Σε ένα περιβάλλον κοινωνικών αναστατώσεων, πολεμικών ανταγωνισμών, προστατευτικών δασμών και του ελεύθερου εμπορίου ταυτόχρονα, διαμορφώνεται και εξελίσσεται η επιχειρηματική ιστορία της οικογένειας Παπαστράτου.

Ενός ονόματος που έχει ταυτιστεί με τον καπνό και το τσιγάρο.

Η ιστορίας της άρχισε το 1896 από τον Ευάγγελο Παπαστράτο, που ηλικίας 12 χρόνων ξεκίνησε το εργατικό του βίο ως υπάλληλος στην καπνεμπορική εταιρεία «Ρόζης και Βαρνάβας». Ο μικρότερος από τέσσερα αδέλφια,  που βγήκε παιδί στη βιοπάλη. Και δέκα χρόνια αργότερα, το 1906 με δανεικές 3.000 δραχμές ξεκίνησε την επιχειρηματική του καριέρα.

Πριν όμως το όνομα Παπαστράτος, αποκτήσει την «ταυτότητα» του βιομήχανου το 1930, ο Ευάγγελος Παπαστράτος για περίπου δύο δεκαετίες πρωταγωνίστησε στο ελληνικό καπνεμπόριο.

Και τούτο διότι οι γονείς του δεν συμφώνησαν με την απόφαση του να μεταναστεύσει στην Αμερική, απογοητευμένος από την υπαλληλική του απασχόληση.

Πριν όμως το όνομα Παπαστράτος, αποκτήσει την «ταυτότητα» του βιομήχανου το 1930, ο Ευάγγελος Παπαστράτος για περίπου δύο δεκαετίες πρωταγωνίστησε στο ελληνικό καπνεμπόριο.

Το Αγρίνιο

Οπως αναφέρει ο Δημ. Τσούγκος στο βιβλίο του «Οι οικονομικοί μας ηγέται» (Αθήνα 1932), την πρώτη δεκαετία του αιώνα οι τιμές που απολάμβαναν οι καπνοπαραγωγοί ήταν εξευτελιστικές και τούτο οφείλεται «κυρίως ­ διά να μην είπωμεν αποκλειστικώς ­ εις την έλλειψιν ωργανωμένου και συστηματικού καπνεμπορίου.

Και από της απόψεως αυτής η πλέον καθυστερημένη περιφέρεια ήτο η του Αγρινίου, εις την οποίαν επρόκειτο να εργασθή ο Ευάγγελος Παπαστράτος». Είναι γεγονός πως τα καπνά του Αγρινίου αναδείχθηκαν από την εμπορική δραστηριότητα της οικογένειας Παπαστράτου.

Ο Ευάγγελος Παπαστράτος το 1906 αποχωρεί από την εταιρεία «Ρόζης και Βαρνάβας» και με τις 3.000 δανεικές δραχμές γίνεται μικρομέτοχος μιας νέας καπνεμπορικής εταιρείας που είχε δημιουργήσει ένας «γνωστός κεφαλαιούχος» της εποχής, ο Αυγερινός –  το μετοχικό της κεφάλαιο ήταν 300.000 δρχ! ­

Τα αδέλφια και πάλι μαζί

Αυτή είναι η αφετηρία μιας εντυπωσιακής, αλλά και περιπετειώδους – χαρακτηριστική της εποχής – μιας μιας εντυπωσιακής επιχειρηματικής ιστορίας. Οι πρώτες του δουλειές έγιναν στη Γερμανία και στην Ολλανδία.

Τα δεδομένα όμως στο ελληνικό καπνεμπόριο αλλάζουν μετά τους βαλκανικούς πολέμους και τα ονομαστά στις ξένες αγορές καπνά της Μακεδονίας και της Θράκης αποτελούν για τους καπνεμπόρους της «παλιάς Ελλάδας» το καλύτερο «διαβατήριο» για την είσοδό τους στις αγορές της Ευρώπης και της Αμερικής.

