Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, με το ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα η ΕΕ έθεσε στον εαυτό της τον δεσμευτικό στόχο να επιτύχει κλιματική ουδετερότητα έως το 2050.

Αυτό απαιτεί να μειωθούν σε σημαντικό βαθμό, κατά τις επόμενες δεκαετίες, τα σημερινά επίπεδα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ως ενδιάμεσο βήμα προς την κλιματική ουδετερότητα, η ΕΕ αύξησε τη φιλοδοξία της για το κλίμα με ορίζοντα το 2030, δεσμευόμενη να μειώσει τις εκπομπές κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030.

Η ΕΕ επεξεργάζεται την αναθεώρηση της νομοθεσίας της όσον αφορά το κλίμα, την ενέργεια και τις μεταφορές με την αποκαλούμενη δέσμη Fit for 55, ώστε να ευθυγραμμίσει το ισχύον δίκαιο με τις φιλοδοξίες για το 2030 και το 2050. Στη δέσμη περιλαμβάνεται επίσης μια σειρά νέων πρωτοβουλιών.

Τι είναι η δέσμη Fit for 55;

Η δέσμη «Προσαρμογή στον στόχο του 55 %» (Fit for 55) είναι μια σειρά προτάσεων για την αναθεώρηση και την επικαιροποίηση της ενωσιακής νομοθεσίας και για τον καθορισμό νέων πρωτοβουλιών, με στόχο να διασφαλιστεί ότι οι πολιτικές της ΕΕ συνάδουν με τους κλιματικούς στόχους που έχουν συμφωνηθεί από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Η δέσμη προτάσεων αποσκοπεί στη διαμόρφωση ενός συνεκτικού και ισορροπημένου πλαισίου για την επίτευξη των κλιματικών στόχων της ΕΕ, το οποίο:

• διασφαλίζει δίκαιη και κοινωνικά ισότιμη μετάβαση
• διατηρεί και ενισχύει την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα της ενωσιακής βιομηχανίας, εξασφαλίζοντας παράλληλα ισότιμους όρους ανταγωνισμού έναντι των οικονομικών φορέων τρίτων χωρών
• εδραιώνει τη θέση της ΕΕ ως πρωτοπόρου στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμιο επίπεδο

Το Συμβούλιο ως συννομοθέτης

Αρχικά οι προτάσεις της δέσμης Fit for 55 παρουσιάζονται και συζητούνται σε τεχνικό επίπεδο, στις Ομάδες του Συμβουλίου που είναι αρμόδιες για τον σχετικό τομέα πολιτικής, προτού φτάσουν στα χέρια των πρέσβεων των κρατών μελών στην ΕΕ στο πλαίσιο της ΕΜΑ. Διεξάγονται συζητήσεις ώστε να προετοιμαστεί το έδαφος για την επίτευξη συμφωνίας επί των προτάσεων μεταξύ των 27 κρατών μελών.

Στη συνέχεια οι υπουργοί της ΕΕ, σε διάφορες συνθέσεις του Συμβουλίου, ανταλλάσσουν απόψεις και επιδιώκουν να καταλήξουν σε συμφωνία επί κοινής θέσης σε ό,τι αφορά τις προτάσεις. Η κοινή θέση αποτελεί τη βάση επί της οποίας, στη συνέχεια, η Προεδρία του Συμβουλίου διαπραγματεύεται με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την επίτευξη κοινής συμφωνίας ενόψει της τελικής έγκρισης των νομοθετικών πράξεων.

Η δέσμη Fit for 55 υποβλήθηκε στο Συμβούλιο τον Ιούλιο του 2021 και συζητείται σε διάφορους τομείς πολιτικής, όπως το περιβάλλον, η ενέργεια, οι μεταφορές και τα οικονομικά και δημοσιονομικά θέματα.

Η σλοβενική Προεδρία κατάρτισε έκθεση με θέμα την πρόοδο που σημειώθηκε στη θητεία της σχετικά με τη δέσμη Fit for 55 στο σύνολό της.

Τι περιλαμβάνει η δέσμη Fit for 55;

Η δέσμη Fit for 55 περιλαμβάνει τις ακόλουθες νομοθετικές προτάσεις και πρωτοβουλίες πολιτικής:

Σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ

Η Επιτροπή έχει προτείνει ένα πλήρες σύνολο αλλαγών στο υπάρχον σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ (ΣΕΔΕ της ΕΕ), οι οποίες αναμένεται να οδηγήσουν σε συνολική μείωση των εκπομπών στους σχετικούς τομείς κατά 61 % έως το 2030 σε σύγκριση με το 2005.

