Γράφει ο Χρήστος Γερ. Σιάσος*

Ω Φοινικιά, Ω Πατρίδα, Ω Ιδέα… ω, ποια τα οράματα και ποια τα μυστικά σου… …το Χθες, το Σήμερα, το Αύριο…

Κωστής Παλαμάς

Έχουμε την τύχη να ζούμε σε ένα τόπο ευλογημένο, σε ένα τόπο γεμάτο φυσικές ομορφιές, σε ένα τόπο που λούζεται από τον ήλιο και τη θάλασσα και που τα δύο αυτά στοιχεία μας παράγουν το χρυσάφι, το λευκό θησαυρό της περιοχής μας, το φυσικό αλάτι Μεσολογγίου. Ταξιδεύοντας από την παλαιά Εθνική οδό Μεσολογγίου – Αιτωλικού και δίπλα από τη χιλιοτραγουδισμένη λιμνοθάλασσα, στη θέση Μεσόκαμπος, συναντάμε εδώ και εκατοντάδες χρόνια την «άσπρη» αλυκή που καλύπτει περίπου 12.000 στρέμματα της λιμνοθάλασσας.

Στη μέση της αλυκής αυτής βρίσκεται κτισμένη η ιστορική εκκλησία της Παναγίας της Φοινικιάς ή Μυροδοτούσα, έργο του 1804, σ’ αυτό εδώ το χώρο ερχόταν περίπατο με το άλογό του ο Λόρδος Βύρωνας.

Στη θέση Τουρλίδα και σε έκταση περίπου 2.000 στρέμματα βρίσκεται η «μαύρη» αλυκή. Το όνομα προήλθε γιατί παρήγαγε το άπλυτο αλάτι και ήταν σκούρο, λειτουργούσε παραδοσιακά και η εξόρυξη του αλατιού γινόταν χειρωνακτικά. Λειτουργούσε ως Δημοτική Επιχείρηση, σήμερα, όπως και η άσπρη αλυκή ανήκουν στην εταιρεία, Ελληνικές Αλυκές Α.Ε.

Στην ίδια εταιρεία ανήκουν και οι αλυκές, Καλλονή, Πολίχνητο Λέσβου, Αγγελοχώρι Θεσσαλονίκης, Κίτρο Πιερίας, Μέση και Κεσσάνη Θράκης, Λήμνο και Μήλο. Όλες μαζί λειτουργούν υπό κρατικό έλεγχο και διοικούνται από Διοικητικό Συμβούλιο, καλύπτουν δε το 90% ετησίως του πρωτογενούς αλατιού σε ολόκληρη την Ελλάδα. Το αλάτι που παράγεται από τη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου είναι θαλασσινό και καλύπτει το 70% του υπόλοιπου της Ελληνικής παραγωγής, ενώ υπάρχει και το ορυκτό.

Η ιστορία του αλατιού είναι απόλυτα συνδεδεμένη με τον άνθρωπο γιατί είναι απαραίτητο προϊόν για την επιβίωσή του. Η σπουδαιότητα του αλατιού χάνεται στα βάθη των αιώνων, η δε ύπαρξή του ήταν και θα παραμείνει σημαντική.

Το αλάτι από αρχαιοτάτων χρόνων κατέχει σημαντική θέση στις συνήθειές μας, στη θρησκεία και γενικά στις παραδόσεις των λαών. Στην Ιλιάδα ο Όμηρος μας λέει για τον Πάτροκλο που βάζει στο κρέας θεϊκό αλάτι. Σε χώρες όπως η Κίνα, η Αφρική, οι κάτοικοι αντάλλασαν τα προϊόντα τους με το αλάτι. Στην Παλαιά Διαθήκη διαβάζουμε για την γυναίκα του Λωτ που μετατράπηκε σε στήλη άλατος όταν γύρισε και κοίταξε τα Σόδομα που καιγόταν. «῾Υμεῖς ἐστε τὸ ἅλας τῆς γῆς· ἐὰν δὲ τὸ ἅλας μωρανθῇ, ἐν τίνι ἁλισθήσεται; εἰς οὐδὲν ἰσχύει ἔτι εἰ μὴ βληθῆναι ἔξω καὶ καταπατεῖσθαι ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων…. Εσείς είστε το αλάτι της γης. Αν όμως το αλάτι αλλοιωθεί, με τι θα ξαναγίνει αλμυρό; Σε τίποτα δεν αξίζει πια παρά μόνο, αφού πεταχτεί έξω, να καταπατιέται από τους ανθρώπους» λέει ο Χριστός στην ομιλία Του από το Όρος προς τους μαθητές του.

Το αλάτι ανάλογα από την περιοχή προέλευσης έχει και διάφορους χρωματισμούς, το ροζ από τα Ιμαλάια, το μαύρο και το κόκκινο από τη Χαβάη, το μπλε από την Περσία, το αλάτι της Γαλλίας, της Αυστραλίας κ.ά. Τελευταία γίνονται διάφορες προσμίξεις αλατιών δημιουργώντας περίεργες νοστιμιές. Από γενιά σε γενιά μεταφέρονται αρκετές προλήψεις – παροιμίες σχετικά με το αλάτι όπως, δεν δανείζουμε αλάτι γιατί, «ψοφάνε τα ζωντανά» άλλη μας λέει, «μαζί φάγαμε ψωμί κι αλάτι», άλλη πάλι λέει, «ρίχνει αλάτι στις πληγές» άλλη, «τον έκανα τ΄ αλατιού», και άλλη, «σε ξένο φαγητό αλάτι μην ρίχνεις».

Το αλάτι είναι χλωριούχο νάτριο, έχει κρυσταλλική μορφή, είναι το μοναδικό μέσο για τη συντήρηση των τροφών και λειτουργεί ως συντηρητικό απορροφώντας την υγρασία τους. Το ακατέργαστο θαλασσινό αλάτι το παίρνουμε από τις αλυκές σε μορφή κρυστάλλου που δημιουργείται από την εξάτμιση του θαλασσινού νερού.

Στο Μεσολόγγι η παραγωγή του αλατιού ξεκινά κάθε χρόνο από το Μάρτιο με την προετοιμασία της όλης έκτασης και ολοκληρώνεται τον Οκτώβριο, ανάλογα τις μετεωρολογικές αποκλίσεις. Το θαλασσινό νερό αντλείται από τη λιμνοθάλασσα και τροφοδοτεί τις πρώτες λεκάνες (τηγάνια) και από εκεί προχωρά σε όλες τις άλλες, όπου η άλμη δηλαδή το αλάτι αντλείται από τα κρυσταλλωτήρια. Το μικρό βάθος του νερού, η μεγάλη περιεκτικότητα σε φυσικά στοιχεία και οι κλιματολογικές συνθήκες όλο αυτό το χρόνο, με την αύξηση της θερμοκρασίας, με βραδείς ρυθμούς την έντονη εξάτμιση του νερού, δημιουργούν μια φυσική διαδικασία, με αποτέλεσμα την κρυστάλλωση του αλατιού.

Στη συνέχεια, με μηχανικά σύγχρονα μέσα, το αλάτι συγκεντρώνεται ολόλευκο σε σωρούς και αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία της πλύσης μεταφέρεται με την βοήθεια μεταφορικής ταινίας στις υπαίθριες αποθήκες σχηματίζοντας μεγάλους άσπρους – χιονάτους, αλατοσωρούς. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό θέαμα που εκπλήσσει τον κάθε επισκέπτη, τον κάθε περαστικό από την περιοχή.

Πριν από την εξόρυξη του αλατιού από τα (τηγάνια) και γύρο από αυτά, από το αεράκι δημιουργείται μια μορφή νιφάδων – αφρός της θάλασσας, οι νιφάδες αυτές αποτελούν τον ανθό του αλατιού – το βασιλικό πολτό θα λέγαμε, στο Μεσολόγγι το ονομάζουν αφρίνα. Την αφρίνα τη συλλέγουν με το χέρι, θεωρείται το καλύτερο, το ανώτερο και το πιο νόστιμο αλάτι, έχει ξεχωριστή, μοναδική υφή, λιώνει στο στόμα και δημιουργεί έκρηξη γεύσεων, πλούσια σε ιχνοστοιχεία και μέταλλα, χρησιμοποιείται στο μαγείρεμα αλλά και σαν επιτραπέζιο αλάτι, είναι η προτίμηση διάσημων σεφ, συνδυάζει νοστιμιά και υγεία.

