Τα φυτά που τρέφουν τον κόσμο.

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε τις δικές μας απόψεις για τα τρόφιμα και τα φυτά που αποτελούν ένα μεγάλο μέρος της διατροφής μας. Αλλά πόσο μεγάλο αντίκτυπο έχουν η κλιματική αλλαγή, οι συγκρούσεις, τα ζητήματα υγείας, οι τάσεις στον τρόπο ζωής και άλλα σύγχρονα ζητήματα στο τι καλλιεργούμε σήμερα και στο ποιες καλλιέργειες μπορεί να χρειαστούμε στο μέλλον; 

Αυτά είναι μεταξύ των ζητημάτων που εξετάζονται σε μια νέα έκθεση από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), που ονομάζεται "Τα φυτά που τρέφουν τον κόσμο".

Μέχρι σήμερα, έχουμε βασιστεί σε μια λίγες, συγκεκριμένες καλλιέργειες, όπως το σιτάρι, το καλαμπόκι και το ρύζι, για τις περισσότερες θερμιδικές μας ανάγκες. Ωστόσο, υπάρχουν περισσότερα από 7.000 είδη φυτών, και ίσως έως 30.000 που θεωρούνται βρώσιμα από τον άνθρωπο.

Η Διεθνής Συνθήκη για τους Φυτογενετικούς Πόρους για τα Τρόφιμα και τη Γεωργία εγκρίθηκε το 2001 για να διασφαλιστεί ότι οι φυτικοί γενετικοί πόροι που είναι πιο σημαντικοί για την ανθρώπινη διατροφή προστατεύονται και χρησιμοποιούνται δίκαια σε όλο τον κόσμο. Το παράρτημα 1 αυτής της νομικά δεσμευτικής συμφωνίας απαριθμεί 64 από τις βασικές καλλιέργειες που αποτελούν το «καλάθι διατροφής» μας και των οποίων οι γενετικοί πόροι ανταλλάσσονται από τράπεζες γονιδίων μέσω του Πολυμερούς Συστήματος Πρόσβασης.

Στόχος της Διεθνούς Συνθήκης είναι να διασφαλίσει ότι οι γενετικοί πόροι των φυτών είναι προσβάσιμοι από όλους, ιδιαίτερα τους αγρότες στις αναπτυσσόμενες χώρες, έτσι ώστε να μπορούμε όλοι να επωφεληθούμε από μια ποικιλία καλλιεργειών που μπορούν να καλύψουν τις διατροφικές μας ανάγκες.

Ας δούμε τέσσερις σημαντικές τάσεις που εντοπίστηκαν στη μελέτη που διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο τα φυτά μας τρέφουν και που καταδεικνύουν γιατί οι γενετικοί πόροι είναι τόσο σημαντικοί για την καλύτερη παραγωγή, τη διατροφή, το περιβάλλον και τα μέσα διαβίωσης:

1. Η έννοια της επισιτιστικής ασφάλειας έχει διευρυνθεί

Ένας λόγος για τον οποίο το «καλάθι τροφίμων» μας θα χρειαστεί να ενσωματώσει περισσότερα φυτά από ό,τι στο παρελθόν είναι επειδή η κατανόησή μας για την επισιτιστική ασφάλεια εξελίσσεται. Πριν από περισσότερα από 20 χρόνια, όταν συντάχθηκε για πρώτη φορά η Διεθνής Συνθήκη, δόθηκε συντριπτική έμφαση στις θερμίδες που απαιτούνται για την παροχή μιας βασικής διατροφής και την εξάλειψη της πείνας. Τώρα καταλαβαίνουμε όλο και περισσότερο ότι η εστίαση πρέπει επίσης να είναι στη διατροφή, εμβαθύνοντας στα μικροθρεπτικά συστατικά καθώς και στα μακροθρεπτικά συστατικά.

Σε πολλές χώρες, ο υποσιτισμός και ο υπερσιτισμός συνυπάρχουν, καθώς οι δίαιτες υφίστανται ριζικές αλλαγές και τα επεξεργασμένα προϊόντα συχνά υποκαθιστούν τα παραδοσιακά τρόφιμα. Καθώς οι τάσεις του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας γίνονται τόσο ανησυχητικές όσο η πείνα, τα θρεπτικά φυτά και όχι μόνο τα θερμιδικά, πρέπει να ενσωματωθούν στο καλάθι τροφίμων μας.

2. Τα φυτά του παρελθόντος δεν είναι απαραίτητα τα φυτά του μέλλοντος

Εκτός από την κατανάλωση περισσότερων λαχανικών, φρούτων, ξηρών καρπών και σπόρων λόγω διατροφικών ανησυχιών, υπάρχει μια τάση προς την κατανάλωση περισσότερων φυτικών πρωτεϊνών, όπως τα όσπρια.