Η αυξημένη φιλοδοξία θα επιτευχθεί με την ενίσχυση των διατάξεων που ισχύουν ήδη και την επέκταση του πεδίου εφαρμογής του συστήματος. Στόχοι της πρότασης είναι ιδίως οι εξής:

• να συμπεριληφθούν οι εκπομπές από τις θαλάσσιες μεταφορές στο ΣΕΔΕ της ΕΕ
• να καταργηθεί σταδιακά η δωρεάν κατανομή δικαιωμάτων εκπομπής στις αερομεταφορές και στους τομείς που πρόκειται να καλυφθούν από τον μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (ΜΣΠΑ)
• να εφαρμοστεί το παγκόσμιο σύστημα αντιστάθμισης και μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα για τις διεθνείς αεροπορικές μεταφορές (CORSIA) μέσω του ΣΕΔΕ της ΕΕ
• να αυξηθεί η διαθέσιμη χρηματοδότηση από το Ταμείο Εκσυγχρονισμού και το Ταμείο Καινοτομίας
• να αναθεωρηθεί το αποθεματικό για τη σταθερότητα της αγοράς προκειμένου να συνεχιστεί η εξασφάλιση ενός σταθερού και εύρυθμου ΣΕΔΕ της ΕΕ

Επιπλέον, η Επιτροπή προτείνει να δημιουργηθεί ένα νέο αυτόνομο σύστημα εμπορίας εκπομπών για τα κτίρια και τις οδικές μεταφορές, το οποίο θα στηρίζει τα κράτη μέλη στην επίτευξη των εθνικών τους στόχων βάσει του κανονισμού για τον επιμερισμό των προσπαθειών με οικονομικά αποδοτικό τρόπο. Βάσει της πρότασης, έως το 2030 θα πρέπει να επιτευχθεί μείωση των εκπομπών στους εν λόγω τομείς κατά 43 % σε σύγκριση με το 2005.

Στόχοι των κρατών μελών για μείωση των εκπομπών

Ο κανονισμός για τον επιμερισμό των προσπαθειών θέτει επί του παρόντος δεσμευτικούς ετήσιους στόχους εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για τα κράτη μέλη σε τομείς που δεν καλύπτονται από το σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ ή από τον κανονισμό για τις δραστηριότητες χρήσης γης, αλλαγής χρήσης γης και δασοπονίας (LULUCF).

Η βασική αλλαγή που πρότεινε η Επιτροπή στην υφιστάμενη νομοθεσία αφορά τους στόχους που πρέπει να επιτευχθούν έως το 2030 στους εν λόγω τομείς. Η πρόταση αυξάνει τον στόχο μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε επίπεδο ΕΕ από 29 % σε 40 % σε σύγκριση με το 2005 και επικαιροποιεί αναλόγως τους εθνικούς στόχους. Η μέθοδος υπολογισμού για τον καθορισμό των εθνικών στόχων εξακολουθεί να βασίζεται στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ, με περιορισμένο αριθμό στοχευμένων διορθώσεων ώστε να καλυφθούν οι ανησυχίες σχετικά με την οικονομική αποδοτικότητα.

Οι υπουργοί Περιβάλλοντος της ΕΕ αντάλλαξαν απόψεις σχετικά με την πρόταση αυτή κατά τη σύνοδο του Συμβουλίου Περιβάλλοντος στις 20 Δεκεμβρίου 2021.

Εκπομπές και απορροφήσεις λόγω δραστηριοτήτων χρήσης γης, αλλαγής χρήσης γης και δασοπονίας

Η πρόταση της Επιτροπής αποσκοπεί στην ενίσχυση της συμβολής του τομέα δραστηριοτήτων χρήσης γης, αλλαγής χρήσης γης και δασοπονίας (LULUCF) στην αυξημένη συνολική φιλοδοξία της ΕΕ για το κλίμα. Είναι αναγκαίο να αντιστραφεί η τρέχουσα πτωτική τάση των απορροφήσεων άνθρακα και να ενισχυθούν οι φυσικές καταβόθρες άνθρακα σε ολόκληρη την ΕΕ. Συγκεκριμένα, με την αναθεώρηση της ισχύουσας νομοθεσίας προτείνεται:

• να καθοριστεί στόχος σε επίπεδο ΕΕ για καθαρές απορροφήσεις αερίων του θερμοκηπίου ύψους τουλάχιστον 310 εκατομμυρίων τόνων ισοδυνάμου CO2 έως το 2030, ποσότητα η οποία κατανέμεται μεταξύ των κρατών μελών με τη μορφή δεσμευτικών στόχων
• να απλουστευθούν οι κανόνες λογιστικής καταγραφής και συμμόρφωσης και να ενισχυθεί η παρακολούθηση
• να επεκταθεί από το 2031 το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού ώστε να περιληφθούν οι εκπομπές του τομέα της γεωργίας εκτός του CO₂
• να καθοριστεί στόχος κλιματικής ουδετερότητας σε επίπεδο ΕΕ έως το 2035 για τον εν λόγω νέο συνδυασμένο τομέα γης

Ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές

Η δέσμη Fit for 55 περιλαμβάνει πρόταση αναθεώρησης της οδηγίας για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Προτείνεται να αυξηθεί ο στόχος σε επίπεδο ΕΕ για το μερίδιο ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στο συνολικό ενεργειακό μείγμα από τουλάχιστον 32 % που ισχύει σήμερα σε τουλάχιστον 40 % έως το 2030.

Προτείνεται επίσης η θέσπιση ή η ενίσχυση τομεακών επιμέρους στόχων και διατομεακών μέτρων, με ιδιαίτερη έμφαση σε τομείς όπου η μέχρι τώρα πρόοδος όσον αφορά την ενσωμάτωση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι βραδύτερη, ιδίως στους τομείς των μεταφορών, των κτιρίων και της βιομηχανίας. Κάποιοι από αυτούς τους στόχους και τις διατάξεις είναι δεσμευτικοί, αλλά πολλοί άλλοι εξακολουθούν να έχουν μόνο ενδεικτικό χαρακτήρα.

Οι υπουργοί Ενέργειας της ΕΕ, στο Συμβούλιο Ενέργειας του Δεκεμβρίου, εξέφρασαν ικανοποίηση για την πρόοδο που σημειώθηκε όσον αφορά την πρόταση στο Συμβούλιο, βάσει έκθεσης που εκπόνησε η σλοβενική Προεδρία. Ειδικότερα, συζήτησαν την ισορροπία μεταξύ της ανάγκης να υποστηριχθεί το δυναμικό των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ως οικονομικά αποδοτικής πηγής ενέργειας και να αναγνωριστούν οι εθνικές συνθήκες και τα διαφορετικά σημεία εκκίνησης.

Ενεργειακή απόδοση

Η Επιτροπή πρότεινε την αναθεώρηση της ισχύουσας οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση με την αύξηση του παρόντος στόχου σε επίπεδο ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση από 32,5 % σε 36 % για την τελική κατανάλωση ενέργειας και σε 39 % για την κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας.

Επιπλέον, πρότεινε διάφορες διατάξεις ώστε να επιταχυνθούν οι προσπάθειες των κρατών μελών για βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, όπως αυξημένες ετήσιες υποχρεώσεις εξοικονόμησης ενέργειας και νέους κανόνες που αποσκοπούν στη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων του δημόσιου τομέα, καθώς και στοχευμένα μέτρα για την προστασία των ευάλωτων καταναλωτών.

Τον Δεκέμβριο του 2021 οι υπουργοί Ενέργειας της ΕΕ εξέτασαν την πρόοδο όσον αφορά την προτεινόμενη αναθεώρηση της ισχύουσας νομοθεσίας. Συζήτησαν για τις αυξημένες προσπάθειες ενεργειακής απόδοσης που απαιτούνται από τα κράτη μέλη και τη συμβολή τους στην επίτευξη ενός στόχου ενεργειακής απόδοσης σε επίπεδο ΕΕ. Οι υπουργοί συζήτησαν επίσης για την πιθανή ανάγκη να υπάρχει ευελιξία που να αντικατοπτρίζει τις συνθήκες σε κάθε κράτος μέλος και τον τρόπο με τον οποίο αυτές οι δυνατότητες ευελιξίας θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τα κτίρια του δημόσιου τομέα.

Υποδομές εναλλακτικών καυσίμων

Η Επιτροπή παρουσίασε πρόταση για την αναθεώρηση της ισχύουσας νομοθεσίας με στόχο την επιτάχυνση της ανάπτυξης υποδομών για την επαναφόρτιση ή τον ανεφοδιασμό οχημάτων με εναλλακτικά καύσιμα και την εναλλακτική παροχή ηλεκτρικής ενέργειας για πλοία σε λιμένες και σταθμευμένα αεροσκάφη.