Στο βιβλίο του, «Μεσολόγγι», ο Κ. Ν. Στασινόπουλος μας λέει για την αφρίνα: «…Εις την λιμνοθάλασσαν παράγεται και πολυτελείας αλάτι αυτόπηκτον, η αφρίνα. Το ελαφρόν κύμα σπώμενον εις τους κολπίσκους της λιμνοθαλάσσης σχηματίζει αφρόν. Η ηλιακή θερμότης πήζει τον αφρόν και σχηματίζει την αφρίναν η οποία έχει την λευκότητα της χιόνος και την λεπτότητα του αιθέρος…». Η αφρίνα, αφού συσκευαστεί κατάλληλα, διοχετεύεται στην τοπική αγορά, μπορεί κάποιος να την βρει σε καταστήματα του Μεσολογγίου και σε πολλά άλλα σημεία ανά την Ελλάδα.

Το αλάτι είναι ο λευκός θησαυρός που θεραπεύει. Τα μεταλλικά στοιχεία από το αλάτι και το νερό βοηθούν όλα τα κύτταρα να αποβάλουν τις τοξίνες τους. Το θαλασσινό αλάτι περιέχει νάτριο και 91 διαφορετικά μεταλλικά στοιχεία σε καλή αναλογία. Ο Ιπποκράτης αναγνώρισε όλες τις θεραπευτικές ιδιότητες του αλατιού. Στην ιατρική χρησιμοποιείται διάλυμα αλατιού 0,9% ως φυσιολογικός ορός έχοντας την ίδια οσμωτική πίεση με το πλάσμα του αίματος.

Οι αλυκές Μεσολογγίου είναι ένα ζωντανό τμήμα, ενός πολύπλοκου οικοσυστήματος και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους υγροτόπους της περιοχής. Η περιοχή των αλυκών συμπεριλαμβάνεται στη Συνθήκη Ramsar και είναι μέρος ενός από τους σπουδαιότερους βιοτόπους της Ευρώπης όπου βρίσκουν καταφύγιο πολλά είδη άγριων πουλιών τα οποία προστατεύονται από την Ελληνική και Ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Το χειμώνα στις λεκάνες – τηγάνια φιλοξενούνται δεκάδες σπάνια πουλιά όπως, φλαμίγκος, αργυροπελεκάνοι, αργυροτσικνιάδες, ερωδιοί, λεπτόραμφοι γλάροι, πάπιες και άλλα είδη που βρίσκουν πολύ τροφή στους χώρους αυτούς. Στην περιοχή της λιμνοθάλασσας απαγορεύεται το κυνήγι. Την ώρα που γράφεται αυτό το άρθρο, στις Αλυκές του Μεσολογγίου και υπό την καθοδήγηση των Διευθυντικών Στελεχών της Εταιρείας, πραγματοποιείται οργασμός δραστηριοτήτων από όλο το προσωπικό, μόνιμο και έκτακτο, για τη φετινή συλλογή του αλατιού.

Φέτος και σύμφωνα με την οργανωμένη προετοιμασία από όλο το προσωπικό από την Άνοιξη ακόμα, προβλέπεται υπερπαραγωγή αλατιού. Αυτό το βλέπουμε και από τους πολλούς αλατοσωρούς που δημιουργούνται κάθε μέρα στον υπαίθριο αποθηκευτικό χώρο της Εταιρείας. Να ευχηθούμε, σε όλο το προσωπικό της Εταιρίας, καλή συνέχεια των εργασιών των για την συλλογή του αλατιού, που για όλους μας οι Αλυκές Μεσολογγίου ήταν και θα πρέπει να παραμείνουν ενεργές προς όφελος του τόπου μας και γενικότερα της Εθνικής μας οικονομίας.

*Καθηγητής