Λιγότερο γνωστά, θρεπτικά δημητριακά, όπως το κεχρί και το σόργο, όπως και εναλλακτικές λύσεις που μοιάζουν με δημητριακά, εξίσου χωρίς γλουτένη, όπως η κινόα και ο αμάρανθος, είναι επίσης σε άνοδο.

Μικρές και ανεπαρκώς χρησιμοποιούμενες καλλιέργειες, όπως αυτές, βρίσκονται τώρα στην πρώτη γραμμή των διατροφικών τάσεων, όχι μόνο από διατροφική άποψη, αλλά και επειδή πολλές είναι περιβαλλοντικά ωφέλιμες.

3. Οι χώρες αλληλοεξαρτώνται ακόμη περισσότερο η μία από την άλλη για τις ποικιλίες των καλλιεργειών

Με την κλιματική κρίση να επηρεάζει τα παγκόσμια πρότυπα βροχόπτωσης και τις θερμοκρασίες, ορισμένες ποικιλίες καλλιεργειών δεν αναπτύσσονται πλέον καλά σε μέρη όπου κάποτε ευδοκιμούσαν. Για παράδειγμα, μόλις πριν από λίγα χρόνια, ίσως πολλοί άνθρωποι δεν θα είχαν προβλέψει ότι ο αραβόσιτος θα ήταν δύσκολο να αναπτυχθεί σε ορισμένες περιοχές της Αφρικής. Ωστόσο, οι αγρότες σε αυτές τις περιοχές αναζητούν τώρα άλλες καλλιέργειες, όπως το κεχρί, που είναι πιο κατάλληλες για τη μειωμένη βροχόπτωση.

Αυτά τα μεταβαλλόμενα καιρικά μοτίβα σημαίνουν ότι θα υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη για τις χώρες να αποκτήσουν φυτικές ποικιλίες από αλλού στον κόσμο, προκειμένου να συνεχίσουν ή να βελτιώσουν την παραγωγή τους.

Η κλιματική αλλαγή απλώς προσθέτει στην αλληλεξάρτηση, αλλά οι χώρες πάντα βασίζονταν η μια στην την άλλη για τις καλλιέργειες που προέρχονται από αλλού. Για παράδειγμα, ποικιλίες καφέ από την Αφρική έχουν ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο. Ενώ, όσον αφορά τις πατάτες, η Νότια Αμερική έχει ακόμα περισσότερες ποικιλίες να προσφέρει από οποιαδήποτε άλλη περιοχή.

Σε αυτά τα πλαίσια, η πολυμερής προσέγγιση της Διεθνούς Συνθήκης για τη συνεργασία μεταξύ των χωρών είναι ολοένα και πιο σημαντική.

4. Τα γούστα και οι μόδες αλλάζουν επίσης τη ζήτηση για καλλιέργειες

Οι μεταβαλλόμενες γεύσεις και τάσεις ωθούν επίσης τη ζήτηση για νέες ποικιλίες καλλιεργειών από αγρότες που επιδιώκουν να βελτιώσουν τα προς το ζην, είτε καλλιεργώντας κινόα είτε καλλιεργώντας μπιζέλια.

Αλλά νέες απαιτήσεις προέρχονται επίσης από άλλους τομείς, όπως σεφ που θέλουν να εξερευνήσουν τις γεύσεις και τις υφές των παραδοσιακών, και συχνά πιο βιώσιμων, δημητριακών. Για παράδειγμα, η σεφ από τη Σιέρα Λεόνε, Fatmata Binta , έχει θέσει ως στόχο στη μαγειρική της να τονίσει τα κεχρί fonio, που απαιτούν λιγότερο νερό και είναι πολύ θρεπτικά.

Αυτές οι φωνές δεν ήταν μέρος των συζητήσεων κατά την πρώτη διαπραγμάτευση της Διεθνούς Συνθήκης, αλλά τώρα ακούγονται όλο και περισσότερο.

Ως η μόνη δεσμευτική διεθνής συμφωνία αφιερωμένη στη διαφύλαξη, τη διατήρηση και την ανταλλαγή της γενετικής ποικιλότητας των φυτών που εκτρέφουμε και τρώμε σε όλο τον κόσμο, η Διεθνής Συνθήκη διαδραματίζει ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στον αλληλεξαρτώμενο και μεταβαλλόμενο κόσμο μας.

Η  νέα έκθεση, η οποία συγκεντρώνει δεδομένα για 355 καλλιέργειες, θα διαδραματίσει βασικό ρόλο στην ενημέρωση των συζητήσεων πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης της ενημέρωσης του καλαθιού των καλλιεργειών στο Παράρτημα Ι της Διεθνούς Συνθήκης, παρέχοντας μια βασική πηγή πληροφόρησης για τους ερευνητές και τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων παγκοσμίως.

Η έκθεση θέτει τα θεμέλια για να επιτραπεί στην ανθρωπότητα να εξερευνήσει τις δυνατότητες χιλιάδων περισσότερων φυτών για την κάλυψη των διατροφικών μας αναγκών στο μέλλον.