Η πρόταση αφορά όλους τους τρόπους μεταφοράς και περιλαμβάνει στόχους για την ανάπτυξη των υποδομών. Καλύπτει επίσης τη διαλειτουργικότητα και βελτιώνει τη φιλικότητα προς τον χρήστη.

Κατά τη σύνοδο του Συμβουλίου Μεταφορών του Δεκεμβρίου, οι υπουργοί της ΕΕ σημείωσαν την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στο Συμβούλιο σε ό,τι αφορά τον εν λόγω φάκελο και συζήτησαν το προτεινόμενο σχέδιο κανονισμού. Εξέφρασαν ευρεία υποστήριξη προς τους στόχους και την προσέγγιση του κανονισμού.

Πρότυπα εκπομπών CO₂ για τα αυτοκίνητα και τα ημιφορτηγά

Στο πλαίσιο της δέσμης Fit for 55, η Επιτροπή πρότεινε την αναθεώρηση των κανόνων για τις εκπομπές CO₂ για τα αυτοκίνητα και τα ημιφορτηγά. Η πρόταση εισάγει αυξημένους στόχους μείωσης σε επίπεδο ΕΕ για το 2030 και θέτει νέο στόχο 100 % για το 2035. Αυτό σημαίνει στην πράξη ότι από το 2035 δεν θα είναι πλέον δυνατή η διάθεση στην ενωσιακή αγορά αυτοκινήτων ή ημιφορτηγών με κινητήρα εσωτερικής καύσης.

Τα προτεινόμενα αυστηρότερα πρότυπα CO₂ για τα αυτοκίνητα και τα ημιφορτηγά έχουν στόχο να στηρίξουν τα κράτη μέλη στην επίτευξη των αυξημένων εθνικών στόχων τους βάσει του κανονισμού για τον επιμερισμό των προσπαθειών, τονώνοντας παράλληλα την τεχνολογική καινοτομία στον τομέα.

Η πρόταση συζητήθηκε στο Συμβούλιο Περιβάλλοντος στις 20 Δεκεμβρίου 2021.

Φορολογία της ενέργειας

Η πρόταση αναθεώρησης της οδηγίας του Συμβουλίου σχετικά με τη φορολογία των ενεργειακών προϊόντων και της ηλεκτρικής ενέργειας έχει ως στόχο:

• να ευθυγραμμιστεί η φορολογία των ενεργειακών προϊόντων και της ηλεκτρικής ενέργειας με τις πολιτικές της ΕΕ για την ενέργεια, το περιβάλλον και το κλίμα
• να διαφυλαχθεί και να βελτιωθεί η εσωτερική αγορά της ΕΕ με την επικαιροποίηση της γκάμας των ενεργειακών προϊόντων και της διάρθρωσης των συντελεστών, καθώς και με τον εξορθολογισμό της χρήσης φορολογικών απαλλαγών και μειώσεων από τα κράτη μέλη
• να διατηρηθεί η ικανότητα δημιουργίας εσόδων για τους προϋπολογισμούς των κρατών μελών

Η πρόταση συζητείται επί του παρόντος στο Συμβούλιο. Τον Δεκέμβριο του 2021 οι υπουργοί Οικονομίας και Οικονομικών σημείωσαν την έκθεση της σλοβενικής Προεδρίας σχετικά με την επιτευχθείσα πρόοδο όσον αφορά τις προτάσεις Fit for 55 % που εμπίπτουν στην αρμοδιότητά τους.

Μηχανισμός συνοριακής προσαρμογής άνθρακα

Στόχος της πρότασης της Επιτροπής για μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (ΜΣΠΑ) είναι να αποφευχθεί —σε πλήρη συμμόρφωση με τους κανόνες του διεθνούς εμπορίου— η ματαίωση των προσπαθειών της ΕΕ για μείωση των εκπομπών λόγω της αύξησης των εκπομπών εκτός των συνόρων της με τη μετεγκατάσταση της παραγωγής σε χώρες εκτός ΕΕ (όπου οι πολιτικές που εφαρμόζονται για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής είναι λιγότερο φιλόδοξες από εκείνες της ΕΕ) ή την αύξηση των εισαγωγών προϊόντων υψηλής έντασης άνθρακα.

Στις 15 Μαρτίου 2022 το Συμβούλιο κατέληξε σε συμφωνία επί του κειμένου στο οποίο θα βασιστεί η θέση του κατά τις μελλοντικές διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με τον μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (ΜΣΠΑ).

