Η Αφρικανική Πανώλη των Χοίρων αποτελεί ιογενές, υψηλής μεταδοτικότητας, αιμορραγικό, εμπύρετο σύνδρομο των κατοικίδιων και άγριων χοίρων όλων των ηλικιών.
Το τμήμα Λοιμωδών και Παρασιτικών Νοσημάτων της Γενικής ∆ιεύθυνσης Βιώσιμης Ζωικής Παραγωγής & Κτηνιατρικής του ΥΠΑΑΤ, παρέχει πληροφορίες σχετικά με το νόσημα, που έχει την τάση να μεταδίδεται ταχύτατα ανεξάρτητα από Εθνικά σύνορα.
Είναι νόσημα υποχρεωτικής δήλωσης και τα μέτρα για την αντιμετώπιση του νοσήματος προβλέπονται στο ΠΔ 37/2005 (ΦΕΚ Α 56/ 2005) σε συμμόρφωση με την Οδηγία 2002/60 του Συμβουλίου και σύμφωνα με την οποία απαιτείται η ενεργοποίηση του Σχεδίου Εκτάκτου Ανάγκης της Απόφασης 260918/14-1-2009 (ΦΕΚ Β 75/22-1- 2009).
Αιτιολογία
Τον αιτιολογικό παράγοντα της νόσου αποτελεί ο ιός της Αφρικανικής Πανώλης των Xοίρων (ΑSFV), του γένους Asfivirus και μοναδικό μέλος της οικογένειας Αsfarviridae. Πρόκειται για έναν εικοσαεδρικού συμπλέγματος DNA ιό με φάκελο.
Είναι ένας μεγάλος και πολύπλοκος ιός που δεν είναι συγγενικά κοντά με κανέναν άλλον γνωστό ιό.
Έχει την ιδιαιτερότητα να αντιγράφεται τόσο σε σπονδυλωτούς ξενιστές, όσο και σε αρθρόποδα μεταξύ των οποίων μεταδίδεται.
Είναι ο μοναδικός DNA αρμποϊός. Αρμποϊοί (Arbovirus) ονομάζονται οι ιοί που μεταδίδονται με τα αρθρόποδα, από το ακρωνύμιο (ARthropod-BOrne VIRUS). Μέχρι σήμερα μόνο ένας ορότυπος έχει ανιχνευθεί, ενώ περισσότερα στελέχη και γονότυποι έχουν ταυτοποιηθεί.
Οι διαφορετικοί γονότυποι υποδεικνύουν την γεωγραφική προέλευση και συσχέτιση του ιού σε κάθε επιζωοτία.
Τα διαφορετικά στελέχη του ιού διαφέρουν σε λοιμογόνο δύναμη: από ισχυρά παθογόνα ικανά να προκαλέσουν θανάτους σε μεγάλο αριθμό χοιρινών έως στελέχη που προκαλούν μόνο παραγωγή αντισωμάτων.
Μετάδοση Άμεσα:
Η μετάδοση και η διασπορά γίνεται με την στενή επαφή υγιών με ασθενή ζώα, μέσω των εκκρίσεων (ρινικών και οφθαλμικών εκκρίσεων, σάλιου, ούρων, κοπράνων και εκκρίσεων από τη γενετική οδό).
Ο ιός εισέρχεται στον οργανισμό μέσω της ανώτερης αναπνευστικής και της πεπτικής οδού και πολλαπλασιάζεται στις αμυγδαλές και τα λεμφογάγγλια της κεφαλής και του τραχήλου. Ο ιός υπάρχει σε μεγάλες ποσότητες στις στοματικές και ρινικές εκκρίσεις.
Κύρια πύλη εισόδου θεωρείται η ανώτερη αναπνευστική οδός.
Οι οικόσιτοι χοίροι διασπείρουν μεγάλες ποσότητες του ιού κατά τη διάρκεια της νόσου αλλά και 24 ώρες πριν εκδηλωθούν τα κλινικά συμπτώματα.
