ΞΗΡΟΜΕΡΟ: Σέλα του βουνού και της μνήμης…
Γράφει η Μαρία Ν. Αγγέλη
Αφιερωμένο στους τσοπάνηδες της Σέλας
Λένε πως εκεί σκοτώσαν Τούρκο μες τα χρόνια
Κι απόμεινε η σέλα του στ’ αγέρι και στα χιόνια
Ένα τοπωνύμιο: Στην περιοχή του Δήμου Αστακού, βρίσκεται το ορεινό χωριό Βλυζιανά. Τα Βλυζιανά απλώνονται στους ανατολικούς πρόποδες του όρους Καλοβούνι. Απέναντι υψώνεται το βουνό Βίτσι, η Βίτση, όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι. Η συλλογική μνήμη διασώζει πολλά τοπωνύμια στο χωριό. Ιδιαίτερα γνωστό είναι το τοπωνύμιο «Σέλα». Ένα όνομα που αντηχεί σαν φωνή από τα βάθη των χρόνων και μεταφέρει τη μνήμη ενός γεγονότος, το οποίο αποτυπώθηκε ανεξίτηλα στο τοπίο και στην ψυχή των ανθρώπων.
Μια παράδοση: Αναφέρεται πως, κάποτε, στα χρόνια της τουρκοκρατίας, ένας Τούρκος αγγελιοφόρος διέσχισε τον τόπο καβάλα στο άλογό του, προκειμένου, από το Παλιοχώρι να μεταφέρει μια διαταγή στον Μαχαιρά, όπου βρίσκονταν τα τουρκικά αποσπάσματα. Όμως δεν έφτασε ποτέ στον προορισμό του. Όταν έφτασε στην τοποθεσία με τη σημερινή ονομασία «Σέλα», συνάντησε μερικούς Έλληνες, οι οποίοι σκότωσαν αυτόν και το άλογό του! Τα αγρίμια του βουνού έφαγαν τα πτώματα και δεν έμεινε τίποτα στο μέρος εκείνο, παρά μονάχα η σέλα του αλόγου.
Οι χωρικοί, οι οποίοι ανέβαιναν στο χώρο, έδειχναν ο ένας στον άλλον το σημείο: «Εδώ έγινε το φονικό… Εδώ απέμεινε η σέλα…». Έτσι πήρε το όνομά του ο τόπος.
Μνήμη μέσα από το όνομα: Η αφήγηση αυτή δεν είναι απλώς ένας θρύλος, αλλά κάτι περισσότερο. Μια μορφή μνήμης που ριζώνει στον τόπο και περνά από στόμα σε στόμα…
Η ιστορία με τον σκοτωμένο αγγελιοφόρο και τη σέλα του αλόγου, που λέγεται ότι έμεινε εκεί, δείχνει πώς οι παλιοί κρατούσαν τη μνήμη ζωντανή. Δεν έγραφαν, δεν κρατούσαν σημειώσεις, έδιναν ένα όνομα στον τόπο και μέσα από αυτό περνούσε η ιστορία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μια σέλα που έμεινε στο χώμα βάφτισε έναν τόπο. Η Σέλα δεν είναι τυχαίο όνομα. Είναι το μόνο πράγμα που έμεινε από εκείνο το γεγονός. Ένας τόπος παίρνει το όνομά του από ένα αντικείμενο κι έτσι μένει στη μνήμη. Ακόμη και αν οι νεότεροι δεν ξέρουν όλη την ιστορία, το όνομα κουβαλά μέσα του κάτι από αυτή.
Ένας βοσκότοπος: Η Σέλα δεν είναι ένας γεωγραφικός όρος, ένας τόπος των Βλυζιανών Ξηρομέρου, ο οποίος κουβαλάει μόνο μια ιστορία από την τουρκοκρατία. Στα νεότερα χρόνια, και μέχρι σήμερα σχεδόν, υπήρξε τόπος βόσκησης των κοπαδιών. Είναι γνωστό ότι στο Ξηρόμερο υπήρξε άνθηση της κτηνοτροφίας. Η Σέλα ήταν ένας τόπος που δέχτηκε πάνω του πολλά κοπάδια, κυρίως γιδοκόπαδα, και πολλούς τσοπάνηδες. Σ’ αυτόν τον τόπο, κάτω από ήλιο ή βροχή αντηχούσαν τα κουδούνια των ζώων, τα σφυρίγματα και τα τραγούδια των τσοπάνηδων. Στη ράχη της Σέλας κάθισαν να ξαποστάσουν οι ξωμάχοι, να στρίψουν ένα τσιγάρο, να ανταλλάξουν δυο κουβέντες, να επικοινωνήσουν… Εκεί ακουμπούσε η ελπίδα για καλύτερη σοδειά «μαξούλι», για γερά ζώα κ.λπ. Εκεί ακούγονταν οι τσοπάνικες ιστορίες…
Ακόμη οι γεροντότεροι θυμούνται τη Σέλα ως τόπο κτηνοτροφίας και συγκινούνται. Και οι νεότεροι, παιδιά κτηνοτροφικών οικογενειών κυρίως, αγαπούν τη Σέλα. Έχει μια γοητεία αυτός ο τόπος. Η Σέλα δεν είναι απλώς μια πινέζα στο χάρτη του Ξηρομέρου. Είναι τόπος ιστορίας και μνήμης…
Σήμερα(2025) η ύπαιθρος ερημώνει και η παραδοσιακή κτηνοτροφία χάνεται. Όποιος ανέβει στη Σέλα, ας σταθεί με ευλάβεια στην ιερότητα του τόπου, που τον άγιασαν ο μόχθος και ο ιδρώτας των ανθρώπων! Δεν θα συναντήσει πια τους παλιούς τσοπάνηδες να στρίβουν τσιγάρο… Ίσως να δει, με τα μάτια της καρδιάς του, τους ίσκιους τους… Ίσως ακούσει τα γλυκόηχα κουδούνια των ζώων και τα ποιμενικά τραγούδια…
Συμπερασματικά: Η λέξη «Σέλα» μπορεί να φέρνει στο νου ενός ξένου απλώς τον εξοπλισμό ενός αλόγου. Για τον ντόπιο όμως, για τον Ξηρομερίτη, που μεγάλωσε με τις διηγήσεις των γερόντων, η Σέλα είναι η ανάμνηση της αντίστασης και της περηφάνειας. Είναι η ψυχή του βουνού που έκρυβε παλικάρια, τα οποία αγωνίζονταν ενάντια στους Τούρκους. Είναι ένας μνημονικός τόπος της ακμάζουσας κτηνοτροφίας του Ξηρομέρου. Είναι χαραγμένη από τα τσοπάνικα βιώματα και τα γιδοκόπαδα. Η Σέλα του Ξηρομέρου είναι αρχείο τοπικής ιστορίας χωρίς γράμματα.
Όσο υπάρχουν άνθρωποι που την περπατούν, που μιλούν γι’ αυτή, η Σέλα θα συνεχίσει να ζει, σαν μια μνήμη χαραγμένη στη γη και στις καρδιές των Ξηρομεριτών…