Ο ΜΣΠΑ έχει σχεδιαστεί για να λειτουργεί παράλληλα με το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ (ΣΕΔΕ της ΕΕ), ώστε να αντικατοπτρίζει και να συμπληρώνει τη λειτουργία του όσον αφορά τα εισαγόμενα εμπορεύματα. Θα αντικαταστήσει σταδιακά τους υφιστάμενους μηχανισμούς της ΕΕ για την αντιμετώπιση του κινδύνου διαρροής άνθρακα, ιδίως τη δωρεάν κατανομή δικαιωμάτων του ΣΕΔΕ της ΕΕ.

Βιώσιμα αεροπορικά καύσιμα

Τα βιώσιμα αεροπορικά καύσιμα (προηγμένα βιοκαύσιμα και ηλεκτροκαύσιμα) μπορούν να μειώσουν σημαντικά τις εκπομπές των αεροσκαφών. Ωστόσο, το δυναμικό τους παραμένει αναξιοποίητο σε μεγάλο βαθμό, καθώς τα καύσιμα αυτά αντιπροσωπεύουν μόλις το 0,05 % της συνολικής κατανάλωσης καυσίμων στον τομέα των αερομεταφορών.

Η πρόταση ReFuelEU Aviation έχει στόχο να μειώσει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του τομέα των αερομεταφορών και να του δώσει τη δυνατότητα να βοηθήσει την ΕΕ να επιτύχει τους κλιματικούς στόχους της.

Η πρόταση της Επιτροπής αξιολογείται επί του παρόντος από το Συμβούλιο. Οι υπουργοί Μεταφορών της ΕΕ πραγματοποίησαν μια πρώτη επίσημη συζήτηση με θέμα την πρόταση στη διάρκεια του Συμβουλίου Μεταφορών τον Δεκέμβριο. Οι υπουργοί εξέφρασαν την υποστήριξή τους προς τους στόχους της πρότασης.

Πιο οικολογικά καύσιμα στη ναυτιλία

Στόχος της πρότασης για τη χρήση ανανεώσιμων καυσίμων και καυσίμων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών στις θαλάσσιες μεταφορές (FuelEU Maritime) είναι να μειωθεί η ένταση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την ενέργεια που χρησιμοποιούν τα πλοία μέχρι και 75 % έως το 2050, με την προώθηση της χρήσης πιο οικολογικών καυσίμων από τα πλοία. Παρά την πρόοδο που σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια, ο τομέας της ναυτιλίας εξακολουθεί να βασίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στα ορυκτά καύσιμα και αποτελεί σημαντική πηγή αερίων θερμοκηπίου και άλλων επιβλαβών ρύπων.

Το Συμβούλιο συζητεί επί του παρόντος την πρόταση αυτή. Το Συμβούλιο Μεταφορών πραγματοποίησε συζήτηση προσανατολισμού με θέμα την πρόταση τον Δεκέμβριο του 2021. Οι υπουργοί εξέφρασαν ικανοποίηση για την προτεινόμενη νομοθεσία και συμφώνησαν σε μεγάλο βαθμό με τους στόχους της.

Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα

Η πρόταση για το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των κοινωνικών και διανεμητικών επιπτώσεων του προτεινόμενου νέου συστήματος εμπορίας εκπομπών για τα κτίρια και τις οδικές μεταφορές. Χορηγεί συνολικά 72,2 δισ. € την περίοδο 2025-2032 μέσω μιας μεθοδολογίας κατανομής που έχει στόχο να αντιμετωπίσει τις άνισες επιπτώσεις του προτεινόμενου χωριστού συστήματος εμπορίας εκπομπών για τους δύο αυτούς τομείς, οι οποίες αναμένεται να αγγίξουν όλα τα κράτη μέλη συνολικά και το καθένα στο εσωτερικό του.

Με βάση κοινωνικά σχέδια για το κλίμα που θα εκπονηθούν από τα κράτη μέλη, το Ταμείο στοχεύει να προχωρήσει σε μέτρα στήριξης και επενδύσεις προς όφελος των ευάλωτων:

• νοικοκυριών
• πολύ μικρών επιχειρήσεων
• χρηστών μεταφορών

και να αυξήσει:

• την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων
• την απαλλαγή των συστημάτων θέρμανσης και ψύξης των κτιρίων από τις ανθρακούχες εκπομπές
• την ένταξη της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές
• την πρόσβαση σε κινητικότητα και μεταφορές μηδενικών και χαμηλών εκπομπών

Το Ταμείο μπορεί επίσης να καλύπτει προσωρινή άμεση εισοδηματική στήριξη.