«Για την αναγέννηση των ορεινών και απομονωμένων περιοχών», φέρει τον τίτλο άρθρο του Γιώργου Κωνσταντινίδη, Αντιπροέδρου του Συνδέσμου Αργυροπηγαδιτών, βασισμένο στις προτάσεις που αναδείχθηκαν για τις ορεινές περιοχές  στο 11ο Συνέδριο του ΜΕΚΔΕ.

Γράφει ο Γιώργος Κωνσταντινίδης, Αντιπρόεδρος Συνδέσμου Αργυροπηγαδιτών*

Ο στόχος ίσως ακούγεται σε πολλούς ως εξωπραγματικός, ακόμα και άνευ νοήματος. Όταν όμως αποτελεί τον τίτλο ενός συνεδρίου του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) και του Μετσόβιου Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ.Δ.Ε) αποσπά, τουλάχιστον, την προσοχή μας.

Γιατί η θέση και το κύρος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, ως κορυφαίοΕπιστημονικό και  Εκπαιδευτικό Ίδρυμα, στον εθνικό και διεθνή ακαδημαϊκό χώρο είναι αναμφισβήτητη και αναγνωρισμένη. Το ενδιαφέρον του για την πορεία της χώρας μας, απ’ όλες τις πλευρές, είναι επίσης δεδομένο και αποδεδειγμένο.

Η ενασχόλησή του επομένως με το θέμα των ορεινών περιοχών, που αποτελούν τα 2/3 της χώρας, δείχνει τη σημασία που έχουν οι περιοχές αυτές για τη χώρα μας. Επισημαίνει την ανάγκη για μια άλλη θεώρησή τους, για μια διαφορετική πολιτική απέναντί τους.

Το 11ο Συνέδριο του ΕΜΠ-ΜΕΚΔΕ, υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας, διοργανώθηκε το τριήμερο 25-27 Σεπτεμβρίου 2025 στις εγκαταστάσεις του ΜΕΚΔΕ στο Μέτσοβο και είχε τίτλο: «Θέσεις, έρευνα και δράσεις για την αναγέννηση των ορεινών και απομονωμένων περιοχών». Το συνέδριο αυτό ορίστηκε ως τόπος συνάντησης και επικοινωνίας της ακαδημαϊκής και ερευνητικής κοινότητας με τις ορεινές και απομονωμένες κοινωνίες.

Πήραμε μέρος στο Συνέδριο από την πλευρά των ορεινών και απομονωμένων κοινωνιών και πιο συγκεκριμένα από την πλευρά των Συλλόγων που δίνουν εδώ και δεκαετίες τον δικό τους αγώνα για την επιβίωση και ανάπτυξη των ορεινών χωριών. Είχαμε την ευκαιρία να παρουσιάσουμε τη δική μας προσπάθεια και εμπειρία μέσα από το θέμα: «Το “Κέντρο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης και Ανάδειξης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς Ορεινών Χωριών” στο Αργυρό Πηγάδι του Δήμου Θέρμου–Ο αγώνας ενός μικρού ορεινού χωριού».

Γνωρίσαμε το ΜΕΚΔΕ μέσα από το βιβλίο του “Περιήγηση και Αναψυχή”, όταν προετοιμαζόμασταν για μια ημερίδα που οργανώναμε τον Αύγουστο του 2024 στο Αργυρό Πηγάδι του Δήμου Θέρμου. Στην ημερίδα αυτή, οι Σύλλογοι Αμβρακιωτών Τριχωνίδας, Αργυροπηγαδιτών Τριχωνίδας, Καστανιωτών Ευρυτανίας, δηλαδή οι Σύλλογοι τριών γειτονικών χωριών, με την Κοιν.Σ.Επ “Ορεινή” και με την στήριξη των Δήμων Θέρμου και Καρπενησίου, εκφράζοντας τις δικές μας αγωνίες, βάλαμε το ερώτημα: «Υπάρχει μέλλον για τα ορεινά χωριά;».

Νοιώσαμε ιδιαίτερη χαρά όταν διαβάσαμε για το ΜΕΚΔΕ, όταν μπήκαμε στην ιστοσελίδα του και είδαμε την φιλοσοφία του και τις δραστηριότητές του. Πήραμε δύναμη βλέποντας ότι υπάρχουν ισχυροί σύμμαχοι, δυνάμεις που ασχολούνται σοβαρά, επιστημονικά και τεκμηριωμένα με το θέμα των ορεινών περιοχών, που μιλάνε όχι απλά για κάποιο μέλλον αλλά για την ανάγκη αναγέννησης των ορεινών περιοχών.

