Η εικόνα των νοσοκομειακών διαδρόμων με ράντζα, των ιατρικών ραντεβού μετά από μήνες και των πολιτών που υπολογίζουν πρώτα το κόστος και μετά τον πόνο δεν είναι απλώς μια οικεία εμπειρία για τους Έλληνες.
Είναι η αντανάκλαση ενός συστήματος υγείας το οποίο, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΟΟΣΑ, λειτουργεί με αντιφάσεις: Από τη μια, διατηρεί καλούς δείκτες μακροζωίας· από την άλλη, αφήνει μεγάλο μέρος του πληθυσμού εκτεθειμένο όταν πραγματικά έχει ανάγκη από φροντίδα.
Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους: Πάνω από 1 στους 10 πολίτες στη χώρα δηλώνει ότι δεν έλαβε την ιατρική φροντίδα που είχε ανάγκη, είτε λόγω κόστους, είτε λόγω απόστασης, είτε εξαιτίας μεγάλων αναμονών. Στον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ, το αντίστοιχο ποσοστό είναι πολύ χαμηλότερο. Αυτή η απόσταση δεν είναι απλώς στατιστική — μεταφράζεται σε καθυστερημένες διαγνώσεις, σε επιδείνωση χρόνιων παθήσεων και, τελικά, σε ανθρώπινες απώλειες που θα μπορούσαν να είχαν αποτραπεί.
Το ίδιο ανησυχητική είναι και η εικόνα της «ικανοποίησης των ασθενών». Μόλις οι μισοί Έλληνες δηλώνουν ικανοποιημένοι από τις υπηρεσίες υγείας που έχουν στη διάθεσή τους, ποσοστό που τοποθετεί τη χώρα χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και πιο κοντά σε κράτη με σοβαρές δομικές αδυναμίες στον τομέα της υγείας. Δεν πρόκειται, λοιπόν, για υποκειμενική ενόχληση, αλλά για μια συλλογική αίσθηση δυσπιστίας προς το σύστημα.
«Η πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ αναδεικνύει διαχρονικές παθογένειες και ιδιαιτερότητες του συστήματος υγείας στη χώρα μας», επισημαίνει ο καθηγητής Πολιτικής Υγείας και κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, κ. Κυριάκος Σουλιώτης.
Ένα από τα βασικά προβλήματα εντοπίζεται στον τρόπο που κατανέμονται οι πόροι. Η Ελλάδα εξακολουθεί να επενδύει δυσανάλογα στη νοσοκομειακή περίθαλψη, αντί να ενισχύει την πρόληψη και την πρωτοβάθμια φροντίδα. Έτσι, οι πολίτες «συναντούν» το σύστημα κυρίως όταν αρρωστήσουν σοβαρά και όχι στο στάδιο όπου θα μπορούσαν να προλάβουν την επιδείνωση της υγείας τους μέσω τακτικής παρακολούθησης.
Ταυτόχρονα, το οικονομικό βάρος μετακυλίεται στους ίδιους τους πολίτες. Ένα μεγάλο μέρος των συνολικών δαπανών υγείας στη χώρα καταβάλλεται απευθείας από τα νοικοκυριά, γεγονός που καθιστά την περίθαλψη δυσπρόσιτη για όσους έχουν χαμηλότερα εισοδήματα. Η υγεία παύει έτσι να είναι κοινωνικό δικαίωμα και μετατρέπεται σταδιακά σε «αγαθό δυνατότητας», διαθέσιμο μόνο σε όσους μπορούν να το πληρώσουν.
Η γεωγραφία παίζει επίσης τον ρόλο της. Η απόσταση από νοσοκομεία και δομές υγείας καθιστά την πρόσβαση άνιση, ακόμα και για κατοίκους αστικών περιοχών. Σε αρκετές περιπτώσεις, η έλλειψη κοντινών μονάδων υγείας ή η υποστελέχωση των υπαρχουσών οδηγεί σε καθυστερήσεις που επιβαρύνουν την υγεία των πολιτών πριν καν ξεκινήσει η θεραπεία.
Δεν λείπουν, ωστόσο, και οι δυνατότητες αλλαγής. Προγράμματα προληπτικών εξετάσεων, η καθιέρωση του προσωπικού γιατρού και η ανάπτυξη κινητών μονάδων υγείας δείχνουν πως η μετάβαση σ’ ένα πιο σύγχρονο μοντέλο είναι εφικτή. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν αυτές οι παρεμβάσεις θα αποκτήσουν διάρκεια και βάθος ή θα παραμείνουν αποσπασματικές λύσεις.
Ο κ. Σουλιώτης υπογραμμίζει την ανάγκη «να μετεξελιχθεί η νοσοκομειοκεντρική αντίληψη σε μία λογική εστίασης στη δημόσια υγεία, στην πρόληψη και την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Αυτή τη λογική υπηρετούν τόσο το εθνικό πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου “Προλαμβάνω”, όσο και οι παρεμβάσεις για τον προσωπικό ιατρό και τις Κινητές Ομάδες Υγείας (ΚΟΜΥ). Αντίστοιχα, η αξιοποίηση των δομών που προσφέρουν υπηρεσίες ημερήσιας νοσηλείας, αφενός, ακολουθεί τη σχετική διεθνή εμπειρία και πρακτική και, αφετέρου, αναμένεται να ωφελήσει το σύστημα υγείας σε οικονομικούς όρους και σε όρους διαθεσιμότητας κλινών για όσους τις έχουν πραγματικά ανάγκη».
Το ελληνικό σύστημα υγείας δεν βρίσκεται σε κατάρρευση. Βρίσκεται, όμως, σε ένα επικίνδυνο όριο ανάμεσα στην αντοχή και την εξάντληση. Όσο οι βασικές του παθογένειες παραμένουν, η υγεία για πολλούς δεν θα είναι αυτονόητο δικαίωμα, αλλά ένας διαρκής αγώνας δρόμου — με αντίπαλο όχι μόνο την αρρώστια, αλλά και το ίδιο το σύστημα.
