Γράφει η Δρ Μαρία Ν. Αγγέλη
e-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
Mε χαρά αποδέχτηκα την πρόσκληση της Προέδρου του Πολιτιστικού Συλλόγου Σταμνάς « Aγία Αγάθη », κ. Γεωργίας Κορδόση να μιλήσω για τη Γυναίκα. Γνωρίζω ότι η Σταμνά, το ωραίο χωριό σας, είναι ένα αγροτικό χωριό. Γι’ αυτό σκέφτηκα να αναφερθώ στην Αγρότισσα γυναίκα. Είναι μια ευκαιρία σήμερα να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας και να αποδώσουμε την ελάχιστη τιμή στην ανώνυμη ηρωίδα του μόχθου. Θα αναφερθώ συνοπτικά στη θέση της γυναίκας στην παραδοσιακή οικογένεια και στην αγροτική κοινωνία:
Α). H ΚΟΡΗ: Στην παραδοσιακή κοινωνία η θηλυγονία δημιουργεί δυσάρεστα συναισθήματα στην οικογένεια, ενώ η αρρενογονία χαιρετίζεται με εκδηλώσεις ενθουσιασμού και χαράς. Οι ευχές που απευθύνονταv στην έγκυο μέχρι τα νεότερα χρόνια είναι: «Καλή λευτεριά. Και με ένα γιο!». Ωστόσο, λέγεται παρηγορητικά και η φράση: «Της καλομάνας το παιδί το πρώτο είναι κορίτσι». Οι γυναίκες αναζητούσαν από εμπειρικούς γιατρούς και κομπογιανίτισσες το «σερνικοβότανο», αρσενικοβότανο, για να αποκτήσουν «αρσενικά» παιδιά.
Το θηλυκό, η κοπέλα, δεν οριζόταν ως παιδί. Ο θεσμός της προίκας που απαιτούνταν για την παντρειά της ήταν ίσως, η βασική αιτία αυτής της κατάστασης. Η προίκα καταργήθηκε το 1983, δηλ. πριν μερικές δεκαετίες …
Η μάνα ήταν υπεύθυνη για τη σωστή ανατροφή της κόρης. Ο πατέρας και τα αδέλφια ήταν υπεύθυνα για την προστασία και επίβλεψη της συμπεριφοράς της, για τη διασφάλιση της τιμής. Όταν η κοπέλα έφτανε σε ηλικία γάμου έρχονταν τα προξενιά και οι προξενήτρες και οι προξενητάδες συζητούσαν με τον πατέρα κυρίως τα σχετικά με την προίκα… Η ίδια δεν είχε λόγο στην επιλογή του άνδρα. Έπρεπε να αποδεχτεί την απόφαση του πατέρα που αφορούσε την παντρειά της και το δικό της μέλλον. Σπάνια κάποια παντρευόταν από έρωτα.
Β). Η ΣΥΖΥΓΟΣ: Όταν η νέα παντρευόταν, η ζωή της συνεχιζόταν στο ίδιο πλαίσιο. Υποταγή στον άνδρα και στην οικογένειά του, πεθερικά, κουνιάδους, κουνιάδες… στη διευρυμένη οικογένεια.
Σημείο υποταγής και απώλειας της ταυτότητάς της ήταν και η απώλεια του ονόματος της παντρεμένης. Μέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα οι γυναίκες στην επαρχία παίρνουν το ανδρωνυμικό. Παίρνουν το όνομα ή το επώνυμο του συζύγου και χάνουν σχεδόν το δικό τους.
Η γυναίκα στην αγροτική κοινωνία αναλάμβανε όλες τις δουλειές του χωραφιού, του νοικοκυριού, του κήπου, των οικόσιτων ζώων και πτηνών… Δύσκολες εργασίες, αν αναλογιστούμε και τις συνθήκες και τα μέσα της εποχής. Δύσκολη και σκληρή η ζωή της αγρότισσας.
Πολλές υπερήλικες σήμερα αναφέρουν, με τον απλό αλλά βαρύνουσας σημασίας λόγο τους, πως γέννησαν μόνες στο χωράφι ή στο σπίτι, χωρίς ιατρική βοήθεια. Από την ερμηνεία αυτών των αφηγήσεων γίνεται αισθητή η δύναμη και η αντοχή αυτών των γυναικών.
Γ). ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΠΝΟΦΥΤΙΣΣΑ
Ο καπνός, ήταν το κύριο προϊόν της περιοχής Σταμνάς και ευρύτερα της Αιτωλοακαρνανίας.
Οι καπνοφύτισσες θυμούνται και αφηγούνται σήμερα το μόχθο τους στα καπνοχώραφα, τότε που δεν υπήρχαν οι μηχανές και ήταν αναγκασμένες να φυτεύουν με το πρωτόγονο μέσο, ένα ξύλινο σουφλί, σκυμμένες ώρες ατέλειωτες στο αυλάκι. Αφηγούνται επίσης, τη δύσκολη φάση της συγκομιδής των καπνόφυλλων, τότε που ήταν αναγκασμένες να ξυπνούν από τα χαράματα για να πάνε στο καπνοχώραφο…
Αυτός ο αγώνας και η αγωνία της γυναίκας στα καπνοχώραφα της Αιτωλοακαρνανίας απαθανατίζονται στους στίχους του Π. Χατζόπουλου:
Μάνα μου, καπνοφύτισσα, το κλαρωτό φουστάνι
κατάμαυρο σου τόβαψε, μουντό σαν καταχνιά,
η πικρή κόλλα του καπνού. Φαρμακερό βοτάνι,
όλα της τα φαρμάκωσες ζήση, ψυχή, καρδιά...
Δ). ΓΥΝΑΙΚΑ ΛΙΟΜΑΖΩΧΤΡΑ
Μετά το μάζεμα του καπνού οι οικογένειες αναλάμβαναν το μάζεμα της ελιάς. Όταν εγκαταλείφτηκε η καπνοκαλλιέργεια τα καπνοχώραφα έγιναν ελαιώνες. Οι καπνοκαλλιεργητές έγιναν ελαιοπαραγωγοί. Η συγκομιδή, το μάζεμα των ελιών ήταν μια πολύ δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία. Ήταν συνήθως οικογενειακή υπόθεση και εργάζονταν όλα τα μέλη της οικογένειας και τα ζώα. Το ωράριο άρχιζε από το πρωί και διαρκούσε μέχρι το απόγευμα, από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου, «ήλιο με ήλιο». Οι αγρότες στην εποχή που δεν είχαν ρολόγια υπολόγιζαν το χρόνο με τη θέση του ήλιου. Υπήρχε καταμερισμός εργασιών. Οι άνδρες κυρίως αναλάμβαναν το τίναγμα των ελιών.
Οι γυναίκες «λιομαζώχτρες» αναλάμβαναν μια επίσης κουραστική εργασία το μάζεμα των ελιών. Η συγκομιδή της ελιάς άρχιζε από το φθινόπωρο, το μήνα Νοέμβριο και διαρκούσε μέχρι το χειμώνα, το μήνα Γενάρη… Μάζευαν τις ελιές που έπεφταν στο έδαφος και γέμιζαν τα σακούλια ή τα καλάθια τους. Στη συνέχεια, τα άδειαζαν στα σακιά. Τις μάζευαν μία μία με γρήγορες κινήσεις και με τα δύο τα χέρια. Κάθε ελιά και μια σταγόνα λάδι. Τα χέρια μάτωναν μέσα στις πέτρες, στα αγκάθια, στα παλιούρια, όπως αφηγούνται σήμερα… Το κορμί όλη μέρα διπλωμένο προσκυνούσε στη γη. Δύσκολη δουλειά, πολύ κουραστική και ιδίως τις βροχερές και κρύες μέρες του χειμώνα… Τα χέρια πάγωναν, τα πόδια πιάνονταν, η λυγισμένη μέση πονούσε, το κορμί έτρεμε. Οι στίχοι αποδίδουν ποιητικά αυτή τη σκληρή εργασία του λιομαζώματος:
« κάτω από τις ίδιες στριφτόκορμες αινιγματικές ελιές.
Ιδρώτας και αίμα, σταγόνα τη σταγόνα
στη ρίζα της Αγίας πικροελιάς»
Εδώ θα προσθέσω ένα σύντομο απόσπασμα από όσα μου είπε σε συζήτησή μας μια συγχωριανή σας:
«Παλιά είχαμε λαδολιές πιο πολύ. Τώρα έχουμε καλαμών. Τότε δεν υπήρχαν πανιά κι νάυλον κι τις τίναζαν οι άντρες καταή. Και τις μάζευαν οι γυναίκες από καταή, στο χώμα. Δύσκολο, όλη μέρα να σκύβουν καταή. Πότε τσάφ(ι), πότε βρεγμένο, κοκκάλωναν οι γυναίκες. Σπάραζαν το τσάφ(ι) για να μάσνε την ελιά! Άναβαν στην άκρη φωτούλα για να ζεσταθούνε λίγο, γιατί θα ξέκοβε η καρδιά τους από το πολύ κρύο! Τι νάκανανε; Πολύ κουραστικό…
Μετά το τέλος της ελιάς, άρχιζε ο καπνός. Το Φλεβάρη, από της Αγιά Αγάθης ξεκίναγανε το σπόρο, για να πάει καλά ο καπνός… Ο καπνός ήτανε χειρότερος από την ελιά, κυρίως στο μάζεμα που ξύπναγαμε από νύχτα να πάμε στο χωράφι…
Παιδεύοντανε πολύ οι γυναίκες τότε. Κι οι άντρες, αλλά αυτήνοι μετά τη δουλειά πήγαιναν στο καφενείο. Οι γυναίκες μέχρι αργά τη νύχτα έκαναν δουλειές, στο σπίτι, τα παιδιά, τους γέροντες, τα ζώα…
Η εξέλιξη ήρθε το ’75 και το ’80 και μετά… Έβαλαν ελιές καλαμών, ήρθαν τα πανιά, τα λιόπανα, άλλαξαν τα πράματα.» (Προφορική αφήγηση της Γ. Κορδόση, 21-2-2024).
Στα νεότερα χρόνια η ανάπτυξη της τεχνολογίας και τα νέα δεδομένα στη γεωπονική, έκαναν τη ζωή και την παραγωγή, πιο εύκολη και πιο αποδοτική. Για εργατικό δυναμικό οι κτηματίες ελαιόδεντρων προσφεύγουν σε μισθωτούς εργάτες, κυρίως αλλοδαπούς. Οι περισσότεροι είναι Αλβανοί μετανάστες.
Οι γυναίκες λιομαζώχτρες απελευθερώθηκαν από τη σκληρή και πολύμηνη εργασία του μαζέματος… και μπορούν να αφιερώσουν χρόνο για δική τους χαλάρωση και ψυχαγωγία. Επίσης, σε πολιτιστικές δραστηριότητες που διοργανώνουν ως μέλη του δραστήριου συλλόγου Σταμνάς…
Επιτρέψτε μου, κλείνοντας, να κάνω μια πρόταση: Προτείνω στον δραστήριο Σύλλογό σας, να φροντίσει ώστε να στηθεί ένα Μνημείο για την Αγρότισσα της Σταμνάς! Είναι η ελάχιστη εξόφληση Χρέους και απόδοση Τιμής απέναντι στις Γυναίκες που κράτησαν όρθιο αυτό τον τόπο υπερβαίνοντας τις όποιες δυσκολίες…
ΑΥΤΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΙΑΣ…
Εικόνα: Η Πρόεδρος του Συλλόγου Σταμνάς, Γεωργία Κορδόση απευθύνει ένα χαιρετισμό…
Εικόνα: Η Γεωργία Κορδόση, η Φωτεινή Κοράκη και η Μαρία Αγγέλη στην ωραία εκδήλωση και διασκέδαση των Γυναικών Σταμνάς στο «Μπαλκόνι» Σταμνάς…
Σημείωση: Το κείμενο εκφωνήθηκε από τη γράφουσα στη Σταμνά, την ημέρα της ΓΥΝΑΙΚΑΣ, 8 Μαρτίου 2024. Την εκδήλωση διοργάνωσε ο δραστήριος Σύλλογος Γυναικών Σταμνάς «Αγία Αγάθη». Πρόεδρος του Συλλόγου είναι η άοκνη και ευγενική κ. Γεωργία Κορδόση. Aκολούθησε γλέντι και χορός…