Αρκετές μελέτες έχουν αναφέρει ευρήματα Αφρικανικής Πανώλης σε ιστούς οικόσιτων χοίρων για διάστημα από 3 έως 6 μήνες και διασπορά και μετάδοση του ιού για τουλάχιστον 70 μέρες μετά από πειραματική μόλυνση.
Χοίροι προσβεβλημένοι με λιγότερο παθογόνα στελέχη, μπορούν να μεταδώσουν τον ιό σε ευπαθείς χοίρους έως και 1 μήνα μετά την είσοδο του ιού σε αυτούς, ενώ το αίμα τους παραμένει μολυσματικό για διάστημα 6 εβδομάδων.
Μετάδοση Έμμεσα:
α)Η κατανάλωση υποπροϊόντων κρέατος από μολυσμένα ζώα χωρίς προηγούμενη θερμική επεξεργασία, αποτελεί τον πιο συχνό τρόπο εισαγωγής του ιού σε μία εκτροφή. Ο ιός μπορεί να παραμείνει μολυσματικός για 3-6 μήνες σε μη επεξεργασμένα προϊόντα χοίρειου κρέατος.
β )Ο κανιβαλισμός νεκρών μολυσμένων χοίρων.
γ )Με μηχανικά μέσα όπως ο ρουχισμός του προσωπικού, ο εξοπλισμός, μεταφορικά μέσα τα οποία μπορούν να μεταφέρουν τον ιό σε απόσταση.
δ) Ιατρογενώς κατά τη θεραπεία νοσημάτων και τις εκστρατείες εμβολιασμού σε περιοχές που ενδημεί η νόσος.
ε) Η διατροφή των χοίρων με υπολείμματα τροφίμων. Ο ρόλος των κροτώνων: Σύμφωνα με τις υπάρχουσες μελέτες, μόνο οι μαλακοί κρότωνες του γένους Ornithodoros φαίνεται να αποτελούν φορείς του ιού της Αφρικανικής Πανώλους.
Οι συγκεκριμένοι κρότωνες τρέφονται από είδη ζώων που ζουν σε λαγούμια όπως τα τρωκτικά και τα ερπετά. Οι χοίροι είναι τυχαίοι ξενιστές. Λόγω της μακράς διάρκειας ζωής τους, οι κρότωνες του γένους
Ο.erraticus μπορεί να παίξουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση του νοσήματος (πάνω από 15 χρόνια) σε μία περιοχή με παραδοσιακές εκτροφές χοίρων.
Δεν παίζουν σημαντικό ρόλο στη μετάδοση του νοσήματος σε μεγάλες αποστάσεις γιατί παραμένουν στους ξενιστές τους για σχετικά μικρό χρονικό διάστημα.
Οι αγριόχοιροι δεν έχουν βρεθεί ποτέ να φέρουν τέτοιου είδους κρότωνες.
Άλλα αιμομυζητικά έντομα όπως κουνούπια και μύγες μπορούν να μεταδώσουν τον ιό μηχανικά. Οι σταυλόμυγες (Stomoxys calcitrans) μπορούν να μεταφέρουν υψηλά επίπεδα του ιού για 2 μέρες και κάτω από πειραματικές συνθήκες παρατηρήθηκε μετάδοση του ιού για 24 ώρες αφού έχουν «τραφεί» με μολυσμένους χοίρους.
Πηγές του ιού:
Σάλιο, δάκρυα, ρινικές εκκρίσεις, ούρα, κόπρανα, εκκρίσεις από τη γεννητική οδό. Το αίμα περιέχει μεγάλες ποσότητες του ιού. Η εμπειρία από τις εστίες που επιβεβαιώθηκαν εκτός Αφρικής έχει δείξει ότι η είσοδος της νόσου σε ελεύθερες περιοχές γίνεται από υπολείμματα που περιέχουν ωμό χοιρινό κρέας από τα διεθνή λιμάνια ή αεροδρόμια, που χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφές. Όλες οι εστίες στην Ευρώπη συνδέονται με τα υπολείμματα ανθρώπινων τροφίμων που παρέχονταν ως τροφή στα χοιρινά.
