Μια δεκαετία μετά, τα "Πολυλειτουργικά Αγροκτήματα", ...απλώς δεν υπάρχουν!

Η νομοθετική τους κατοχύρωση έγινε το 2014. Τρία χρόνια μετά, εκδόθηκε η ΚΥΑ η οποία καθόριζε τις λεπτομέρειες του θεσμικού πλαισίου και καθιέρωνε τους όρους για την πιστοποίησή τους.

Τα Πολυλειτουργικά Αγροκτήματα μπορούν πράγματι να συμβάλλουν: α) στην ενίσχυση της αγροτικής δραστηριότητας β) στην προαγωγή εναλλακτικών μορφών αγροτικής δραστηριότητας και γ) στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

Ωστόσο, πρόκειται για έναν ακόμη θεσμό που η αλήθεια είναι ότι δεν υποστηρίχθηκε όπως και όσο θα έπρεπε και, τουλάχιστον στην Αιτωλοακαρνανία, δεν έχει αποδώσει αυτά που θα μπορούσε και που θα έπρεπε.

Το θεσμικό πλαίσιο, όμως, υπάρχει. Και οι δυνατότητες είναι εξαιρετικές. Μην ξεχνάμε ότι σε μεγάλο ποσοστό, οι προδιαγραφές υπάρχουν… από μόνες τους!

Ας θυμηθούμε ποιες είναι:

Καλλιεργήσιμη έκταση: Η καλλιεργήσιμη έκταση που δηλώνεται στην αίτηση που υποβάλλει ο ενδιαφερόμενος θα πρέπει να βρίσκεται εντός των ορίων του αγροκτήματος, το οποίο θα πιστοποιηθεί ως πολυλειτουργικό. Στην περίπτωση που ο προσανατολισμός του αγροκτήματος δηλώνεται ως γεωργικός (φυτικής κατεύθυνσης), η καλλιεργήσιμη έκταση πρέπει να αποτελεί τουλάχιστον το 40% της διαθέσιμης συνολικής έκτασης του αγροκτήματος.

Φυτικό κεφάλαιο: Το φυτικό κεφάλαιο θα πρέπει να περιλαμβάνει τη καλλιέργεια δύο τουλάχιστον ειδών φυτικής παραγωγής, εκ των οποίων η μία τουλάχιστον επι λογή να αφορά την καλλιέργεια τοπικών/παραδοσιακών ποικιλιών, ή/και ειδών, ή/και τη χρήση πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού, καθώς και την καλλιέργεια με παραδοσιακές ή/και φιλοπεριβαλλοντικές μεθόδους παραγωγής.

Ζωικό κεφάλαιο: Το ζωικό κεφάλαιο θα πρέπει να έχει ποικιλομορφία, ώστε να προάγονται οι στόχοι του πολυλειτουργικού αγροκτήματος, και όπου είναι εφικτό να αποτελείται από αυτόχθονες ή τοπικές φυλές ζώων. Ως ελάχιστος πληθυσμός εκτροφής ζωικού κεφαλαίου ορίζονται, συνδυαστικά ή μη, οι τρεις (3) μεγάλες μονάδες ζώων (ΜΜΖ). Η μέθοδος εκτροφής θα πρέπει να διασφαλίζει την ευζωία των ζώων. Στην περίπτωση που ο προσανατολισμός του αγροκτήματος δηλώνεται ως γεωργικός (ζωικής κατεύθυνσης), τουλάχιστον το 40% της διαθέσιμης συνολικής έκτασης του αγροκτήματος θα πρέπει να χρησιμοποιείται στην κτηνοτροφική δραστηριότητα (στάβλοι, αμελκτήρια, αποθήκες ζωοτροφών, έκταση ελεύθερης βοσκής, κ.τ.λ.) καθώς και το 40% τουλάχιστον των συνολικών ΜΜΖ να αποτελείται από αυτόχθονες φυλές ζώων.

