Το iAitoloakarnania.gr σας παρουσιάζει τα τραγούδια που συνόδευαν τις γαμήλιες εκδηλώσεις σε διάφορα σημεία του νομού μας…
Το βιβλίο «Τραγούδια του γάμου» της συγγραφέως Σούλας Τόσκα-Κάμπα συμπεριλαμβάνει τα κυριότερα και πιο αντιπροσωπευτικά τραγούδια του γάμου από όλη τη στεριανή Ελλάδα και τη Μ. Ασία. Η συγκέντρωσή και η καταγραφή τους είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας έρευνας, τόσο επιτόπιας όσο και βιβλιογραφικής.
Έτσι, μέσα από το έργο αυτό έρχεται κανείς σε επαφή και μαθαίνει σημαντικά στοιχεία της κοινωνικής εκδήλωσης του γάμου που εκφράζει μία από τις σημαντικότερες πτυχές της πλούσιας ελληνικής παράδοσης.
Το iAitoloakarnania.gr συγκέντρωσε από το βιβλίο τα τραγούδια της Στερέας Ελλάδας και συγκεκριμένα εκείνα που τραγουδούσαν οι ντόπιοι στις χαρές τους σε διάφορα μέρη της Αιτωλοακαρνανίας.
Από τον πρόλογο του βιβλίου
Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει δημοτικά τραγούδια του Γάμου ή της Χαράς, όπως λέγεται, από τη Στεριανή Ελλάδα, τη Μ. Ασία και το Πόντο. Φιλοδοξεί να δώσει τον τρόπο με τον οποίο ο λαϊκός τραγουδιστής εκφράζει συναισθήματα και τελετουργικές διαδικασίες που αναφέρονται σ’ ένα καθοριστικό γεγονός της ζωής του ανθρώπου. Τα τραγούδια αναφέρονται στις βασικές εκδηλώσεις κατά τη προετοιμασία και τη τελετή του Γάμου και παρουσιάζουν, γενικά, αρκετές ομοιότητες, αλλά και τοπικές ιδιαιτερότητες έστω και αν προέρχονται από διαφορετικές περιοχές. Παρ’ όλα αυτά, κρίθηκε σκόπιμο και απαραίτητο, να καταγραφούν οι διάφορες παραλλαγές τους, έτσι ώστε να φαίνεται και η ιδιοτυπία του τραγουδιού κάθε περιοχής.
Η εργασία αυτή, περιέχει αντιπροσωπευτικά δείγματα της δημοτικής μας ποίησης. Αποτελεί συλλογή τραγουδιών που εκφράζουν διάφορα συναισθήματα, όπως είναι η χαρά της καινούργιας ζωής, η πίκρα του αποχωρισμού, η διασκέδαση που συνδέεται με το γάμο, τα αυθόρμητα χαρακτηριστικά, συμβουλευτικά και γεμάτα ευχές παινέματα, αλλά και τη συγκίνηση όσων συμμετέχουν σ’ αυτόν.
Τραγουδούσαν για να επαινέσουν τη νύφη και το γαμπρό, να ευχηθούν προκπή στη νέα τους ζωή, με τραγούδια εμπνευσμένα από τα λουλούδια, τον ήλιο, τ’ αστέρια, το φεγγάρι, τα πουλιά, προσφωνήσεις και παρομοιώσεις μ’ ότι ωραιότερο ένοιωθαν και έβλεπαν γύρω τους.
Με έντονα συναισθήματα τραγούδια έλεγαν όταν έντυναν και χτένιζαν τη νύφη ή το γαμπρό, όταν ζυμώνουν τα ψωμιά του γάμου, όταν ετοιμάζουν τα προικιά, όταν πάνε να πάρουν τη νύφη από το πατρικό της, στο χορό των νεονύμφων, του κουμπάρου και των συμπεθετικών. Τραγούδια γεμάτα πόνο, καημό, χαρά και δάκρυα.
Ενδεικτική είναι η αναφορά που γίνεται στο συγκεκριμένο τόπο που τοποθετούμε ορισμένα τραγούδια, ενώ τα ίδια τα συναντάμε και σ’ όλη τη περιοχή που αναφερόμαστε.
‘Ετσι το έργο, μας δίνει ένα εντυπωσιακό πανόραμα των δημοτικών τραγουδιών που αναφέρονται στο γάμο. Δεν έγινε παρέμβαση στη ορθογραφία των κειμένων παρά μόνο σε προφανή τυπογραφικά λάθη.
Μετά τον Α’ τομο με τα στεριανά, εκδόθηκε Β’ τόμος με τα νησιώτικα όπου παρουσιάστηκαν τα ανάλογα τραγούδια από τη Νησιώτικη Ελλάδα.
