Ο ΧΑΡΙΤΙ ΘΕΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΚΟΣΜΑΣ
ΤΗΣ ΑΓΙΩΤΑΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΑΙΤΩΛΙΑΣ ΚΑΙ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ
Προς
τον ευσεβή κλήρον και λαόν
της καθ’ ημάς Ιεράς Μητροπόλεως.
Εισήλθαμε και ζούμε, αγαπητοί πατέρες και αδελφοί, μέσα στην κατανυκτική περίοδο του Τριωδίου. Ως γνωστόν, το Τριώδιο, διαιρείται σε τρεις χρονικές υποπεριόδους. Η πρώτη, η εισαγωγική περίοδος, από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου έως την σημερινή Κυριακή της Τυρινής, ονομάζεται Πύλη η προφωνήσιμος περίοδος, επειδή εισάγει, προαναφωνεί και προκηρύττει τους αγώνες που έχουμε να κάνουμε κατά των παθών και των δαιμόνων την Αγία Τεσσαρακοστή.
Από αύριο εισερχόμαστε στη δευτέρα περίοδο, την μεγαλύτερη χρονικά, την Μεγάλη Τεσσαρακοστή, η οποία τελειώνει την Παρασκευή προ της εορτής του Αγίου Λαζάρου, για να φθάσουμε στην τρίτη περίοδο, την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα.
Μέσα στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή καλούμαστε να ζήσουμε κατανυκτικές Θείες Λειτουργίες, ακολουθίες κατ’ εξοχήν διδακτικές και ενισχυτικές, να τιμήσουμε μεγάλες μορφές και άγια γεγονότα, να αγωνισθούμε ενισχυόμενοι από όλα αυτά, ώστε να αποβάλλουμε τα πάθη μας, να καλλιεργήσουμε τις αρετές να γίνουμε άξιοι, δοχεία της Θείας Χάριτος.
Με την παρούσα Εγκύκλιο, θέλω με μεγάλη συντομία, με απλότητα και προσοχή, να αναφερθώ στα άγια γεγονότα που ζούμε και εορτάζουμε στις λατρευτικές συνάξεις, στα πνευματικά όπλα που μας προσφέρει η Εκκλησία μας την Μεγάλη Τεσσαρακοστή, και να παρακαλέσω πατρικά όλοι μας να τα αξιοποιήσουμε ώστε να γίνη ο πνευματικός μας αγώνας αποτελεσματικός.
Η Αγία Τεσσαρακοστή, όπως είπαμε, αρχίζει από αύριο, Καθαρά Δευτέρα, με αυστηρά, βέβαια, νηστεία. Η νηστεία αυτή σημαίνει αντίστροφο πορεία του ανθρώπου προς τον Χριστό και τη σωτηρία του.
Αν η άρνησι του Αδάμ να νηστεύση στον επίγειο παράδεισο, έφερε σε αυτόν την απώλεια του Παραδείσου, με την εφαρμογή της νηστείας, τώρα ο χριστιανός, θα βρη το δρόμο για να κερδίση τον ουράνιο παράδεισο.
Η Εκκλησία μας πάντοτε τονίζει ότι η νηστεία δεν είναι μόνο νηστεία τροφών, αλλά και νηστεία από τα πάθη μας. «Αληθής νηστεία η των κακών αλλοτρίωσις, εγκράτεια γλώσσης, θυμού αποχή, επιθυμιών χωρισμός, καταλαλιάς, ψεύδους και επιορκίας» (ιδιόμελον Καθαράς Δευτέρας).
Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή περιλαμβάνει πέντε Κυριακές. Όλες αυτές τις Κυριακές τελείται η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και όχι του ιερού Χρυσοστόμου. Ιδιαιτέρα σημασία έχουν οι Κυριακές αυτές αλλά και μερικά Σάββατα, για τα γεγονότα και τα πρόσωπα στα οποία οι ημέρες αυτές είναι αφιερωμένες.
Το Σάββατο της Α’ Εβδομάδος είναι αφιερωμένο στον μεγαλομάρτυρα Θεόδωρο τον Τήρωνα με ανάμνησι του δια των κολλύβων θαύματος του αγίου, δια του οποίου διεφύλαξε τους χριστιανούς από την κατάλυσι τροφών, οι οποίες, κατά διαταγή του Ιουλιανού του Παραβάτου, είχαν μιανθή κρυφά με αίμα ειδωλοθύτων.
