ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ του ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ
και EΛΕΥΘΕΡΗ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΗ των μαθητών…
Επιμέλεια: δρ Μαρία Ν. Αγγέλη
«Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·
Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·
Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:
«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ' έχω γω στο χέρι;
Οπού συ μου 'γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει»
[ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ, Σχεδίασμα Β, Απόσπασμα 1.]
Στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ Γυμνασίου ανθολογούνται δύο αποσπάσματα από την ποιητική σύνθεση του Διονυσίου Σολωμού: Ελεύθεροι Πολιορκημένοι.
Κύριο θέμα στο πρώτο απόσπασμα από το Β Σχεδίασμα είναι η Πείνα. Η πείνα αποδίδεται με δυο εικόνες. Μιας γυναίκας και ενός άνδρα: της Μάνας και του Σουλιώτη. Οι πολιορκημένοι Μεσολογγίτες έχουν να αντιμετωπίσουν πολλά εξωτερικά και εσωτερικά εμπόδια: αποκλεισμός, πείνα, κακουχίες, πρόκληση της ανοιξιάτικης φύσης, διάθεση για ζωή… Η πείνα έχει φτάσει σε τέτοιο όριο, ώστε το σπυρί που βρήκε το πουλί να προκαλεί την τόσο έντονη συναισθηματική αντίδραση της Μεσολογγίτισσας μάνας. Η γυναίκα ζηλεύει το πουλί.
Οι στίχοι αυτοί συγκίνησαν ιδιαίτερα τους μαθητές. Για τούτο μετά το σχολιασμό τους έδωσα ως άσκηση δημιουργικής γραφής:
«Η ελεύθερη πολιορκημένη μάνα γράφει στο ημερολόγιό της…»
Τα παιδιά έγραψαν και παρουσίασαν στην τάξη τις εργασίες τους… Σχολίασαν και αξιολόγησαν «δια βοής» και χειροκροτημάτων τις καλύτερες!
Παραθέτω ενδεικτικές σελίδες του ημερολογίου της μάνας, «δια χειρός» μαθητών του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου:
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 1 Απριλίου 1826
Μια ακόμη μέρα στο πολιορκημένο Μεσολόγγι...Μια ακόμη μέρα που δεν μας βοήθησε κανείς. Οι άνθρωποι πεθαίνουν από την πείνα. Οι δρόμοι έχουν γεμίσει νεκρούς και υποσιτισμένους. Όμως αυτό που με πονά πιο πολύ είναι πως δεν μπορώ να φροντίσω τα παιδιά μου. Λιμοκτονούν...Τα μάτια τους έχουν μαυρίσει από την πείνα. Μαζεύω ψίχουλα, ό,τι βρω, για να τα κρατήσω ζωντανά.
Οι γενναίοι πολεμιστές μας κάνουν τεράστιες προσπάθειες να απωθήσουν τους Τούρκους. Δεν ξέρουμε για πόσο καιρό ακόμα θα επικρατήσουμε σε αυτή την άνιση μάχη. Πολλοί από τους αγωνιστές αβοήθητοι χάνουν το κουράγιο και την ελπίδα τους. Μα εμείς τους ενθαρρύνουμε με κάθε τρόπο .
Ακόμη πιο πολύ με πονά ότι δεν μπορώ να απολαύσω την ομορφιά αυτού του τόπου . Ο ήλιος λάμπει , όλη η φύση ανθίζει κι εμείς...εμείς περιμένουμε τον θάνατο...Πώς είναι δυνατόν να αντισταθούμε σ' αυτό τον πειρασμό; Εκεί που η ψυχή σιγοσβήνει , εκεί που νιώθω πως το σώμα μου με εγκαταλείπει , βλέπω τα κοκκαλιάρικα κορμιά των παιδιών μου και δεν τα παρατάω. Στέκομαι όρθια...για χάρη τους! Τα κανόνια ηχούν τόσο δυνατά, οι φωνές δεν έχουν κοπάσει. «Βάστα καημένο Μεσολόγγι!»
