεται τεχνητή ξήρανση.

2. Για παραγωγή βιομάζας: Κοπή μέχρι το στάδιο του γάλακτος ή της μαλακής ζύμης. Η συγκομιδή δεν πρέπει να γίνεται μετά από βροχή και το έδαφος δεν πρέπει να είναι βρεγμένο.

• Αποδίδει τα υψηλότερα ποσά βιομάζας από τα άλλα χειμωνιάτικα σιτηρά και έχει τις υψηλότερες αποδόσεις σε πρωτεΐνη/στρ αλλά μικρότερη πεπτικότητα. Μπορεί να δώσει και μια μειωμένη παραγωγή σε καρπό λόγω της ικανότητας για αναβλάστηση ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια ανάπτυξης. Βόσκηση γίνεται χειμώνα ή/και άνοιξη Συγκαλλιέργεια με ψυχανθή βελτιώνει την ποιότητα. Οι καρποί δεν πρέπει να έχουν υγρασία μεγαλύτερη από 14% γιατί μειώνεται σημαντικά ο μέγιστος επιτρεπόμενος χρόνος για αποθήκευση και αυξάνονται πολύ οι κίνδυνοι αλλοιώσεων του προϊόντος.

Μηχανική συγκομιδή

Θεραλωνισμός με αυτοκινούμενες θεραλωνιστικές μηχανές, που αφήνουν άθικτα τα στελέχη σε περίπτωση που γίνεται χρήση της καλαμιάς. Ο καρπός από τη θεραλωνιστική μηχανή μεταφέρεται στην αποθήκη χωρίς ξήρανση, αφού πρώτα εξασφαλιστεί ότι είναι απαλλαγμένος από έντομα και παθογόνα.

Κατάλληλες συνθήκες: Σχολαστικός καθαρισμός της αποθήκης (κατάλληλων προδιαγραφών) πριν την αποθήκευση των καρπών. Σε περίπτωση που είναι απαραίτητη απεντόμωση του χώρου επιτρεπτή μόνο η χρήση εγκεκριμένων σκευασμάτων.

Το ύψος αποθήκευσης του προϊόντος είναι συνάρτηση της θερμοκρασίας και της υγρασία των καρπών. Επιδιώκεται συντήρηση της θερμοκρασίας του χώρου κάτω από τους 20ο C.

Εξασφάλιση επαρκούς αερισμού (αμέσως μετά την εισαγωγή στην αποθήκη) με τη βοήθεια διάτρητων σωλήνων που τοποθετούνται στο κέντρο ή το δάπεδο της αποθήκης από τους οποίους κυκλοφορεί αέρας με τη βοήθεια ανεμιστήρων ή αεραντλιών.