Χώρος εστίασης- παρασκευής γευμάτων: Στην περίπτωση που το Πολυλειτουργικό Αγρόκτημα διαθέτει χώρο εστίασης και παρασκευής γευμάτων πρέπει να πληρούνται οι προδιαγραφές υγιεινής και ασφαλείας σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία καθώς και οι διατάξεις του ν. 4177/2013 «Κανόνες ρύθμισης της αγοράς προϊόντων και παροχής υπηρεσιών και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 173/Α/2013) όπως κάθε φορά ισχύει και της υπουργικής απόφασης Α2-718/2014 «Κωδικοποίηση Κανόνων Διακίνησης και Εμπορίας Προϊόντων και Παροχής Υπηρεσιών» (ΦΕΚ 2090/Β/2014) όπως κάθε φορά ισχύει. Επιτρέπονται επίσης, τα υπαίθρια μαγειρεία και οι παραδοσιακές τεχνικές μαγειρικής που αναδεικνύουν τις τοπικές/παραδοσιακές συνήθειες μαγειρέματος (π.χ. ξυλόφουρνοι, γάστρες κ.λπ.), καθώς και οι υπαίθριοι χώροι εστίασης (π.χ. κιόσκια).

Για την παρασκευή των γευμάτων προτιμώνται τα παραγόμενα προϊόντα του αγροκτήματος, προϊόντα από το καλάθι της οικείας Περιφέρειας, καθώς και άλλα τοπικά προϊόντα προερχόμενα από γειτνιάζουσες γεωργικές εκμεταλλεύσεις, επιχειρήσεις μεταποίησης και μονάδες τροφίμων οικοτεχνικής παρασκευής. Εφόσον το 50% τουλάχιστον των παρεχόμενων γευμάτων αναδεικνύουν την τοπική κουζίνα ή τοπικές διατροφικές συνθήκες, τότε ο προσανατολισμός του αγροκτήματος μπορεί να χαρακτηριστεί ως γαστρονομικός.

Οικοτεχνία: Στην περίπτωση που το Πολυλειτουργικό Αγρόκτημα διαθέτει μονάδα τροφίμων οικοτεχνικής παρασκευής απαιτείται βεβαίωση εγγραφής του υπευθύνου της μονάδας στο Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Οικοτεχνίας (ΚΗΜΟ) του ΥΠΑΑΤ. Για τους όρους και τις απαιτήσεις παραγωγής και διάθεσης τροφίμων οικοτεχνικής παρασκευής, καθώς και των διαδικασιών καταχώρισης των μονάδων αυτών στο ΚΗΜΟ, ισχύουν όσα ορίζονται στην υπουργική απόφαση 4912/120862 (ΦΕΚ 2468 Α'/17.11.2015), όπως αυτή κάθε φορά ισχύει.

Χώρος εκπαίδευσης/επίδειξης/παρακολούθησης: Η κτηριακή υποδομή και η υλικοτεχνική υποδομή του χώρου πρέπει να είναι επαρκής για την κάλυψη των αναγκών της εκπαιδευτικής-επιδεικτικής διαδικασίας. Ως ελάχιστες απαιτήσεις καθορίζονται η διαθεσιμότητα ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, ενός προβολικού μηχανήματος και η ύπαρξη πυρασφάλειας του χώρου. Επιπλέον θα πρέπει να προβλέπονται από τρεις (3) μέχρι είκοσι (20) θέσεις εκπαιδευόμενων. Για την ασφαλή παραμονή των εκπαιδευόμενων στο εσωτερικό του κτηρίου και στον περιβάλλοντα χώρο, πρέπει να πληρούνται οι προ διαγραφές για την ασφάλεια και την υγιεινή των χώρων σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία.

Εκπαιδευτικές δραστηριότητες: Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες που μπορεί να αναπτύσσει το Πολυλειτουργικό Αγρόκτημα, είτε με ίδια μέσα, είτε σε συνεργασία με εκπαιδευτικά ή/και ερευνητικά ιδρύματα/ φορείς αφορούν ενδεικτικά, τα κάτωθι θεματικά πεδία:

α) δράσεις πρόληψης ή προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή,

β) μέθοδοι και τεχνικές παραγωγής που μειώνουν το κόστος, μεταποίηση και εμπορία γεωργικών προϊόντων,

γ) δράσεις για τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων (έδαφος, νερό, ενέργεια κ.α.),

δ) προστασία της βιοποικιλότητας και του περιβάλλοντος,

ε) παρατήρηση άγριων ζώων, θηραμάτων και πτηνών,

στ) μεσογειακή διατροφή, διατροφή και πρόληψη της υγείας,

ζ) γευσιγνωσία κ.α.