Το ΜΕ.Κ.Δ.Ε. ιδρύθηκε το 1993 από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (Ε.Μ.Π.). Πρόκειται για το μόνο ερευνητικό κέντρο στην Ελλάδα που εξειδικεύεται στις ορεινές περιοχές. Στοχεύει στο ζωντάνεμα της ορεινής Ελλάδας σε υγιείς βάσεις, την ισότιμη συμμετοχή των ορεινών και απομονωμένων κοινωνιών στις ευκαιρίες ανάπτυξης και στην προστασία των ευαίσθητων ορεινών οικοσυστημάτων.

Εμπνευστής και ιδρυτής του υπήρξε ο Μετσοβίτης Καθηγητής του Πολυτεχνείου Δημήτρης Ρόκος με στόχο να φέρει τις ορεινές και απομονωμένες περιοχές στο επίκεντρο της επιστημονικής έρευνας. Είναι ο άνθρωπος που εισήγαγε τον όρο αξιοβίωτη ανάπτυξη των ορεινών περιοχών, μια ανάπτυξη, μια ζωή που να αξίζει να τη ζεις. Ένας άνθρωπος με όραμα, με πάθος για τις ορεινές περιοχές που τιμήθηκε στο 11 ο Συνέδριο με τα αποκαλυπτήρια της προτομής του. Από το ίδιο πάθος διακατέχεται και ο σημερινός Διευθυντής, και Ψυχή, του ΜΕΚΔΕ Ηπειρώτης Καθηγητής του ΕΜΠ Δημήτρης Καλιαμπάκος.

Το 1ο Συνέδριο του ΜΕΚΔΕ έγινε το 1995 στο Μέτσοβο, την πατρίδα των ιδρυτών και μεγάλων Ευεργετών του ΕΜΠ, με τίτλο "Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο για το Μέτσοβο. Επιστρέφοντας ένα μέρος του Χρέους". Στα χρόνια που ακολούθησαν το ΜΕΚΔΕ αναπτύχθηκε ως εξειδικευμένο ερευνητικό κέντρο στην ανάπτυξη της ορεινής Ελλάδας και των απομονωμένων περιοχών. Σημείο τομής υπήρξε και η ίδρυση του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών», του μοναδικού στην Ελλάδα και ενός από τα λίγα στον κόσμο Μεταπτυχιακά Προγράμματα με εστίαση στις ορεινές περιοχές.

Το ΜΕΚΔΕ υιοθετεί κάθε χρόνο έναν ορεινό Δήμο, όπου οι μεταπτυχιακοί φοιτητές και οι ερευνητές του ΜΕΚΔΕ μελετούν επί τόπου, σε συνεργασία με τις τοπικές δυνάμεις, τις δυνατότητες ανάπτυξης της περιοχής και προτείνουν εφαρμόσιμες λύσεις στα προβλήματα. Στο τέλος του προγράμματος οι φοιτητές παρουσιάζουν τις προτάσεις τους στις τοπικές κοινωνίες. Η αλληλεπίδραση αυτή είναι παραγωγική και ωφέλιμη και για τις δύο πλευρές. Το ΜΕΚΔΕ παίρνει από τη σοφία και τις παραδόσεις των τοπικών κοινωνιών και δίνει μελέτες, ιδέες, αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση.

Χαρακτηριστικό του πνεύματος που διαπνέει καθηγητές, ερευνητές και μεταπτυχιακούς φοιτητές είναι ότι αρκετοί από τους φοιτητές αποφάσισαν, τα χρόνια αυτά, να εφαρμόσουν οι ίδιοι κάποιες καινοτόμες ιδέες και προτάσεις σεαπομονωμένες περιοχές, και το έκαναν με ιδιαίτερη επιτυχία.  Μια επιλογή που συνδυάζει μια πιο πλέρια ζωή σε μικρές κοινότητες, με πιο ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις, σε επαφή με τη φύση, μια ζωή περισσότερο ισορροπημένη.