Την άνοιξη του 1919, «συναντήθηκε» και με τους άλλους τρεις αδελφούς, τον Σωτήρη, τον Επαμεινώνδα και τον Γιάννη και πλέον η ιστορία του από προσωπική γίνεται οικογενειακή. Δημιουργείται νέα εταιρεία, στην οποία είναι τέσσερις οι μέτοχοι.

Οι 4 αδελφοί Παπαστράτου

Η νέα εταιρεία –μειώνει ο Ε.Α. Παπαστράτος στα αναμνήσεις του « σχεδόν – ακολουθεί τον ελληνικό στρατό στη Μικρά Ασία. Κι ανοίγει υποκατάστημα στη Σμύρνη. Ομως μετά από δύο χρόνια, με την καταστροφή χάνει 300.000 κιλά καπνά καλής ποιότητας. Οπως σημειώνει ο Ε.Α. Παπαστράτος στις αναμνήσεις του «Η Δουλειά κι ο Κόπος της» το 1964 «από έλλειψη δραστήριας ενέργειας του εκεί αντιπροσώπου μας κυρίως, δεν φορτώθηκαν εγκαίρως και τα βρήκε η καταστροφή συγκεντρωμένα σε τρεις αποθήκες στη Σμύρνη».

Ο καταμερισμός

Από το 1921 ως και το 1929 ο οίκος Παπαστράτου εξήγε κατά μέσον όρο ετησίως 3.382 τόνους καπνών, κάλυπτε δηλαδή το ένα δέκατο του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών καπνού.

Τα τέσσερα αδέλφια ομονοούντα καταμερίζουν τις ευθύνες τους.

Ετσι, ο Ευάγγελος και ο Επαμεινώνδας ασχολούνται με τις πωλήσεις και παρέμειναν ως την ίδρυση της καπνοβιομηχανίας, το 1930, στο εξωτερικό, ο Ιωάννης, αφού εξελέγη γερουσιαστής επί τριετίαν και στη συνέχεια βουλευτής, «αφιερώνεται εις τας εν Ελλάδι εργασίας του οίκου και υπερασπίζει τα συμφέροντα αυτού ενώπιον των αρχών» (Δημ. Τσούγκος ό.π.), ενώ «ο Σωτήριος ασχολείται επίσης με τας εν Ελλάδι εργασίας του οίκου και διευθύνει επί πλέον και το λογιστήριόν του».

Εργοστάσιο στην Ελλάδα και στη Γερμανία

Τους πρώτους μήνες του 1930 περιορίστηκαν οι συναλλαγές με τη γερμανική αγορά και, όπως αναφέρει ο Ε. Παπαστράτος, «πήραμε την απόφαση να πραγματοποιήσουμε πια το σχέδιο, που χρόνια μελετούσαμε: να ιδρύσουμε στην Ελλάδα ένα πρότυπο εργοστάσιο σιγαρέττων, που θέλαμε να αποτελέσει σταθμό στην εξέλιξη της καπνοβιομηχανίας στη χώρα μας».

Πράγματι τον Ιούλιο του 1930 δημιουργείται η Παπαστράτος Ανώνυμη Βιομηχανική Εταιρεία Σιγαρέττων και τον Μάιο του 1931 στον Πειραιά έγιναν τα εγκαίνια του εργοστασίου από τον τότε πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο. Η βιομηχανική παρουσία της οικογένειας άλλαξε τα δεδομένα στον κλάδο του τσιγάρου.

Εξωτερική άποψη του εργοστασίου της Παπαστράτος στον Πειραιά

Ομως ο περιορισμός στις εξαγωγές τσιγάρων, που έχουν επιβάλει διάφορες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Γερμανία – η οποία ήταν ο μεγαλύτερος εισαγωγέας των ελληνικών καπνών – οδηγεί τα τέσσερα αδέλφια στην απόφαση, το 1933, να δημιουργήσουν στο Βερολίνο το δεύτερο εργοστάσιο, το Hellas – Zigaretten Fabrik, και τα καπνά ήταν αποκλειστικά ελληνικά.