Η πρώτη Κυριακή είναι αφιερωμένη στον θρίαμβο της Ορθοδοξίας και γι αὐτό λέγεται Κυριακή της Ορθοδοξίας. Μας υπενθυμίζει τη νίκη και τον θρίαμβο της πίστεώς μας εναντίον της πλάνης των αιρέσεων, του κόσμου, της αμαρτίας. Πανηγυρίζουμε την μεγάλη νίκη της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας και θερμά παρακαλούμε τον Κύριο και αρχηγό της πίστεώς μας να στερεώση στις ψυχές μας την αγία και αμώμητο πίστι των αγίων Αποστόλων, των Πατέρων, των Μαρτύρων, των Ομολογητών, των Οσίων, των Νεομαρτύρων.
Η δευτέρα Κυριακή είναι αφιερωμένη στη μνήμη του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Ο άγιος Γρηγόριος προβάλλεται και τιμάται από την Εκκλησία μας αφ’ ενός για να μας διδάξη την άσκησι, τη νηστεία, την εγκράτεια, την προσευχή, αφού ο ίδιος ο άγιος καλλιέργησε τις αρετές αυτές, αφ’ ετέρου, ως ομολογητής και αγωνιστής της ορθοδόξου πίστεως κατά των αιρετικών και εχθρών της ορθοδοξίας, να μας εμπνεύση και να μας ενισχύση ώστε να ομολογούμε «λόγοις και έργοις» την ορθόδοξο πίστι μας, την οποία την προηγούμενη Κυριακή γνωρίσαμε καλύτερα και τιμήσαμε.
Η τρίτη Κυριακή λέγεται Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως. Στο μέσον της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, η Εκκλησία μας προβάλλει σε προσκύνησι τον Τίμιο και Πανάγιο Σταυρό. Τον προβάλλει για να τονίση και να ενισχύση τους πιστούς στους πνευματικούς αγώνες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
Όμως, το πανσεβάσμιο και πάνσεπτο σύμβολο της αμωμήτου πίστεώς μας, ο Πανάγιος Σταυρός, μας υποδεικνύει και ποιό είναι το ανεκτιμήτου αξίας αντάλλαγμα της ψυχής του ανθρώπου. Μας υπενθυμίζει ότι για τη λύτρωσί μας και την απαλλαγή από τις αμαρτίες μας καταβλήθηκε ως λύτρο, δόθηκε ως αντάλλαγμα, το ατίμητο Αίμα του Σωτήρος μας, Ιησού Χριστού. Γι’ αυτό πρέπει κι εμείς με θερμή ευγνωμοσύνη να απαρνηθούμε το αμαρτωλό εγώ μας, να ζούμε την συνεχή μετάνοια, να ζούμε την ζωή του Χριστού, γεμάτη από φως και χάρι Θεού.
Η τετάρτη Κυριακή είναι αφιερωμένη στον μεγάλο όσιο και πατέρα, τον άγγελο επί γης, τον άγιο Ιωάννη, συγγραφέα της Κλίμακος και ηγούμενο της Μονής του Σινά, ο οποίος έζησε τον 6ο αιώνα μ.Χ. Συνέγραψε το βιβλίο «Κλίμαξ των αρετών» και δια του βιβλίου αυτού ο αναγνώστης ανακαλύπτει τη νοητή κλίμακα για να ανέβη από την ματαιότητα και την φθαρτότητα του προσκαίρου αυτού κόσμου, στην μυστική, την εσωτερική όρασι των θαυμασίων του Θεού.
Μας καλεί η Εκκλησία μας να μελετήσουμε την Κλίμακα του αγίου Ιωάννου για να βοηθηθούμε, ιδιαιτέρως τώρα την Μεγάλη Τεσσαρακοστή, να αρνηθούμε τα πάθη μας, να ανεβούμε από αρετής σε αρετή, να ομοιάσουμε και να ενωθούμε με τον Κύριό μας.