Μετά το Μέτσοβο, η δραστηριότητα του ΜΕΚΔΕ απλώθηκε σε όλη την Ήπειρο. Ο τελευταίος όμως ορεινός Δήμος μελέτης ήταν εκτός Ηπείρου, ο Δήμος Αγράφων.Έτσι υπήρξε Ειδική Συνεδρίαση  στο 11ο Συνέδριο με τίτλο: “Η Συμβολή του ΕΜΠστην Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη του Δήμου  Αγράφων”, όπου παρουσιάστηκαν 19εισηγήσεις, αποτέλεσμα έρευνας και μελέτης της περιοχής. Τα  Άγραφα αναδείχτηκαν ως μια περιοχή με δυνατότητες ανάπτυξης, στηριγμένα στη θέληση των ανθρώπων τους και τη στήριξη στην Επιστήμη και τη σύγχρονη Τεχνολογία. Φυσικά και με την προϋπόθεση να υπάρξει πολιτική βούληση.

Η δραστηριότητα αυτή του ΜΕΚΔΕ υπάρχει η προοπτική να απλωθεί και σε άλλους ορεινούς Δήμους της χώρας. Και σίγουρα θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό, αν υιοθετούσε κάποια χρονιά και τον ορεινό Δήμο Θέρμου.

Στη συζήτηση για την αναγκαιότητα αναγέννησης των ορεινών περιοχών, πέρα από τις ειδικές μελέτες και προτάσεις, φαίνεται να αποτελούν κοινό τόπο κάποιεςγενικές θέσεις όπως:

• Αναγέννηση ορεινών περιοχών σημαίνει γενικότερα στήριξη της Υπαίθρου, Περιφερειακή Ανάπτυξη και Αποκέντρωση.
• Η εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου Στρατηγικού Σχεδίου για τις Ορεινές Περιοχές και αντίστοιχων Τοπικών Αναπτυξιακών προβάλλει ως αναγκαιότητα καθώς και η διάθεση των απαραίτητων πόρων. Υπάρχουν ευρωπαϊκές χώρες με υποδειγματική ανάπτυξη των ορεινών περιοχών τους με ταυτόχρονη προστασία των ορεινών τους οικοσυστημάτων.
• Η εφαρμογή πολιτικής για τις ορεινές περιοχές απαιτεί εμβάθυνση της γνώσης γι’ αυτές, απαιτεί την αξιοποίηση της Επιστημονικής Έρευνας και τηςδιαθέσιμης σήμερα  Τεχνολογίας.
• Η έννοια της ορεινότητας πρέπει να πάρει τη θέση που της αρμόζει στον δημόσιο διάλογο και την Πολιτική, όπως έχει γίνει με τη νησιωτικότητα. Υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που οδηγούν στην απομόνωση των ορεινών περιοχών και απαιτούν ειδικές πολιτικές για την άμβλυνσή τους. Η ορεινή γεωγραφία αποτελεί έναν περιορισμό, αλλά οι πολιτικές προτεραιότητες καθορίζουν το τελικό αποτέλεσμα.
• Στην κατεύθυνση αυτή, η ύπαρξη πολιτειακών θεσμών που θα εστιάζουν στην ορεινή και απομονωμένη Ελλάδα, στην κατεύθυνση διαμόρφωσης στοχευμένης πολιτικής έγινε πρώτος στόχος για το ΜΕΚΔΕ. Καρπός αυτής της προσπάθειας υπήρξε το 2024 η θεσμοθέτηση στο Κοινοβούλιο της Υποεπιτροπής Ορεινών Περιοχών που ήδη λειτουργεί ως Μόνιμη Ειδική Επιτροπή.
• Ως επόμενος στόχος προβάλλει η αναγκαιότητα ύπαρξης ενός μόνιμου κυβερνητικού θεσμού ο οποίος θα έχει την ευθύνη σχεδιασμού και εφαρμογής πολιτικής με μετρήσιμα αποτελέσματα στην αναγέννηση των ορεινών περιοχών με θεσμοθέτηση θέσης Υπουργού η Υφυπουργού Ορεινών Περιοχών.
• Οι μεμονωμένες προσπάθειες ατόμων και συλλογικοτήτων είναι σημαντικές, δείχνουν τις δυνατότητες των ορεινών περιοχών αλλά δεν αλλάζουν την κατάσταση συνολικά. Για να γίνει αυτό χρειάζεται κυβερνητική πολιτική.
• Η επιστροφή της ζωής στις ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές προϋποθέτει δυνατότητες για απασχόληση και βασικές υποδομές. Στην Υγεία, την Εκπαίδευση, στην ψηφιακή σύνδεση και κυρίως στην οδική πρόσβαση που χαρακτηρίζεται ως ο ακρογωνιαίος λίθος της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης, τόσο που η απομόνωση ορίζεται ως το αντίστροφο της προσβασιμότητας.