Αναπιάνοντας τα προζύμια
Ψιλά-λιχνά τ’ αλεύρια κι αφράτα τα προζύμια
κι ο γυιός που τα ξανάπιασε με μάνα και πατέρα.
Ανάχλια-ανάχλια τα νερά κι αφράτα τα προζύμια
κι η κόρη που τ’ ανάπιανε με μάνα με πατέρα.
– Ευχήσου με μανούλα μου στα πρώτα κοσκινίδια.
– Με την ευχή μ’ παιδάκι μου να ζήσεις, να προκόψεις.
Ξηρόμερο
Άχλι άχλι το νερό και αφράτο το προζύμι.
Φέρτε σίτες απ’ την Πόλη και σκαφίδα απ’ το Ζαγόρι.
Και μια κόρη απ’ την Άρτα νάχη μάννα και πατέρα.
Για να πιάση τα προζύμια να τα φτιάξουμε κουλούρια,
Να ευχηθούμε καλρρίζικα, να ευχηθούμε να μας ζήσουν.
Βάλτος
Ψιλάρισμα, λιχνάρισμα ψιλές, λιχνές μου σήτες
ανάχλια είναι τα νερά και αφράτα είν’ τα προζύμια
κι αγόρι που τ’ ανάπιασε με μάνα και πατέρα.
Δερβέκιστα Αιτωλίας
Άπλωμα των προικιών
Φτιάχτε τα προικιά καλά που θα παν στην ξενιτιά
Μη τα χαλάσουν τα κλαριά και τα γελάσει η πεθερά
Διπλώστε τα προικιά καλά θα διαβούν βουνοκορφάδες
Μη τα ξεφτίσουν τα κλαριά και τα γελάσουν τα οι κυράδες.
Δωσ’ μου μάνα μ’ τα προικιά μου να τα πάω στη πεθερά μου.
Ξηρόμερο
Μια μικρή, Βάσω-Βασίλω, μια μικρή τσελιγκοπούλα
μια μικρή τσελιγκοπούλα, όμορφη και νοστιμούλα
με τη μάνα της μαλώνει και βαριά τη βαλαντώνει.
Δόσ’ μου μάνα μ’ τα προικιά μου, τη μεταξωτή ποδιά μου
για να πάω να χορέψω, της αγάπης μου ν’ αρέσω
Ξηρόμερο
– Σήμερα μάνα μ’ δεν μπορώ, εβάρυν’ η καρδιά μου.
Τι σου ‘κανα μανούλα μου και μου χωρίζεις τα ρούχα μου;
– Ήρθε ο καιρός σου κόρη μου τα ρούχα να διπλώσεις
με την ευχή μου κόρη μου καλά να πας στο σπίτι,
να βρεις καινούργια γονικά κουνιάδες και κουνιάδους,
να βρεις γειτόνους χωριανούς την πόρτα να σ’ ανοίγουν
και στο πλευρό σου να ‘ρχονται αν τύχει κακιά ώρα.
– Έλα μανούλα μου γλυκιά και δώσ’μου τα προικιά μου,
τα άσπρα τα μεταξωτά με τα χρυσά κεντίδια
την κεντητή μου την ποδιά και τα χρυσαφικά μου
Φλωριάδα Βάλτου
Στόλισμα και ξεπροβόδισμα της νύφης
Αυτό τ’ αστέρι το λαμπρό που πάει κοντά στην πούλια,
αυτό μου φέγγει κι έρχομαι, κόρη μου, στην ποδιά σου.
Χτυπώ την πόρτα δυο φορές, το παραθύρι πέντε.
– Σήκω ν’ αλλάξεις, κόρη μου, να βάλεις τα στολίδια,
για να ‘ρθουν να σε πάρουνε με τ’ άλογα καβάλα
Ναυπακτία
Όσα κιντίδια, νύφη μου, έχει του φουρεμά σου,
τόσα είν’ τα χρόνια σου κι τόσα τα καλά σου.
Να ήταν τα χιόνια ζάχαρι κι τα πουτάμια μέλι,
να ήταν η θάλασσα κρασί, να πιούν οι συμπιθέροι,
να πιούνι κι να ηυχηθούν και να πολυχρονίσουν
Τριχωνίδα
Ξύρισμα του γαμπρού
Ασπροσυνέφιασ’ ουρανός, παίρνει στολίζεται ο γαμπρός.
Φέρτε ξυράφια Εγγλέζικα κι ακόνι από τη Λάρισα,
για να ξυρίσουντο γαμπρό να πάη για το γάμο.
Μπαρμπέρη μπαρμπερισέ με και γλυκοξυρισέ με.
Στα κατσαρά σου τα μαλλιά, λαλούν αηδόνια και πουλιά.
Και στα χρυσά σου γόνατα βόσκουν αρνιά και πρόβατα.