Η τελευταία Κυριακή είναι αφιερωμένη στην αγία Μαρία την Αιγυπτία. Προ των πυλών της Αγίας και Μεγάλης Εβδομάδος και της Αναστάσεως του Κυρίου, η Εκκλησία μας προσφέρει πρότυπο μετανοίας. Ο εχθρός της ψυχής μας, ο διάβολος, μας ενοχλεί συνεχώς, μας πιέζει με όλα τα θελκτικά όπλα του να παραμείνουμε στην αμαρτία και να αδιαφορήσουμε για τη μετάνοια. Ταυτόχρονα μας φέρνει απόγνωσι, αγωνίζεται να μας πείση πως δεν σωζόμαστε, ένεκα των πολλών αμαρτιών μας.
Η Εκκλησία μας προβάλλει την αγία Μαρία την Αιγυπτία, η οποία ήταν βυθισμένη στον άσωτο βίο για δεκαεπτά χρόνια. Όταν βρέθηκε εμπρός στην είσοδο του Ναού της Αναστάσεως, στα Ιεροσόλυμα, δεν μπόρεσε να εισέλθη στο Ναό, παρ’ ότι προσπαθούσε. Συγκλονίστηκε, ήλθε σε κατάνυξι, σε συναίσθησι, σε αυτογνωσία και αυτομεμψία, μετανόησε, υπεσχέθη να αλλάξη τρόπο ζωής και εισήλθε ανεμπόδιστα για να προσκυνήση τον Γολγοθά και τον Πανάγιο Τάφο. Η μετάνοιά της ολοκληρώθηκε με την άσκησι και τα δάκρυα μετανοίας σαράντα επτά χρόνια στην έρημο, με αποτέλεσμα να γίνη επί γης άγγελος.
Η Εκκλησία μας αυτή την Κυριακή, προ των πυλών του Πάσχα, μας φωνάζει κανείς να μην αποθαρρυνθή. Προϋπόθεσι, μας λέει, για να ζήσουμε τα Άχραντα Πάθη και την Ανάστασι του Κυρίου μας, είναι η ειλικρινής μετάνοια. Αλλά και ποτέ να μην διστάζουμε να προχωρήσουμε στην μετάνοια, ένεκα των πολλών μας αμαρτημάτων. Η ειλικρινής μετάνοια τα πάντα συγχωρεί και απαλείφει.
Όλο το Τριώδιο και ιδιαιτέρως η Μεγάλη Τεσσαρακοστή παρουσιάζει και πέντε πρωτοτυπίες λατρευτικών συνάξεων και κοινής προσευχής. Αυτές είναι:
Α. Οι Κατανυκτικοί Εσπερινοί. Έτσι ονομάζονται οι εσπερινοί των Κυριακών από της Κυριακής της Τυρινής, από σήμερα το απόγευμα δηλαδή, έως το απόγευμα της πέμπτης Κυριακής των Νηστειών. Κάθε κατανυκτικός εσπερινός αποτελεί την έναρξι της νέας εβδομάδος και είναι, κατ’ εξοχήν, ακολουθία κατανύξεως και μεγάλης πνευματικής ωφέλειας.
Β. Το Μέγα Απόδειπνο. Καθ’ όλη την Μεγάλη Τεσσαρακοστή τα απογεύματα από Δευτέρα έως και Πέμπτη ψάλλεται το Μέγα Απόδειπνο. Την Παρασκευή, το Σάββατο και την Κυριακή ψάλλεται το Μικρό Απόδειπνο. Το Μεγάλο Απόδειπνο είναι ακολουθία κατ’ εξοχήν κατανυκτική, αφυπνιστική, η οποία διδάσκει, ενισχύει και καλλιεργεί την καρδιακή προσευχή και αναζωπυρώνει την ευλάβεια των χριστιανών.
Γ. Ο Ακάθιστος Ύμνος. Δεκατρείς αιώνες έχουν περάσει από τότε που γράφηκε. Και όμως ο Ύμνος αυτός, όχι μόνο δεν λησμονήθηκε, αλλά ακούγεται με βαθειά ευλάβεια και παρακινεί σε θερμή ικεσία προς την Παναγία μας. Είναι ποίημα καθαρά χριστιανικό και ελληνικό. Είναι ο παιάνας της νίκης των Ελλήνων κατά των βαρβάρων, αλλά και των χριστιανών κατά των αοράτων δρακόντων της αμαρτίας. Είναι μοναδικού κάλλους ύμνος προς την Κυρία Θεοτόκο, την μεγάλη μας μητέρα και σώτειρα.
