Η ηλεκτροδότηση και η ύδρευση των μεγάλων αστικών κέντρων της Ελλάδας αποτέλεσαν δύο από τα κυριότερα ζητήματα που έπρεπε να αντιμετωπίσει το ελληνικό κράτος στη σύγχρονη ιστορία του.
Η επακόλουθη δημιουργία φραγμάτων σε ποταμούς, καθώς και η κατασκευή μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, άφησαν ανεξίτηλο αποτύπωμα στο φυσικό τοπίο, ενώ μετέβαλαν ριζικά τη ζωή των κατοίκων.
Σε προηγούμενο άρθρο, το Reader ασχολήθηκε με τα χωριά που «έσβησε» ο λιγνίτης στη δυτική Μακεδονία, προκειμένου να φωτιστεί η Ελλάδα. Στο παρόν άρθρο το ενδιαφέρον στρέφεται στους οικισμούς που χάθηκαν στα νερά τεχνητών λιμνών σε διάφορες περιοχές της χώρας ή που εγκαταλείφθηκαν από τους κατοίκους τους, ως συνέπεια της απώλειας καλλιεργήσιμων εκτάσεων.
Τα χωριά που «πνίγηκαν» στα νερά των λιμνών
Λίμνη Κρεμαστών
Η λίμνη Κρεμαστών αποτελεί τη μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη της χώρας και δημιουργήθηκε μετά την κατασκευή του φράγματος το 1965. Τροφοδοτείται από τους ποταμούς Αχελώο, Αγραφιώτη, Ταυρωπό και Τρικεριώτη, ενώ για τη δημιουργία της υπήρξε μετεγκατάσταση και κατάργηση οικισμών ή μετανάστευση των κατοίκων γειτονικών χωριών.
Όπως αναφέρει ο Δήμος Αγράφων, από την κατασκευή της Λίμνης Κρεμαστών επηρεάστηκαν περισσότεροι από 15 οικισμοί, καθώς είτε εγκαταλείφθηκαν είτε μέρος των κατοίκων τους ματανάστευσε.
Επιπλέον, λόγω της κατασκευής του φράγματος, τοπόσημα, εκκλησίες και γέφυρες βρίσκονται πλέον στον πυθμένα της λίμνης Κρεμαστών. Αναφέρονται χαρακτηριστικά η γέφυρα της Μαρδάχας, το βυζαντινό μοναστήρι της Επισκοπής, η μονοκάμαρη γέφυρα της Τατάρνας και η παλαιά μονή της Τατάρνας.
Τρία χωριά, η Επισκοπή, ο Άγιος Βασίλειος και τα Σίδερα Τριχωνίδας, χάθηκαν κάτω από εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού, ενώ πολλοί κάτοικοι άλλων, όπως η Σιβίστα, εγκατέλειψαν τις κατοικίες τους, καθώς απώλεσαν τη γη τους.
Μάλιστα, στο παλιό χωριό της Επισκοπής που ήταν κτισμένο σε πεδινή περιοχή, δίπλα στον ποταμό Μέγδοβα, βρίσκονταν η εκκλησία της Επισκοπής του 8ου αι., ενώ τοιχογραφίες της που χρονολογούνται από τον 8ο έως το 13ο αι. φυλάσσονται σήμερα σε μουσείο.
Επιπλέον, όπως αναφέρει ο δήμος Αγράφων, οι κάτοικοι της παλαιάς Σιβίστας μετανάστευσαν στην Αιτωλοακαρνανία, ενώ ορισμένοι μετακινήθηκαν ψηλότερα στον σημερινό οικισμό Πρατοβούνι.
Αλλά και όσοι ζούσαν στο χωριό Τριπόταμος -που πήρε το όνομά του από την ένωση των ποταμών Αχελώου, Αγραφιώτη και Μέγδοβα έφυγαν και εγκαταστάθηκαν της Αιτωλοακαρνανία, ενώ στο σημερινό χωριό διαμένουν περίπου 250.
Λίμνη Καστρακίου
Στην τεχνητή λίμνη Καστρακίου, η οποία δημιουργήθηκε το 1968, τα Μαλατέικα ή Μαλατέϊκο μπορεί να μην βυθίστηκαν, όμως πλημμύρισαν σχεδόν όλες οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Κατά συνέπεια, ελάχιστοι κάτοικοι παρέμειναν στην περιοχή.
Επιπλέον, άλλες περιοχές που βυθίστηκαν είναι το Πραντικό (ή Πρεβέτζα), το Αμπελάκι, η Γύρα, ο Άγιος Δημήτριος, το Μπαμπαλιό, η Παλούμπα, η Λαχανού και άλλες.
Όσον αφορά το Μπαμπαλιό είναι ένα από τα τέσσερα προσφυγικά χωριά του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Η αρχική του θέση ήταν σε χαμηλότερα υψομετρικά σημείο και μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση μετά τον σχηματισμό της λίμνης.
Λίμνη Μόρνου
Το πιο γνωστό και πιο πολυφωτογραφημένο ίσως χωριό της Ελλάδας που καλύφθηκε από τα νερά λίμνης είναι το Κάλλιο, στην τεχνητή λίμνη Μόρνου, η οποία δημιουργήθηκε το 1979, μετά την ολοκλήρωση του φράγματος στον ομώνυμο ποταμό.
Το Κάλλιο εκκενώθηκε και μεταφέρθηκε σε άλλη θέση υψηλότερα, ενώ όταν η στάθμη των υδάτων κατεβαίνει, σε περιόδους ξηρασίας, αποκαλύπτονται τα κατοικίες και άλλα κτίρια του παλιού οικισμού που αποτελεί πόλο έλξης για περιπατητές και κυρίως για φωτογράφους.
Σύμφωνα με τον Δήμο Δωρίδας, το Κάλλιο είχε σλαβική ονομασία και ονομαζόταν Βελούχοβο μέχρι το 1916 οπότε και μετονομάστηκε από την παρακείμενη αρχαία πόλη Καλλίπολις. Το χωριό βρισκόταν αρχικά στον χώρο στον οποίο δημιουργήθηκε η τεχνητή λίμνη και ως συνέπεια αρκετοί κάτοικοι μετακινήθηκαν κυρίως στην Αθήνα και στο Λιδωρίκι.
Όσοι όμως παρέμειναν μετέφεραν το χωριό σε άλλη θέση, πάνω από τις όχθες της λίμνης, ενώ ο παλιός οικισμός καλύφθηκε από τα νερά της λίμνης, τα οποία κάλυψαν και τον ναό της Ευαγγελίστριας.
Ιστορικό κτίσμα που βυθίστηκε στα νερά είναι η πέτρινη (πιθανότατα βενετσιάνικη) θολωτή γέφυρα στη θέση «Χάνια του Βελούχοβου» που αναφέρεται στα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη, καθώς και ο οικισμός Χάνια Στενού.
Στην αρχαιότητα το Κάλλιον ή αρχαία Καλλίπολις βρισκόταν βορειοδυτικά του Λιδωρικίου, στη θέση «Στενό», όπου μεταγενέστερα κτίστηκε το κάστρο του Βελούχοβου. Αφού ανασκάφτηκαν συστηματικά το διάστημα 1977 – 1979, τα δημόσια κτίσματα της πόλης και τα νεκροταφεία έχουν κατακλυσθεί από τα νερά της λίμνης του Μόρνου.
Αποκαλύφθηκαν ωστόσο ο οχυρωματικός περίβολος, τα ιερά της Δήμητρας και της Κόρης και πιθανόν της Ειλειθυίας ή της Αρτέμιδας Ειλειθυίας, το βουλευτήριο, η αγορά, το θέατρο και οι νεκροπόλεις. Στην περίφημη «Οικία του αρχείου» ανακαλύφθηκαν περί τα 600 πήλινα σφραγίσματα.
Αρκετά από τα κινητά ευρήματα εκτίθενται στην Αρχαιολογική Συλλογή Λιδωρικίου, ενώ κάποια έχουν μεταφερθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσας.
Λίμνη Πολυφύτου
Επιπλέον, η λίμνη Πολυφύτου δημιουργήθηκε με την κατασκευή του ομώνυμου φράγματος στον ποταμό Αλιάκμονα από τη ΔΕΗ το 1973. Η περιοχή του ταμιευτήρα είναι σημαντικός βιότοπος για πολλά είδη ζώων και πτηνών, ενώ η περιοχή χρησιμοποιείται επιπλέον και από μεταναστευτικά είδη σαν χειμερινό καταφύγιο.
Κατά τη δημιουργία της λίμνης το χωριό Νεράιδα καλύφθηκε από τα νερά. Οι κάτοικοι μετακινήθηκαν σε κοντινή απόσταση, δημιουργώντας έναν οικισμό μικρότερο από τον παλιό.
Σύμφωνα με το ιστολόγιο visitneraida.gr, οι κάτοικοί της είναι πρόσφυγες από τον Πόντο που εγκαταστάθηκαν κοντά στα Λεύκαρα Κοζάνης. Το 1929 κατέβηκαν κοντά στον ποταμό Αλιάκμονα, όπου υπήρχε έφορο έδαφος.
Με τον σχηματισμό της λίμνης αρκετοί εγκαταστάθηκαν στο σημερινό οικισμό, ενώ άλλοι μετανάστευσαν σε αστικά κέντρα και στο εξωτερικό, παρά τις αποζημιώσεις που δόθηκαν, καθώς δεν επαρκούσαν για μακροχρόνια διαβίωση στην περιοχή.
Λίμνη Πηνειού
Στην τεχνητή λίμνη Πηνειού που δημιουργήθηκε στον ποταμό Πηνειό Ηλείας το 1968 εγκαταλείφθηκαν χωριό Ξενιές που πλέον βρίσκεται στο πυθμένα, όπως επίσης οι οικισμοί Παλαιοχώρα, Αγία Άννα και Σούλι.
Λιγοστοί κάτοικοι του χωριού Ξενιές έχτισαν κατοικίες σε παραλίμνια περιοχή, δημιουργώντας μικρό οικισμό. Μία εγκαταλελειμένη εκκλησία στις όχθες της λίμνης θυμίζει το παλιό χωριό.
Παρόμοια ήταν και η τύχη των οικισμών Παλαιοχώρα, Αγία Άννα και Σούλι Ηλείας.
Λίμνη Αστερίου
Στην τεχνητή λίμνη Αστερίου, στην Αχαΐα, η οποία δημιουργήθηκε μόλις πριν περίπου τρία χρόνια, έπειτα από την ολοκλήρωση του φράγματος Πείρου – Παραπείρου, κατακλύστηκε το χωριό Τόσκες.
Ο οικισμός εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του το 2009, ενώ ο ταμιευτήρας κατακλύστηκε το 2020.