Επιδημιολογία -Νοσηρότητα:
Tο ποσοστό μπορεί να φτάσει το 100% σε καθαρούς πληθυσμούς εκτρεφόμενων χοίρων, ενώ η διασπορά του ιού πραγματοποιείται σε διάστημα ημερών ή αρκετών εβδομάδων.
Θνησιμότητα:
Εξαρτάται από την λοιμογόνο δύναμη του στελέχους που απομονώνεται και κυμαίνεται από <5% - 100%.
Είναι αυξημένη σε έγκυα ή νεαρά ζώα, ακόμα και όταν νοσούν από ελαττωμένης λοιμογόνου δύναμης στελέχη και σε περιοχές όπου πρώτη φορά εμφανίζεται το νόσημα.
Στην υποξεία μορφή της νόσου το ποσοστό κυμαίνεται από 30% -70%, με διακυμάνσεις ανάλογα την ηλικία του ζώου (νεαρά έως 70%-80%, ενήλικα <20%).
Ο κίνδυνος ενδημίας είναι αμελητέος σε υψηλής βιοασφάλειας εκτροφές, χαμηλός στις χαμηλής βιοασφάλειας εκτροφές και μέτριος στα ελευθέρας βοσκής χοιρινά λόγω της επαφής τους με τους αγριόχοιρους
Πρόληψη της νόσου
Έγκαιρη ενημέρωση, άμεση διάγνωση και ενεργοποίηση των μηχανισμών είναι το κλειδί για τη γρήγορη αντιμετώπιση και εξάλειψη της νόσου.
Δεν υπάρχουν διαθέσιμα εμβόλια για το συγκεκριμένο νόσημα. Σε χώρες ελεύθερες του νοσήματος λαμβάνονται μέτρα βιοασφάλειας στις χοιροτροφικές εκμεταλλεύσεις για να αποτραπεί η είσοδος του νοσήματος στην εκτροφή:
• Καθαρισμός και απολύμανση των εγκαταστάσεων σε τακτική βάση.
• Απεντόμωση-Μυοκτονία των εγκαταστάσεων και αποπαρασίτωση ζώων σε τακτική βάση.
• Περιορισμός της εισόδου οχημάτων και άλλων μηχανημάτων στις εγκαταστάσεις, στα εντελώς απαραίτητα. Ιδιαίτερη προσοχή σε οχήματα που έρχονται σε επαφή και με άλλες χοιροτροφικές εκμεταλλεύσεις.
• Καθαρισμός και απολύμανση των οχημάτων που εισέρχονται και εξέρχονται από τις εγκαταστάσεις.
• Περιορισμός των ανθρώπων που εισέρχονται στις εκμεταλλεύσεις και έρχονται σε επαφή με τα ζώα και ιδιαίτερη προσοχή σε όσους έρχονται σε επαφή και με άλλες χοιροτροφικές εκμεταλλεύσεις.
• Καθαρισμός και απολύμανση των υποδημάτων των ανθρώπων που εισέρχονται και εξέρχονται από την εκμετάλλευση.
• Έλεγχος της προέλευσης των ζωοτροφών. Αποφυγή διατροφής των χοίρων με χυλό που μπορεί να περιέχει υπολείμματα χοίρειου κρέατος. Συστήνεται ο βρασμός του χυλού για 30 λεπτά πριν την κατανάλωση από τα ζώα.
• Έλεγχος της προέλευσης των μηχανημάτων και των συσκευών που χρησιμοποιούνται στις εγκαταστάσεις.
• Χώρος απομόνωσης για τα ζώα που νοσούν καθώς και για τα ζώα που εισέρχονται για πρώτη φορά στην εκτροφή πριν την ανάμειξη τους με τα ήδη υπάρχοντα ζώα.
• Προμήθεια ζώων με νόμιμες διαδικασίες: Ενημέρωση των κτηνιατρικών αρχών, ταυτοποίηση των ζώων με ενώτια ή ηλεκτρονικούς βώλους, επίσημα έγγραφα (υγειονομικά πιστοποιητικά).