Άρα και η απομόνωση έχει βαθμούς. Προφανώς η οδική απομόνωση των ορεινών χωριών του Δήμου Θέρμου, η περιοχή ενδιαφέροντος για εμάς, με τους χωματόδρομους πρόσβασης είναι η ακραία μορφή.

Τέτοιες περιοχές αναφέρθηκαν ως «περιοχές που έχουν μείνει πίσω», και μάλιστα η ανισότητα στον βαθμό ανάπτυξης σε σχέση με τις άλλες περιοχές της χώρας επιδεινώνεται συνέχεια. Αντί σύγκλισης έχουμε ένταση της απόκλισης.

Η κατάσταση καθυστέρησης του Δήμου Θέρμου σε ό,τι αφορά το οδικό του δίκτυο, προφανώς οφείλεται στις πολιτικές που εφαρμόστηκαν, ή δεν εφαρμόστηκαν,κεντρικά και τοπικά, και με  πολιτικές αποφάσεις θα αρθεί. Η ένταξη κάποιων τμημάτων ανά πενταετία από την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας με τους ρυθμούς χρηματοδότησης και υλοποίησης έργου που γίνονται, δεν οδηγούν σε λύση του προβλήματος στο ορατό μέλλον.

Σ’ αυτή την περίπτωση απαιτείται η στοχευμένη παρέμβαση με κεντρικές πολιτικές. Αλλά οι στοχευμένες πολιτικές και τα ειδικά αναπτυξιακά προγράμματα απαιτούν διεκδίκηση. Από την κοινωνία και την Αυτοδιοίκηση όλων των βαθμών. Δεν είναι το κράτος ο καλός πατέρας που φροντίζει για όλα του τα παιδιά. Εξυπηρετείσυμφέροντα, υπακούει σε ισχυρές πιέσεις. Και οι πόροι  είναι δεδομένο ότι είναι περιορισμένοι. Αλλά χρειάζονται προτεραιότητες και επιλογές.

Είναι φανερό ότι υπάρχουν δυο αντίθετες τάσεις στην ελληνική πραγματικότητα. Ηπληθυσμιακή  αποψίλωση της υπαίθρου και ειδικά των ορεινών περιοχών είναι δεδομένη. Αλλά υπάρχει και η αντίστροφη τάση. Οικογένειες από τα μεγάλα αστικά κέντρα, δεδομένων και των δύσκολων συνθηκών ζωής εκεί σήμερα, εκδηλώνουν ενδιαφέρον για επιστροφή στα χωριά. Η Φουρνά Ευρυτανίας με την πρωτοβουλία της το επιβεβαίωσε. Πέρα από τις οικογένειες που ήδη εγκαταστάθηκαν στο χωριό, όπως αναφέρθηκε στο Συνέδριο υπάρχει και μια λίστα δεκάδων ή και εκατοντάδων άλλων που θα ήθελαν να εγκατασταθούν στη Φουρνά ή κάπου αλλού. Φυσικά με προϋποθέσεις.

Η ίδια τάση ενισχύεται και με την απόρριψη του μαζικού τουρισμού και την στροφή στον ποιοτικό εναλλακτικό τουρισμό των ορεινών περιοχών δημιουργώντας έτσι ευκαιρίες απασχόλησης.

Υπάρχουν πολλές πρωτοβουλίες και προσπάθειες. Χρειάζεται όμως και η κρατική πολιτική. Κρατικές πολιτικές ήταν αυτές που οδήγησαν τον πληθυσμό στα μεγάλα αστικά κέντρα. Κρατικές πολιτικές θα πρέπει να ευνοήσουν και την αντίστροφη κίνηση.

Χρειάζεται ακόμα μια αλλαγή κλίματος. Που να βλέπει θετικά τη ζωή στις ορεινέςπεριοχές.  Αναγέννηση των ορεινών περιοχών σημαίνει αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης της χώρας, με προτεραιότητα την ποιότητα της ζωής, την ισορροπημένησχέση μας με τη  Φύση. Σε κάθε περίπτωση το 11 ο Συνέδριο του ΜΕΚΔΕ τόνωσε την ελπίδα ή καλύτερα την πίστη, ότι αυτή η αναγέννηση είναι εφικτή.

sinidisi.gr