«Αυτό ήταν λάθος» γράφει ο Ε. Παπαστράτος, γιατί «το καπνιστικό κοινό της Γερμανίας ήταν μαθημένο στα ανατολικά καπνά, αλλά είχε συνηθίσει σε χαρμάνια καμωμένα από καπνά ελληνικά, τούρκικα και βουλγάρικα ανάμικτα».

Το λάθος βέβαια διορθώθηκε, αλλά ήταν όμως αργά. Ο Χίτλερ είχε ανέβει στην εξουσία, το κλίμα είχε γίνει εχθρικό για όλους τους ξένους. Ετσι, το 1936 «αναγκαστήκαμε να κλείσουμε το εργοστάσιό μας του Βερολίνου, με ζημιά πολύ σοβαρή, που εκμηδένισε τα κέρδη μιας δεκαετίας της καπνεμπορικής μας εταιρείας».

Εργοστάσιο στην Αίγυπτο

Το 1937 η οικογένεια επιχειρεί να εκμεταλλευτεί την αγορά της Αιγύπτου εξαγοράζοντας στο Κάιρο το εργοστάσιο Nestor Gianaclis. Αλλά «ύστερα από αγώνα δεκαοχτώ περίπου ετών, δαπανηρότατο, αναγκαστήκαμε κι εμείς το 1955 να σταματήσουμε τη λειτουργία του εργοστασίου μας του Καΐρου» γράφει ο ίδιος.

Τη δεκαετία 1931-1940 κυκλοφορούν πολλά σήματα τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό («6», «7», «10», Old Navy κ.ά.).

Η κατοχή κι η μεταπολεμική περίοδος

Τον Σεπτέμβριο του 1940, παραμονές του πολέμου, ο Σωτήρης Παπαστράτος πεθαίνει και όταν ήλθε η γερμανική κατοχή «οι Ναζήδες δέσμευσαν αμέσως όλα τ’ αποθέματα καπνών. Είχαμε 2.500.000 κιλά περίπου αποθέματα της ΠΑΒΕΣ (…) είχαμε άλλα 1.500.000 κιλά της καπνεμπορικής εταιρείας μας που προορίζονταν για εξαγωγή. Τα δεύτερα κατασχέθηκαν».

Το εσωτερικό του εργοστασίου από την δεκαετία του 1950

Η περίοδος της Κατοχής συσσώρευσε τεράστιες ζημιές, αλλά και τα μεταπολεμικά χρόνια δεν ήταν εύκολα.

Η κατανάλωση τσιγάρων στο εσωτερικό φθάνει σε ικανοποιητικά ύψη, αλλά οι εξαγωγές τους δυσκολεύονται από την επικράτηση των american blends, ενώ οι εξαγωγές της εταιρείας σε φύλλα καπνού βρίσκουν ξανά τους προπολεμικούς πελάτες τους. Το 1957 η εταιρεία κυκλοφορεί το πρώτο της τσιγάρο με φίλτρο και το 1965 επανεμφανίζει το Old Navy και παράγει το Astor για λογαριασμό της γερμανικής Reemtsma.

Η Philip Morris

Το 1975 αρχίζει η συνεργασία της με τη Philip Morris και έτσι κυκλοφορεί το Marlboro στην Ελλάδα. Πρόκειται για προφανέστατη στρατηγική επιλογή που υπαγορεύθηκε από τις νέες συνθήκες και τις καταναλωτικές συνήθειες της εποχής. Ως το 1980 η εταιρεία έχει συσσωρεύσει αρκετές ζημιογόνες χρήσεις και το «γύρισμα» αρχίζει από το 1983.

Η άνοδος είναι κατακόρυφη, με αποτέλεσμα να βρίσκεται στις πρώτες θέσεις της αγοράς έχοντας παράλληλα ισχυρή παρουσία στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η εξαγορά της εταιρείας από την Philip Morris, η ένταξη της σε έναν ισχυρό διεθνή όμιλο, η διατήρηση, αλλά και η ενίσχυση της παραγωγής της στην Ελλάδα, διατήρησε «εν ζωή» την ιστορική κληρονομιά ενός επιχειρηματικού μύθου!

Δημήτρης Χαροντάκης - Ot