• Καθημερινός έλεγχος των ζώων.
Υγειονομικά Μέτρα σε Περίπτωση Υποψίας και Επιβεβαίωσης του Νοσήματος
Σε περίπτωση όπου υπάρχει υποψία του νοσήματος, ο κτηνοτρόφος, ο κτηνίατρος και κάθε εμπλεκόμενος φορέας οφείλει να ενημερώσει τις τοπικές Κτηνιατρικές Αρχές. Η
έγκαιρη ενημέρωση πέρα από νομική υποχρέωση (Νόμος 4235/2014 ΦΕΚ Α32, ΒΔ 26/3/1936 ΦΕΚ Α174, ΠΔ 133/1992.ΦΕΚ Α66), συμβάλει στην άμεση λήψη μέτρων και στην αποτελεσματικότερη διαχείριση του νοσήματος.
Οι ενέργειες των Κτηνιατρικών Αρχών και τα μέτρα που λαμβάνονται σε περίπτωση υποψίας καθώς και τα μέτρα για την αντιμετώπιση του νοσήματος προβλέπονται στο ΠΔ37/2005 σύμφωνα με την Οδηγία 2002/60 ΕΕ και Αφρικανική Πανώλη των Χοίρων ( ΑΠΧ) Απρίλιος 2016 Τμήμα Λοιμωδών και Παρασιτικών Νοσημάτων, Δ/νση Υγείας των Ζώων Σελίδα 13 από 13 σύμφωνα με την οποία απαιτείται η ενεργοποίηση του σχεδίου εκτάκτου ανάγκης της Απόφασης 260918/14- 1-2009 (ΦΕΚ Β 75/22-1-2009).
Οι κτηνίατροι των τοπικών κτηνιατρικών Αρχών πριν την μετάβαση τους στην εκμετάλλευση για να διερευνήσουν την υποψία, να επικοινωνούν με το Τμήμα Λοιμωδών και Παρασιτικών Νοσημάτων και τη Διεύθυνση Κτηνιατρικού Κέντρου Αθηνών, Τμήμα Μοριακής Διαγνωστικής, Αφθώδη Πυρετού, Ιολογικών, Ρικετσιακών και Εξωτικών Νοσημάτων, για τη διαδικασία της δειγματοληψίας και της αποστολής των δειγμάτων.
Τα μέτρα που λαμβάνονται όταν επιβεβαιωθεί το νόσημα σε μια εκτροφή περιγράφονται στο ΠΔ στο ΠΔ37/2005 (ΦΕΚ Α 88/1995) σε συμμόρφωση με την οδηγία 2002/60 ΕΕ καθώς και στο Σχέδιο Εκτάκτου Ανάγκης της Απόφασης 260918/14-1-2009 (ΦΕΚ Β 75/22-1-2009). Επιγραμματικά αναφέρονται:
• Μολυσμένες και υπό υποψία εκτροφές τίθενται σε καραντίνα.
• Καθολική Θανάτωση των μολυσμένων ζώων και όσων ήρθαν σε επαφή με αυτά.
• Υγειονομική ταφή ή κάψιμο νεκρών ζώων.
• Καθαρισμός και απολύμανση των οχημάτων που εισέρχονται ή εξέρχονται από την εκτροφή.
• Καθαρισμός και απολύμανση υποδημάτων, στολών εργασίας, εργαλείων που χρησιμοποιούνται στην εκτροφή.
• Απαγορεύσεις και περιορισμοί στις μετακινήσεων ζώων, προϊόντων και ζωοτροφών.
• Σε περίπτωση που το νόσημα επιβεβαιωθεί σε άγριους πληθυσμούς λαμβάνονται μέτρα σε χοιροτροφικές εκμεταλλεύσεις σε περιοχή που θεωρείται μολυσμένη.
Εμβολιασμός
Δεν υπάρχουν διαθέσιμα εμβόλια για την αντιμετώπιση ή και την πρόληψη της νόσου.