Η κατά έτος διαμόρφωση και υλοποίηση προγραμμάτων επίδειξης ή και εκπαίδευσης επί καινοτόμων δράσεων σε ένα πολυλειτουργικό αγρόκτημα, αρκεί για να χαρακτηριστεί ο προσανατολισμός ενός πολυλειτουργικού αγροκτήματος ως καινοτόμος.

Δραστηριότητες πρόληψης και προάσπισης της υγείας: Ένα πολυλειτουργικό αγρόκτημα δύναται να αναπτύσσει δράσεις που προάγουν την ισορροπημένη διατροφή και συμβάλλουν στην προάσπιση της υγείας του επισκέπτη. Τέτοιες δράσεις μπορούν να αποτελέσουν:

α) η καλλιέργεια φυτών (π.χ. αρωματικών ή και φαρμακευτικών) που διακρίνονται για τις ιδιαίτερες, ευεργε τικές για την υγεία, ιδιότητές τους,

β) η παροχή ισορροπημένων θρεπτικά γευμάτων που βασίζονται στο πρότυπο της Μεσογειακής διατροφής,

 γ) η διοργάνωση σεμιναρίων για θέματα διατροφής και πρόληψης της υγείας του ανθρώπου.

Αθλητικές δραστηριότητες: Ένα πολυλειτουργικό αγρόκτημα δύναται να αναπτύσσει οργανωμένες αθλητικές δράσεις, όπως ιππασία, δράσεις πεζοπορίας/ποδηλασίας εντός διαδρομών φυσικού περιβάλλοντος, περιηγήσεις, εκμάθηση παραδοσιακών χορών, αθλοπαιδιές, χώρους ανάπτυξης δραστηριοτήτων (παιδικές χαρές, παιδότοποι κ.α.).

Συνεργασίες εμπορικού και πολιτισμικού χαρακτήρα: Ένα πολυλειτουργικό αγρόκτημα μπορεί για την εξυπηρέτηση των δράσεών του και την επίτευξη των στόχων του να αναπτύσσει συνεργασίες με:

α) γεωργικές ή/και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις ή/ και Αγροτικούς Συνεταιρισμούς (ΑΣ), ή/και Ομάδες Παραγωγών με στόχο την ανταλλαγή γνώσεων, τεχνικών μεθόδων, την εμπορία ή/και την έκθεση μικρής κλίμακας τοπικών αγροτικών προϊόντων, την προβολή και προώθηση αυτών κ.α.,

β) επιχειρήσεις μεταποίησης και τυποποίησης αγροτικών προϊόντων, με στόχο την μεταποίηση, τυποποίηση και συσκευασία των παραγόμενων προϊόντων τους,

γ) παραγωγούς εγγεγραμμένους στο ΚΗΜΟ ή επαγγελματίες αγρότες εγγεγραμμένους στο Μητρώο Αγροτών και Αγροτικών Εκμεταλλεύσεων (ΜΑΑΕ), για την οικοτεχνική παραγωγή, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο άρθρο 4 της 4912/1200862 υπουργικής απόφασης, όπως ισχύει,

δ) μουσεία, μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους, με στόχο τη γνωριμία και την ανάδειξη των πολιτισμικών στοιχείων της περιοχής, τη γνωριμία με τις παραδοσιακές συνήθειες της καθημερινής ζωής των κατοίκων, τα ήθη, τα έθιμα και την ανάδειξη του αγροτικού πολιτισμού. Ένα πολυλειτουργικό αγρόκτημα δύναται να προσφέρει οργανωμένες επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους και άλλα, πολιτισμικού χαρακτήρα, μνημεία και να διοργανώνει εκδηλώσεις, σε συνεργασία με τους αρμόδιους, κατά περίπτωση, εμπλεκόμενους φορείς. Σε περίπτωση που οι συνεργασίες ενός πολυλειτουργικού αγροκτήματος δραστηριοποιούνται μόνο σε συνεργασίες πολιτισμικού και πολιτιστικού χαρακτήρα τότε ο προσανατολισμός του αγροκτήματος θεωρείται ως πολιτισμικός/πολιτιστικός.

Προστασία του περιβάλλοντος: Η λειτουργία και οι καθημερινές πρακτικές ενός πολυλειτουργικού αγρο κτήματος θα πρέπει να συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος και την ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων.

Απαραίτητη προϋπόθεση σε ό,τι αφορά τη γεωργική δραστηριότητα είναι να τηρούνται οι όροι πολλαπλής συμμόρφωσης.

Η λειτουργία του πολυλειτουργικού αγροκτήματος θα πρέπει να αποσκοπεί στον περιορισμό των κύριων επιπτώσεων στο περιβάλλον που σχετίζονται με τον περιορισμό της κατανάλωσης της ενέργειας, του νερού και της παραγωγής απορριμμάτων. Απαραίτητη προϋπόθεση θεωρείται η παρουσία κάδων απορριμμάτων σε όλους τους χώρους του αγροκτήματος και σε ευδιάκριτα σημεία.

Προαιρετικά, μπορούν να υπάρξουν και κάδοι ανακύκλωσης στους χώρους του πολυλειτουργικού αγροκτήματος καθώς και δεξαμενές συλλογής όμβριου ύδατος για περεταίρω χρήση εντός του αγροκτήματος ή/και εφαρμογή αρδευτικών συστημάτων με τα οποία επιτυγχάνεται οικονομία του νερού τουλάχιστον κατά 40% της αρδευόμενης έκτασης.

Επίσης, τουλάχιστον το 50% των εν χρήση ηλεκτρικών συσκευών πρέπει να είναι ενεργειακής απόδοσης κατ' ελάχιστον Α κλάσης. Οι λαμπτήρες που χρησιμοποιούνται πρέπει να είναι οποιουδήποτε τύπου εξοικονόμησης ενέργειας κατ' ελάχιστον στο 50% του συνόλου των χρησιμοποιούμενων λαμπτήρων.

Προαιρετικά ένα πολυλειτουργικό αγρόκτημα μπορεί να κάνει χρήση και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (π.χ. χρήση φωτοβολταϊκών κ.α).

Σε περίπτωση που ένα πολυλειτουργικό αγρόκτημα εφαρμόζει συνδυαστικά (ταυτόχρονα):

α) τις προ-αναφερόμενες κατ' ελάχιστον υποχρεωτικές καθώς και τις προαιρετικές προϋποθέσεις για την προστασία του περιβάλλοντος,

β) η ενεργειακή απόδοση των κύριων κτηρίων που περιλαμβάνει είναι τουλάχιστον ενεργεια κής απόδοσης Β' κατηγορίας, καθώς και

γ) περιλαμβάνει δράσεις εκπαίδευσης σε περιβαλλοντικά θέματα, τότε ο προσανατολισμός του αγροκτήματος θεωρείται ως περιβαλλοντικός.

Σε κάθε πολυλειτουργικό αγρόκτημα επιτρέπεται η λειτουργία και εκμετάλλευση αγροτουριστικής μονάδας έως 10 δωματίων μέγιστης δυναμικότητας 40 κλινών, σύμφωνα με τα ισχύοντα κάθε φορά νομικά και θεσμικά πλαίσια. Η εκμετάλλευση και λειτουργία μεγαλύτερου αριθμού δωματίων εμπίπτει αποκλειστικά στο πεδίο εφαρμογής του ν. 4276/2014.

Δικαίωμα δημιουργίας και λειτουργίας των αγροκτημάτων έχουν οι εγγεγραμμένοι στο Μητρώο Αγροτών και Αγροτικών Εκμεταλλεύσεων (το ετήσιο εισόδημά τους απαιτείται να προέρχεται κατά 35% από αγροτικές δραστηριότητες) ή συμπράξεις φυσικών και νομικών προσώπων (αρκεί το 50% του συνόλου που μετέχει στη σύμπραξη να είναι εγγεγραμμένο στο ΜΑΑΕ).