Η Ελλάδα είναι χώρα υπερπαραγωγής πτυχιούχων πανεπιστημίου και κατ’ επέκταση ανέργων: ωστόσο, 4.000 περισσότεροι θα είναι φέτος οι εισακτέοι στα ΑΕΙ, πολλοί εκ των οποίων σε θέσεις θεολογίας, ανθρωπολογίας, φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας, όπου η αναμονή για διορισμό στη δημόσια εκπαίδευση προσεγγίζει τη δεκαπενταετία. Στον αντίποδα, οι ευρωπαϊκές χώρες δίνουν ψήφο εμπιστοσύνης στην τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση. Στην Ελλάδα πλέον ακόμη και οι απόφοιτοι των Επαγγελματικών Λυκείων (ΕΠΑΛ), αντί να ακολουθήσουν προγράμματα μαθητείας και επαγγελματικής κατάρτισης εναρμονισμένα με τις ανάγκες της οικονομίας, και τις απαιτήσεις της αγοράς, ωθούνται στα πανεπιστήμια. Την ίδια στιγμή, τα νέα σχέδια του υπουργού Παιδείας Κώστα Γαβρόγλου για δημιουργία διετών προγραμμάτων σπουδών στα πανεπιστήμια επικρίνονται ότι θολώνουν περισσότερο το τοπίο της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Χαρακτηριστικό είναι ότι στα διετή προγράμματα μπορούν να διδάξουν και πανεπιστημιακοί, και υποστηρίζεται σκωπτικά ότι «καθηγητές με κοστούμι θα λύνουν μηχανές αυτοκινήτου». Το υπουργείο Παιδείας επικρίνεται για συγκεντρωτισμό και πρόθεση επικυριαρχίας στον τομέα όπου μάλλον το υπουργείο Εργασίας έχει παράδοση. Την ίδια στιγμή ΙΕΚ, Μαθητεία, Επαγγελματικές Σχολές του ΟΑΕΔ και τώρα τα διετή προγράμματα συγκροτούν ένα χώρο δαιδαλώδη και μη ελκυστικό για τους μαθητές, σε μία κοινωνία που έτσι κι αλλιώς το όραμα για το πτυχίο δεν έχει ατονήσει. Οξεία κριτική στο υπουργείο Παιδείας ασκεί και η τελευταία έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης Cedefop.
Οι απόφοιτοι των ΕΠΑΛ
Ειδικότερα, ο κ. Γαβρόγλου φέτος προχώρησε στη μεγαλύτερη αύξηση εισακτέων για το 2018-2019 στα ΑΕΙ τα τελευταία έτη· κατά 3.966 θέσεις (από 70.726 το 2017-18 σε 74.692 για το 2018-19). Παράλληλα, εφαρμόζεται σχέδιο απορρόφησης των ΤΕΙ από τα πανεπιστήμια, ενώ ήδη τα περιζήτητα ΤΕΙ Αθηνών και Πειραιώς συγχωνεύτηκαν για να δημιουργήσουν ένα νέο πανεπιστήμιο, το Δυτικής Αττικής.
Ετσι, ακόμη και οι απόφοιτοι των ΕΠΑΛ, των οποίων οι σπουδές έχουν ως φυσική συνέχεια ένα τμήμα ΤΕΙ της ειδικότητας που ακολουθούν στο ΕΠΑΛ, θα εισαχθούν σε πανεπιστήμιο. Ο ευρωπαϊκός στόχος είναι έως το 2020 το 60% των ατόμων έως 35 ετών να έχει περάσει από την επαγγελματική εκπαίδευση. Στην Ελλάδα το ποσοστό επιτυχίας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι ετησίως περί το 70%.