Τριχωνίδα
Μπρε χρυσέ μπαρμπέρη κι αργυρό ξυράφι,
παίρνε αγάλι’ αγάλια τη χρυσή του τρίχα,
τρίχα μην τ’ αφήσεις και τον ασχημίσεις,
τ’ είναι χαϊδεμένο, ζαχαροθρεμμένο,
ζαχαροθρεμμένο και θεοφκιασμένο.
Πέντε κορίτσια τραγουδούν τη νύφη όταν στολίζουν
και άλλα πέντε το γαμπρό όταν τον μπαρμπερίζουν.
Ήλιος είναι η νύφη μας, φεγγάρι ο γαμπρός μας
και σαν καθρέπτης στέκονται κι οι δυο τους τώρα ομπρός μας.
Γαμπρέ, παρ’ το περιστέρι το παντοτινό σου ταίρι.
Ανοιξιάτικο Βάλτου
Ασπροσυννέφιασε ο ουρανός γιατί ξυρίζεται ο γαμπρός.
Ξουράφια από τον Αστακό κι ακόνια από τα Γιάννενα.
Ανάγκασε, μπαρμπέρη μου, ανάγκασε το χέρι σου
κι έχουμε δρόμο μακρινό, ανήφορο κατήφορο,
ποτάμια να περάσουμε, τη πέρδικα να πιάσουμε.
Πάρτε τ’ αργυροξούραφα και τ’ αργυρά ψαλίδια
για ν’ αργυροξουρίσουμε τον αργυρό γαμπρό μας.
Για φχήσου με μανούλα μου τώρα στο ξούρισμά μου.
Τ’ν ευχή μ’ να χεις παιδάκι μου κι ο Θιος να σε προκόψ.
Ξηρόμερο
Ξεκίνημα γαμπρού
Ευχήσου με, μανούλα μου, τώρα στο κίνημά μου.
Με την ευχή μου, γιόκα μου, Θεός να σε προκόψη.
Ευχήσου με, πατέρα μου, τώρα στο κίνημά μου.
Με την ευχή μου, γιόκα μου, Θεός να σε προκόψη.
Ανοιξιάτικο Βάλτου
Μετά τα στέφανα
Χαρά στην τύχη σου, γαμπρέ, χαρά στο ριζικό σου,
που παίρνεις, τέτοια πέρδικα μέσα στ’ αρχοντικό σου.
Ποιος νάταν ο προξενητής που έφερε κανέλλα
και ταίριασε το σταυραετό μαζί με περιστέρα.
Τριχωνίδα
– Γαμπρέ μας το κορίτσι μας να μη μας το πικράνεις,
τη κόρη που σου δίνουμε να μη μας τη μαράνεις
όσα πλουμίδια νύφη μου έχει το φόρεμά σου
τόσα να ‘ναι τα χρόνια σου, τόσα και τα καλά σου.
Νυφούλα μου στη στράτα σου τριαντάφυλλαθα στρώσω
επάνω να περπατάς, για να σε καμαρώσω.
Ξηρόμερο
Αυγερινός είναι ο γαμπρός και Πόυλια είναι η νύφη
και τ’ αστεράκια τ’ ουρανού είναι οι συμπεθέροι.
Γαμπρέ μου σε παρακαλώ νιά χάρη να μας κάνης
Το άνθος που σου δώσαμε να μη μας το μαράνης,
γαρύφαλλο να το κρατάς, μόσχο να το ποτίζης.
Να σ’ αξιώση ο Θεός κι η κυρά Παναγιά μας,
να ιδής υγιούς μαλάματα κι έμουρφα κουρίτσια,
ιννιά υγιούς ν’αξιωθής κι νιά γλυκομηλίτσα.
Ναυπακτία
Υποδοχή της νύφης
– Πέζα μήλο, πέζα ρόιδο, πέζα κόκκινο κορόμλο.
– Δε πεζεύω, καμαρώνω, τα παπούτσια μου λερώνω.
Θέλω κέρασμα βαρύ απ’ τον πρώτο συγγενή.
Τριχωνίδα
Έβγα μάνα μου να ιδείς, πέρδικα που σου ‘φερα
πέρδικα και περιστέρα, του παπά τη θυγατέρα.
Έβγα πεθερά στη σκάλα με το μέλι με το γάλα
ρίξε ρύζι να ριζώσει σα σιτάρι να φυτρώσει.
Σ’ αυτό το σπίτι που θα μπεις μεσ’ αυτού θε να φωλιάσεις
και ν’ ασπρίσεις να γεράσεις.
Φλωριάδα Βάλτου
Έβγα μανούλα του γαμπρού και πεθερά της νύφης
να δεις το γάμο που ‘ρχεται τη νύφη προσκυνώντας,
έβγα να δεις αυγερινό μαζί με το φεγγάρι.
Έρχεται ο νούνος μπροστά και πίσω οι καλεσμένοι,
όπου χορεύουν τα παιδιά και τα βιολιά βαράνε.
Ναυπακτία
Το γλέντι της Κυριακής
Τρία καλά είν’ στο ντουνιά και στον απάνω κόσμο.
Η νιότη και η λεβεντιά και το καλό κορίτσι.
Τ’ ακούτε σεις ανύπαντρες και σεις καλοί λεβέντες.
Λεφτά να μη ζητήσετε, προικιά μη φορτωθείτε
Ανοιξιάτικο Βάλτου
Σε τούτο σπίτι πούρθαμε σε τούτο το τραπέζι
πέτρα να μη ραγισθεί, λιθάρι να μη πέσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χιλιόχρονος να γίνη
να ζήση χρόνους εκατό εξάμηνα διακόσια
να κάμη γιούς μαλάματα και γιούς μαργαριτάρια.
Ναυπακτία
Παινέματα στο χορό της νύφης
Ήρθε ορισμός απ’ το νουνό, για να ‘μπει η νύφη στο χορό
να μπει η νύφη κι ο γαμπρός, να νοστιμείνει ο χορός.
Έβγα μανούλα του γαμπρού και πεθερά της νύφης
να δεις τη νύφη στο χορό, που ‘χει απάνω τ’ άνθια της
το γιο σου από το χέρι.
Ψες είδα, μαύρα μου μάτια, ψες είδα στο εινορό μου.
Ψες είδα στο εινορό μου μαύρα μάτια στο πλευρό μου.
Και ξυπνώ και δεν τα βρίσκω αναλώ και πεθαινήσκω.
Με τα ρούχα μου μαλώνω, ρούχα μου καλά μου ρούχα
που είν’ τα μαύρα μάτια που χα;
Μαύρα μάτια στο ποτήρι κι άλλα δυο στο παραθύρι
με τηρούν και με λογιάζουν, μέσα στην καρδιά με σφάζουν
Φλωριάδα Βάλτου
Μπερδέ-καλέ μπερδεύτηκε μια λεμονιά
Μπερδεύτηκε μια λεμονιά με μια νεραντζοπούλα,
Έτσι καλέ έτσι μπερδεύτηκα και γώ
Έτσι μπερδεύτηκα και γώ με μια γειτονοπούλα.
Πόυχει καλέ, πούχει τα μάτια σαν ελιές,
Πούχει τα μάτια σαν ελιές τα φρύδια σαν γαϊτάνι
Δερβέκιστα Αιτωλίας
Παινέματα στον χορό του γαμπρού
Ένας λεβέντης χόρευε σε μαρμαρένιο αλώνι
κι η κόρη που τον αγαπά κι η κόρη που τον θέλει
όλο στα μάτια τον ‘τηρά, κι όλο κρυφά του λέει:
– Που ‘σουν εψές, λεβέντη μου, κι αντιπροψές το βράδυ
– Εψές ήμουν στη μάνα μου, προψές στην αδερφή μου,
κι απόψε στο κονάκι σου θα ‘ρθω να σε φιλήσω
Ξηρόμερο
Εμπάτε αγόρια στο χορό, κορίτσια στα τραγούδια
να δείτε και να μάθετε πως πιάνεται η αγάπη.
Από τα μάτια πιάνεται στα χείλη κατεβαίνει,
κι από τα χείλη χύνεται και στην καρδιά ριζώνει.
Έβγα μανούλα του γαμπρού και πεθερά της νύφης
να δεις το γιο σου στο χορό πως κ’νιέται πως λυγιέται.
Φλωριάδα Βάλτου
Παινέματα στον χορό του κουμπάρου (νονού)
Κάτω στο δαφνοπόταμο, όπου είναι οι δάφνες οι πολλές, οι λεμονοπορτοκαλιές.
Εκεί καθόταν ο νουνός μ’ όλα τα αναδεχτούδια του, τα χρυσοκουμπαρούδια του.
Τα μάρμαρα πελέκαγε να βγάλη αθάνατο νερό,
να πιούν τ’ αναδεχτούδια του τα χρυσοκουμπαρούδια του.
Να ζήση χρόνια εκατό κι ακόμα παραπάνω,
μ’ όλα τα αναδεχτούδια του, τα χρυσοκουμπαρούδια του.
Βάλτος
Απ’ την Πόλη κι ως τας Σέρρας τέτοιο κυρ νουνό δεν είδα
τέτοιο καστροπολεμίτη, πολεμάει μ’ όλα τα κάστρα
για να βρει να στεφανώσει δυο κορμάκια να ενώσει.
Δερβέκιστα Αιτωλίας
*Η κεντρική φωτογραφία του άρθρου είναι από τον γάμο της Μαρίας Κουβέλη του Νικολάου που έγινε το 1950 στη Παπαδάτου Ξηρομέρου
Επιμέλεια: Θανάσης Μπίκας