Ειρήνη Βαρεμένου, Δήμητρα Πασιά
Δευτέρα 31 Μαρτίου
Άλλη μια φριχτή μέρα πέρασε. Όπως και τις προηγούμενες ημέρες η πείνα ήταν μεγάλη. Άλλη μια ημέρα αναγκαστήκαμε να φάμε ποντικούς και φύκια τα οποία σιγά σιγά τελειώνουν. Και το χειρότερο: μέλη από νεκρούς συμπολίτες μας! Δεν αντέχω να βλέπω τα πουλάκια που έχουν να δώσουν φαγητό στα μικρά τους και εγώ να μην έχω. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι οι Τούρκοι σκότωσαν τον μονάκριβο γιο μου. Δεν ξέρω τι θα κάνω χωρίς αυτόν. Τρελαίνομαι! Τώρα έχω μείνει μόνη εγώ και η κόρη μου. Ο άντρας μου σκοτώθηκε και αυτός πριν από μια εβδομάδα. Το καλό νέο είναι ότι κάποιοι άνθρωποι από εδώ σχεδιάζουν τη μεγάλη έξοδο. Ελπίζω το σχέδιο να πάει καλά. Προς το παρόν το μόνο που μας σώζει είναι η τεράστια υπομονή και οι προσευχές μας στο Θεό. Δεν ξέρει κανείς τι μας επιφυλάσσει το μέλλον. Εκείνο που σίγουρα γνωρίζουμε είναι ότι οι Τουρκοαιγύπτιοι σχεδιάζουν μια καινούρια επίθεση. Εμείς ευχόμαστε: «Βάστα καημένο Μεσολόγγι!»
Βασίλης Κούρτης, Δημήτρης Κουτσομπίνας
3 Απριλίου 1826
Τα πράγματα εδώ στο Μεσολόγγι οδεύουν από το κακό στο χειρότερο. Η πείνα μας έχει θερίσει όλους… Αφού τα αδέσποτα έχουν προ πολλού εξαφανιστεί από τους
δρόμους φτάσαμε στο τραγικό σημείο να φάμε λίγο από το κρέας ενός νεκρού…
Πραγματικά ντρέπομαι… Πού φτάσαμε!
Το φαγητό όμως πάλι δε φτάνει. Μέχρι πριν μερικούς μήνες βρίσκαμε λίγα χόρτα,
σκέτο δηλητήριο, από τη θάλασσα και τα τρώγαμε. Αλλά τώρα πάνε κι αυτά… Το
χειρότερο όμως είναι ότι δε μπορούμε να θρέψουμε τα παιδιά μας… Στους δύσκολους καιρούς, οι μανάδες στερούν τους εαυτούς τους για να ταΐσουν τα παιδιά τους, στην περίπτωσή μας όμως δεν υπάρχει φαγητό για κανέναν. Όλες οι Μεσολογγίτισσες ζηλεύουμε τα πουλιά… Αυτά ζουν τα μικρά τους αφού όλο και κάποιο σπόρο θα βρουν πεταμένο στη γη… Εμείς τίποτα…
Αφού λοιπόν δε μας έχει απομείνει τίποτε άλλο αποφασίσαμε να κάνουμε μια ηρωική Έξοδο. Ξημερώματα της Κυριακής των Βαΐων ,στις 10 του μήνα, θα βγούμε απ’ την πόλη χωρισμένοι σε τρεις ομάδες. Εμείς τα γυναικόπαιδα και όσοι ηλικιωμένοι μπορούν (αρκετοί θα μείνουν πίσω) θα είμαστε κάπου στη μέση για να προστατευτούμε. Το σχέδιο λέει ότι κατά την Έξοδό μας μερικοί θα μείνουν πίσω να ανατινάξουν τις πυριτιδαποθήκες. Το μόνο που πρέπει να βρουν οι καταραμένοι οι Τούρκοι είναι καμένη γη. Γι’ αυτό,όσο κι αν μας στενοχωρεί, την παραμονή της Εξόδου θα κάψουμε όλα τα υφαντά και τα προικιά μας…
Αλλά αυτό δεν είναι σπουδαίο… Κανείς δε μπορεί να αναλογιστεί τον πόνο που
νιώθει μια μάνα όταν βλέπει το σπλάχνο της σκελετωμένο από την πείνα… Κάθε μέρα, κάθε ώρα που περνά, τα μικρά κοκκαλιάρικα κορμάκια τους αδυνατίζουν
ολοένα και περισσότερο… Και τα παιδιά μας αργοπεθαίνουν αλλά δυστυχώς είμαστε ανήμπορες να αντιδράσουμε…
Τουλάχιστον καταφέραμε να τα σώσουμε από την πείνα κι από τις αρρώστιες που
μας έφερε, ένα χρόνο τώρα που βαστά αυτή η κατάσταση… Μόνη μου ελπίδα πλέον
η Παναγία… Είχε κι Εκείνη ένα παιδί, ήτανε κι Εκείνη μάνα…
Θεοδώρα Σκουτέρη, Ευαγγελία Αρωνιάδα
9 Απριλίου 1826
Σήμερα με το ζόρι κατάφερα να δώσω μία μπουκιά ψωμί στο παιδί μου.
Τελείωσαν τα εφόδια! Αναγκαζόμαστε να τρώμε ό,τι βρούμε μπροστά μας: φύκια, αρμυρήθρες, ποντίκια …
Έχουμε καταφέρει νίκες αλλά δεχθήκαμε και ελάχιστες ήττες. Έγιναν προτάσεις από τους οπλαρχηγούς να σκοτώσουν οι ίδιοι τα γυναικόπαιδα να μην πέσουν στα χέρια των εχθρών, γιατί θεωρούμαστε «αδύναμος κρίκος». Η πρόταση αυτή δεν έγινε αποδεχτή από κάποιους αρχηγούς σωμάτων και από το δεσπότη. Αμέσως επόμενη σκέψη των οπλαρχηγών ήταν η Έξοδος, η οποία θα γίνει την Κυριακή των Βαΐων. Τούτη η μέρα απομένει για την πραγματοποίηση αυτής της πρότασης. Όλοι έχουν το απόλυτο άγχος. Πολλοί φοβούνται την εξέλιξη. Έχω άγχος! Φοβάμαι για το παιδί μου! Φοβάμαι για μένα!
Κανένας όμως δεν θέλει να «ρεζιλευτεί» , να παραδοθεί στους εχθρούς. Όλοι θέλουμε ένα δοξασμένο θάνατο. Κρατιέμαι ζωντανή με την ελπίδα ότι θα πάνε όλα καλά… Θέλω να ζήσω! Θέλω να ζήσει το παιδί μου!
Αγωνιώ για την αυριανή μέρα.
Τσιαβίκου Σοφία, Μήτσου Κωνσταντίνα
Ημερολόγιό μου 30/3/1826
Άλλη μια φρικτή μέρα ξημέρωσε με τους Τούρκους να μας πολιορκούν. Δεν ξέρω για πόσο θα αντέξει το Μεσολόγγι ακόμα. Οι άνθρωποι εξαντλημένοι από την πείνα ούτε όπλο δεν μπορούν να βαστάξουν… Όμως δεν θα παραδοθούμε...
Καθημερινά πεθαίνουν γυναικόπαιδα και άξιοι πολεμιστές από την πείνα. Και εγώ φοβάμαι πως δεν θα μπορέσω να κρατήσω το παιδί μου ζωντανό. Για μια μπουκιά φαΐ με παρακαλάει κι εγώ είμαι ανίκανη να του προσφέρω το οτιδήποτε. Πριν λίγες μέρες καθώς έψαχνα στους δρόμους μήπως βρω κάτι φαγώσιμο, βρήκα ένα σπουργιτάκι που μόλις είχε βρει ένα σπυρί. Αχ να ήξερες πόσο το ζήλεψα … Γύρισα στο σπίτι πάλι με άδεια χέρια… Βρήκα το αγοράκι μου με υψηλό πυρετό να μου ζητά βοήθεια με δάκρυα στα μαυρισμένα ματάκια του. Δεν μπορούσα να κάνω τίποτα.
Σήμερα 30 Μαρτίου έχασα ότι πιο σημαντικό μου είχε απομείνει σε αυτή τη ζωή , το παιδί μου… Την ψυχή μου ολόκληρη…
Υπάρχει λόγος πια να ζω;
Παναγιώτα Τσακανίκα, Ασημίνα Τσούτσα
Δευτέρα 26 Μαρτίου 1826
Αχ, τι δύστυχη και φριχτή μέρα ήταν αυτή.
Η πόλη έχει εξουθενωθεί από την πείνα και τις κακουχίες που επικρατούν. Εδώ και μέρες το παιδί μου είναι άρρωστο. Τα τρόφιμα και τα πολεμοφόδια μας έχουν τελειώσει. Η πείνα είναι αναπόφευκτη . Αναγκαστήκαμε να κατασπαράξουμε όλα τα ζώα που υπήρχαν, ακόμα και τα ποντίκια . Ένας συμπολίτης μου αναγκάστηκε να κόψει και να φάει τον μηρό ενός νεκρού προκειμένου να επιβιώσει . Ωχ! δύστυχε άνθρωπε . Καθώς περπατούσα για να αναζητήσω τροφή για το παιδί μου παρατήρησα το εξής :ένα πουλάκι το οποίο σπάει την σιωπή με την λαλιά του βρίσκει ένα σπόρο για να ταΐσει το παιδί του . Πόσο το ζηλεύω !Εκείνο μπορεί να ταΐσει το παιδί του , ενώ εγώ είμαι ανίκανη… Βλέπω το παιδί μου να υποφέρει από την πείνα και δεν μπορώ να κάνω κάτι για να το βοηθήσω. Αχ πόσο υποφέρω!
Το απόγευμα , κάποιοι Μεσολογγίτες μαζί τους και εγώ πήγα με στην θάλασσα για να μαζέψουμε πικραλίδες τις οποίες τις βράζαμε και τις ξαναβράζαμε για να φύγει το δηλητήριο . Όμως το βράδυ που γύρισα σπίτι βρήκα το παιδί μου νεκρό από την πείνα . Εκείνη την ώρα έτρεξα να βρω κάποιον που να γνωρίζει . Μάταια όμως . Το παιδί μου είχε φύγει . Ένιωσα όλος μου ο κόσμος να καταρρέει να σβήνω . Δεν μπορώ άλλο . Καλύτερα να χανόμουν εγώ, παρά το παιδί μου . Συγγνώμη παιδί μου για την σύντομη και φριχτή ζωή που πέρασες . Καλό παράδεισο να έχεις ψυχή μου…
Σεραφείμ Σεφεριάδης, Θανάσης Σουλιώτης
Θα κλείσω με ένα υπέροχο δημοτικό τραγούδι που αναφέρεται στους Μεσολογγίτες:
Το τραγούδι των Μεσολογγιτών
Ένα Σάββατο διάβαινα από το Μεσολόγγι
Ήταν Σάββατο αποβραδίς ανήμερα Λαζάρου
Κι έπιασε μια ψιλή βροχή κι ήταν λαμπρό φεγγάρι
Κι άκουσα μαύρα κλάματα, γυναίκεια μοιρολόγια,
Κλαίνε μανάδες για παιδιά και τα παιδιά για μάνες
Κι οι αδερφές για τα’ αδερφούς, π’άλ’ αδερφούς δεν κάνουν.
Δεν κλαίνε για το σκοτωμό, μήδε για την αρρώστια,
Μόν’ κλαίνε που τους έλειψε ο ζαϊρές τρεις μήνους.
Δίχως ψωμί, δίχως νερό και δίχως και μεντάτι,
Φάγανε γάτες και σκυλιά κι άλογα και μουλάρια.
Εικόνα: Μαθητές-μαθήτριες, εν δυνάμει ποιητές και συγγραφείς…
με τη Μ. Ν. Αγγέλη.2ο Γυμνάσιο Αγρινίου «Κοσμάς ο Αιτωλός»