Παράλληλα, στον κλάδο της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης προστίθεται μία νέα δομή. Εντός των ΑΕΙ θα δημιουργηθούν τα Κέντρα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, που θα οργανώνουν διετή προγράμματα και θα δέχονται χωρίς εξετάσεις αποφοίτους ΕΠΑΛ. Οι διδάσκοντές τους θα είναι και πανεπιστημιακοί αλλά και συμβασιούχοι, εξειδικευμένοι στο αντικείμενο. Στον ίδιο κλάδο υπάρχουν τα διετή ΙΕΚ και τα τριετή ΕΠΑΛ με το τέταρτο, προαιρετικό έτος μαθητείας και οι Σχολές του ΟΑΕΔ. Ωστόσο, τα ΙΕΚ βαδίζουν στην απαξίωση – οι εκπαιδευτές των δημόσιων ΙΕΚ είναι απλήρωτοι εδώ και οκτώ μήνες. Επίσης, έως το 2021 είναι ο χρόνος ζωής των Επαγγελματικών Σχολών του ΟΑΕΔ, που εφαρμόζουν αμιγώς το δυϊκό σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευσης, στο οποίο η διδασκαλία στην τάξη εναλλάσσεται με την εργασία σε κάποια επιχείρηση. ΙΕΚ και Σχολές ΟΑΕΔ προσελκύουν το ενδιαφέρον ακόμη και αποφοίτων ΑΕΙ που λόγω ανεργίας θέλουν να πάρουν μία επαγγελματική εξειδίκευση.
Χαρακτηριστικό της φιλοσοφίας του υπ. Παιδείας είναι ότι ολοκληρώνεται η πιλοτική λειτουργία των δύο Επαγγελματικών Σχολών τουριστικών σπουδών, σε Αλιμο και Ηράκλειο Κρήτης στο πλαίσιο του πιλοτικού προγράμματος Mendi. «Το πρόγραμμα ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2013 και ολοκληρώνεται φέτος το καλοκαίρι. Οι νέοι μπορούσαν να επιλέξουν μία από τρεις ειδικότητες – μάγειρα, ξενοδοχειακού υπαλλήλου, ειδικού εστιατορίου. Παρακολούθησαν μαθήματα στη σχολή τους χειμερινούς μήνες και κατά την έναρξη της τουριστικής περιόδου εργάστηκαν σε επιχείρηση. Συνολικά το 90% των αποφοίτων έχουν προσληφθεί σε ξενοδοχειακές επιχειρήσεις», λέει στην «Κ» ο κ. Γεώργιος Φασουλάκης, διευθυντής στη σχολή του ΟΑΕΔ στην Κρήτη. Οι σπουδαστές πληρώνονται το 75% του ημερομισθίου του ανειδίκευτου εργάτη, έχουν ένσημα που επιδοτούνται από τον ΟΑΕΔ και εάν πληρούν κάποια οικονομικά κριτήρια δικαιούνται επίδομα σίτισης και στέγασης.
«Θεωρώ ότι είναι λάθος ο σχεδιασμός του υπουργείου Παιδείας. Οφείλουμε να δώσουμε βάρος στην εκμάθηση μέσα στην επιχείρηση, και όχι στη θεωρητική προετοιμασία σε ένα εργαστήριο. Οι σπουδαστές πρέπει να εξοικειώνονται με τη δουλειά και τον επιχειρηματικό τους κλάδο. Εάν ο 20χρονος πάει σε μία επιχείρηση για ένα τρίμηνο, όπως συμβαίνει στα ΙΕΚ, τότε είναι πιο δύσκολο να εξοικειωθεί με το περιβάλλον. Τα παιδιά πέφτουν στα βαθιά, δεν μπορούν να ανταποκριθούν και απογοητεύονται. Και οι επιχειρήσεις από την πλευρά τους δεν μπορούν να τα εκπαιδεύσουν σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα», λέει στην «Κ» ο Νίκος Στεφόπουλος, σύμβουλος τουριστικής επαγγελματικής εκπαίδευσης της DEKRA Akademie EPE, που συγχρηματοδότησε το Mendi. «Η μεγάλη καινοτομία του Mendi είναι ότι ανταποκρίθηκε στις ανάγκες του κλάδου. Ωστόσο βασίστηκε στον νόμο 4186 του 2013, που καταργήθηκε το 2015», επισημαίνει στην «Κ» στέλεχος του ΟΑΕΔ.
Χωρίς προδιαγραφές
Βέβαια, με την υπογραφή του μνημονίου το 2015 η κυβέρνηση «αναγκάστηκε» να υιοθετήσει συγκεκριμένη στρατηγική για την επαγγελματική εκπαίδευση, κατάρτιση και μαθητεία, καθώς σε αντίθετη περίπτωση δεν θα μπορούσε να αξιοποιήσει πόρους του ΕΣΠΑ. Αλλά το σύστημα είναι δαιδαλώδες, ενώ το υπουργείο Παιδείας επικρίνεται ότι επιχειρεί να έχει τον πρώτο λόγο. Οπως εξηγεί στην «Κ» ο κ. Νίκος Γεωργιάδης, εμπειρογνώμονας σε συστήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, τα αποτελέσματα του μηχανισμού διάγνωσης αναγκών εργασίας πρέπει να αποτελούν τη βάση για τη δημιουργία ειδικοτήτων σε ΕΠΑΛ και ΙΕΚ. Αρμόδιος οργανισμός είναι το Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας και Ανθρωπίνου Δυναμικού (ΕΙΕΑΔ). Το ΕΙΕΑΔ που υπάγεται στο υπ. Εργασίας, έχει υπογράψει μνημόνιο συνεργασίας με το υπ. Παιδείας. Ωστόσο είναι εμφατική η αδυναμία συνεννόησης μεταξύ των δύο υπουργείων, π.χ. δεν υπάρχει κοινός ορισμός των βασικών δεξιοτήτων διά βίου μάθησης, όπως αυτές προκύπτουν από τη σχετική ευρωπαϊκή σύσταση. Παρά τις συστάσεις του Cedefop για ενεργό συμμετοχή των επιχειρήσεων, η πολιτική του υπ. Παιδείας ευνοεί αυστηρά τους εκπαιδευτικούς», παρατηρεί ο κ. Γεωργιάδης. Ουσιαστικά απουσιάζουν οι κοινωνικοί εταίροι όπως η ΓΣΕΕ, η ΓΣΕΒΕΕ, ο ΣΕΒ.
Τι παρατηρεί η τελευταία έκθεση του Cedefop για την επισκόπηση της μαθητείας στην Ελλάδα; «Τα επαγγελματικά περιγράμματα βάσει των οποίων καταρτίζονται τα προγράμματα σπουδών μαθητείας θεωρούνται σε μεγάλο βαθμό παρωχημένα· οι διαδικασίες για την επικαιροποίησή τους (ή την υιοθέτηση νέων) χαρακτηρίζονται αρκετά πολύπλοκες και μη ευέλικτες. Στα προγράμματα σπουδών μαθητείας καθορίζεται μόνο το σχολικό σκέλος της μάθησης· το σκέλος του χώρου εργασίας απουσιάζει. Η επιλογή επαγγελματικών περιγραμμάτων που πρέπει να προσφέρονται ως ειδικότητες μαθητείας, δεν εναρμονίζεται ακόμη συστηματικά με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Δεν βασίζεται σε έρευνα των αναγκών ούτε σε αξιολόγηση των αποτελεσμάτων του συστήματος μαθητείας».
Το δυϊκό σύστημα μαθητείας
Στο συρτάρι κάποιου συμβούλου στο υπουργείο Παιδείας έχει ξεχαστεί η μελέτη που έκανε ο ιδιωτικός φινλανδικός πάροχος εκπαίδευσης και κατάρτισης ΟΜΝΙΑ ύστερα από ανάθεση της RSSS, υπηρεσίας υποστήριξης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων για τις χώρες της Ε.Ε. (τη συνηθίσαμε ως Task Force). Το κόστος κυμάνθηκε περί τα 250.000 με 300.000 ευρώ, και το αντικείμενό της ήταν οι αλλαγές στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, καθώς το φινλανδικό μοντέλο φημίζεται για την αποτελεσματικότητά του. Παρότι στην Ελλάδα οδηγούμαστε σε ένα μοντέλο που βασίζεται κυρίως στην εκπαίδευση στο σχολείο, όπως εξηγεί ο κ. Γεωργιάδης, στην Ευρώπη έχει υιοθετηθεί το δυϊκό σύστημα, κατά το οποίο το 60% του προγράμματος σπουδών οργανώνεται σε επιχείρηση, με την οποία ο σπουδαστής υπογράφει συμβόλαιο. Γερμανία, Αυστρία, Ελβετία έχουν παράδοση στο σύστημα, το οποίο ήδη εφαρμόζεται σε Ισπανία και Πορτογαλία. Οι πλέον φανατικοί του δυϊκού συστήματος είναι οι Δανοί, όπου το 85% των σπουδών γίνεται στην επιχείρηση, ενώ εάν δεν έχει υπογραφεί συμβόλαιο μαθητείας, ο σπουδαστής δεν μπορεί να παρακολουθήσει την επαγγελματική εκπαίδευση.
KAΘΗΜΕΡΙΝΗ-www.kathimerini.gr