Μέσα από τους στίχους του Ακαθίστου Ύμνου διαφαίνεται το πως η θερμή πίστις των Ελλήνων έγινε απόρθητο τείχος του Γένους μας κατά την μακραίωνη ιστορία του. Αυτή η θερμή πίστι απετέλεσε τον λιμένα, όπου πάντα κατέφευγε το δούλο Γένος. Και αυτή η πίστι έφερε την αγάπη και την σκέπη της Παναγίας μας, η οποία και το μυστήριο της σωτηρίας μας διηκόνησε και την Πατρίδα μας έσωσε από τους βαρβάρους και τον αφανισμό.
Δ. Ο Μέγας Κανών. Ονομάζεται Μέγας γιατί αποτελείται από διακόσια τριάντα τροπάρια. Είναι ποίημα του αγίου Ανδρέα του Κρήτης και παρελαύνουν μέσα στους ύμνους του όλες οι μορφές της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Όλες οι μορφές μας διδάσκουν να μιμηθούμε τις πράξεις των δικαίων και να απορρίψουμε εκείνες των αμαρτωλών. Καθώς ακούει κανείς τα τροπάρια του Μεγάλου Κανόνος νομίζει πως ζει την δική του εξομολόγησι και παροτρύνεται να ζήση τη δική του προσωπική μετάνοια. Ο Μέγας Κανών ψάλλεται τμηματικά σε τέσσερα μέρη με το Μεγάλο Απόδειπνο την καθαρά εβδομάδα και ολόκληρος το εσπέρας της Τετάρτης της Ε’ Εβδομάδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
Ε. Οι Θείες Λειτουργίες των Προηγιασμένων Δώρων. Η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων είναι πολύ παλαιά. Καθιερώθηκε και επιβλήθηκε από την Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο κατά το έτος 691 μ.Χ. με τον 52ο κανόνα της. Σκοπός της είναι η θεία Κοινωνία των χριστιανών κατά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Είναι γνωστό ότι την περίοδο αυτή, λόγω του πενθίμου χαρακτήρος και κλίματός της, δεν τελείται κατά τις καθημερινές η Θεία Λειτουργία του Ιερού Χρυσοστόμου και του Μεγάλου Βασιλείου, εκτός Σαββάτου και Κυριακής. Οι πρώτοι χριστιανοί κοινωνούσαν τουλάχιστον τέσσερις φορές την εβδομάδα. Για να κοινωνούν, λοιπόν, και ενδιαμέσως, καθιερώθηκε να αγιάζεται ο άγιος άρτος το Σάββατο η την Κυριακή και να προσφέρεται προηγιασμένος. Έτσι κοινωνούσαν οι πιστοί που ήθελαν και τις άλλες ημέρες.
Αγαπητοί πατέρες και αδελφοί, πλησιάζουμε στα προπύλαια των εορτών του Πάσχα. Έφθασε η Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Θέλω θερμά να παρακαλέσω όλους και όλες σας, αλλά και τα παιδιά μας. Ελάτε εφέτος να παρακολουθήσουμε ανελλιπώς όλες τις ακολουθίες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, να τις ζήσουμε με πίστι, με προσευχή, με κατάνυξι, με προσοχή. Μη φοβώμαστε. Δεν θα κουρασθούμε. Θα νοιώσουμε γλυκύτητα παρουσίας Αγίου Πνεύματος, θα ενισχυθούμε πολύ, θα ζήσουμε αληθινά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Αν το θελήσουμε, το Πάσχα αυτό θα ζήσουμε ουράνιες χαρές και η πνευματική μας αναγέννησι θα είναι δώρο θείας χάριτος, δώρο σωτηρίας. Αμήν.
Μετά πολλών πατρικών ευχών
για μια ευλογημένη Μεγάλη Τεσσαρακοστή,
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
† Ο ΑΙΤΩΛΙΑΣ ΚΑΙ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΚΟΣΜΑΣ
