Η κρίση στον πρωτογενή τομέα δεν είναι πια μια περιφερειακή δυσλειτουργία αλλά μια βαθιά ρωγμή στο οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο της χώρας. Για χιλιάδες αγρότες, η γεωργία έχει πάψει να αποτελεί πηγή προοπτικής και ζωής. Η καθημερινότητά τους ορίζεται από χρέη, υψηλά κόστη και θεσμικές αδικίες που συσσωρεύονται επί μακρόν. Το κοινό τους μήνυμα, «δεν μπορούμε να ζήσουμε από τη δουλειά μας» δεν είναι μια κραυγή διαμαρτυρίας αλλά περιγραφή μιας πραγματικότητας που επιδεινώνεται.
Η αποδυνάμωση του εισοδήματος ξεκινά από τον ίδιο τον πυλώνα των ενισχύσεων. Το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ αποκάλυψε ότι ο μηχανισμός που όφειλε να προστατεύει και να στηρίζει τους παραγωγούς λειτουργούσε με αδιαφάνεια, επιτρέποντας τη διοχέτευση πόρων σε σχήματα και πρόσωπα που δεν είχαν καμία σχέση με την παραγωγή. Όσο οι πραγματικοί αγρότες ανέμεναν τα δικαιώματά τους για να πληρώσουν χρέη και ξεκινήσουν τη νέα καλλιεργητική περίοδο, ένα δίκτυο ημετέρων και ευνοημένων αποσπούσε κρίσιμες ενισχύσεις, αφήνοντας χιλιάδες παραγωγούς σε αδιέξοδο.
Την ίδια ώρα, το κόστος παραγωγής εκτινάσσεται σε επίπεδα που καθιστούν κάθε προσπάθεια οικονομικά ασύμφορη. Ενέργεια, καύσιμα, λιπάσματα και άλλα βασικά εργαλεία της γεωργίας έχουν καταστεί απαγορευτικά, ακόμη και για οργανωμένες εκμεταλλεύσεις. Η προσπάθεια πλέον του παραγωγού δεν μεταφράζεται σε εισόδημα αλλά μετατρέπεται σε ζημιά. Η αντίφαση είναι προφανής. Όσο αυξάνεται η ανάγκη για παραγωγή, τόσο συρρικνώνεται η δυνατότητα του παραγωγού να παραγάγει.
Σε αυτό το περιβάλλον, η αγορά λειτουργεί με τρόπους που ακυρώνουν κάθε έννοια δικαιοσύνης. Οι τιμές παραγωγού παραμένουν καθηλωμένες σε επίπεδα που συχνά δεν καλύπτουν το κόστος, ενώ οι τιμές λιανικής παραμένουν σταθερά υψηλές ή και αυξάνονται. Η απόσταση ανάμεσα στο χωράφι και το ράφι δεν αποτυπώνει κανένα εμπορικό ή μεταφορικό κόστος. Αποτυπώνει μια στρεβλή αλυσίδα αξίας που συμπιέζει τον παραγωγό και επιβαρύνει τον καταναλωτή. Η κυβέρνηση βέβαια το ονομάζει «μηχανισμό αγοράς». Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ολιγοπωλιακή ασυδοσία που δεν αγγίζεται, δεν ελέγχεται και δεν ρυθμίζεται. Ο παραγωγός φτωχαίνει, ο καταναλωτής πληρώνει ακριβά και ενδιάμεσα κάποιοι κερδίζουν υπερβολικά. Αυτό δεν είναι αγορά, είναι στρέβλωση με πολιτική ανοχή.
Σ’ όλα αυτά προστίθεται η ανασφάλεια που προκαλεί η κλιματική κρίση. Ακραία φαινόμενα και ασθένειες καταστρέφουν σε λίγες ώρες την παραγωγή μηνών. Ο ΕΛΓΑ, παγιδευμένος σε διαδικασίες άλλης εποχής, δεν μπορεί να ανταποκριθεί στη νέα πραγματικότητα. Οι αποζημιώσεις είναι αργές, ανεπαρκείς και συχνά άδικες.
Αυτή η υποβάθμιση επιβεβαιώνεται πλέον και ποσοτικά. Τα στοιχεία της απογραφής του 2021 δείχνουν ότι την περίοδο 2009–2020 ο απασχολούμενος πληθυσμός στη γεωργία μειώθηκε κατά περίπου ένα τέταρτο, ενώ οι καλλιεργούμενες εκτάσεις περιορίστηκαν και η πτώση των εκμεταλλεύσεων με ζώα υπήρξε εντυπωσιακή σε μέγεθος και ταχύτητα. Πρόκειται για δείκτες συστημικής υποχώρησης, πριν ακόμη συνυπολογιστούν οι αναταράξεις της περιόδου 2021–2025, με την ενεργειακή κρίση, τον πληθωρισμό, τις ζωονόσους με 500 χιλιάδες ζώα να έχουν θανατωθεί, τις θεσμικές δυσλειτουργίες και την επιτάχυνση των κλιματικών πιέσεων. Σε επόμενη παρέμβαση θα παρουσιαστούν αναλυτικά πρωτογενή δεδομένα, ιδιαίτερα για τη Δυτική Ελλάδα και την Ηλεία, όπου οι αλλαγές είναι ακόμη δραματικότερες.
Το αποτέλεσμα αυτής της συσσώρευσης είναι η απώλεια προοπτικής για έναν ολόκληρο κόσμο. Νέοι δεν εισέρχονται στον κλάδο, παλαιότεροι αποχωρούν, η ύπαιθρος αδειάζει, η παραγωγή συρρικνώνεται και η χώρα γίνεται ολοένα πιο εξαρτημένη από εισαγωγές. Το αγροτικό ζήτημα παύει έτσι να είναι ζήτημα ενός κλάδου. Γίνεται ζήτημα εθνικής ασφάλειας, οικονομικής αυτοδυναμίας και κοινωνικής συνοχής.
Αυτός ο φαύλος κύκλος δεν ανατρέπεται με αποσπασματικές και ελλειμματικές ενισχύσεις. Δεν αλλάζει όταν χιλιάδες αγρότες, τις τελευταίες ημέρες, δεν έλαβαν αυτά που δικαιούνταν και άλλοι δεν έλαβαν τίποτε. Απαιτεί μια νέα στρατηγική που ξεκινά από την πλήρη εξυγίανση του μηχανισμού ενισχύσεων, τη μείωση του κόστους παραγωγής με συγκεκριμένες πολιτικές και μια αποφασιστική ρύθμιση της αγοράς, ώστε ο παραγωγός να αμείβεται δίκαια και ο καταναλωτής να προστατεύεται.
Όμως η κρίση του αγροτικού τομέα δεν αφορά μόνο τη γη. Αφορά την ικανότητα της χώρας να σταθεί όρθια. Κι αν ο παραγωγός δεν μπορεί να ζήσει από τη δουλειά του, τότε η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει κάτι πολύ μεγαλύτερο από μια οικονομική δραστηριότητα. Κινδυνεύει να χάσει τον ίδιο τον παραγωγικό της πυρήνα.
ΥΓ. Η κυβέρνηση οφείλει άμεσα και χωρίς άλλη καθυστέρηση να αποδώσει στους αγρότες τις ενισχύσεις που δικαιούνται.
