Το πρόγραμμα ''Ανοιχτά Σχολεία'' είναι ένα καινοτόμο πρόγραμμα που έχει πραγματοποιηθεί με επιτυχία σε πόλεις της Ελλάδας .

Ποια ανάγκη καλύπτει.

Στις περισσότερες  μεγάλες πόλεις -και στην πόλη μας- οι δημόσιοι χώροι δεν είναι αρκετοί για τα παιδιά. Το ασφαλές και οικείο σχολικό προαύλιο αξιοποιείται και γίνεται χώρος ελεύθερου ή οργανωμένου παιγνιδιού με τη συνοδεία και επίβλεψη ενηλίκων. Οι σχολικές αίθουσες μετατρέπονται σε χώρους Δια Βίου Μάθησης για όλες τις ηλικίες και τα σχολικά κτίρια μετατρέπονται σε ζωντανά κύτταρα της γειτονιάς με πολιτιστικές, ψυχαγωγικές, εκπαιδευτικές και αθλητικές δράσεις για όλες τις ηλικίες και τα ενδιαφέροντα.

Πρώτο βήμα: συμμετοχικός σχεδιασμός.

Ανοιχτή  συζήτηση με τους εμπλεκόμενους φορείς , ανατροφοδότηση από την αξιολόγηση των συμμετεχόντων και των φορέων που υλοποιούν δράσεις, προσέλκυση όλο και περισσότερων ενδιαφερόμενων. Μετά από τη διαβούλευση κατά κύριο λόγο με τη σχολική κοινότητα αλλά και με εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών θα γίνει η κατάρτιση του πλαισίου λειτουργίας. Βασικά προβλήματα θεωρούνται τα  θέματα ασφάλειας και καθαριότητας.

Σημαντικό ρόλο παίζει η επιλογή των σχολείων για την οποία χρειάζεται να ληφθούν υπόψη παράγοντες όπως η προσβασιμότητα και η καταλληλότητα του χώρου. Για την τελική επιλογή απαραίτητη είναι η συνεργασία των Σχολικών Επιτροπών, της Δημοτικής Επιτροπής Παιδείας και των Προέδρων των Δημοτικών Κοινοτήτων. Το σημαντικότερο ίσως κριτήριο είναι να πρόκειται για σχολεία ''ανοιχτά'' , με ανοιχτό πνεύμα που να έχουν ήδη εγγραφεί στη συνείδηση της σχολικής κοινότητας ως χώροι ανοιχτοί σε δράσεις και εμπειρίες.

''Ένα έρημο σχολικό κτίριο ανοίγοντας τις πόρτες του σχολείου μπορεί να γίνει πόλος έλξης και το επίκεντρο της γειτονιάς. Ένας τόπος σημαντικός και χρήσιμος για όλους στον αστικό ιστό.'' 

Κριτήρια δράσεων.

Οι δράσεις θα πρέπει να συνάδουν με το σχολικό περιβάλλον και να είναι επιλεγμένες με παιδαγωγικά κριτήρια. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητη η σύσταση μίας ομάδας εργασίας  που θα αποτελείται από επιστήμονες παιδαγωγούς όλων των βαθμίδων με μεγάλη εμπειρία στην εκπαίδευση που θα συνεδριάζει τακτικά και θα αξιολογεί τις προτάσεις. Κριτήρια επιλογής των δράσεων θα είναι -μεταξύ άλλων- να παρέχουν ευκαιρίες γνώσης σε καινοτόμες θεματικές, να αναδεικνύουν πρωτοβουλίες της γειτονιάς και κινήσεων πολιτών που στοχεύουν στην αύξηση του πολιτισμικού κεφαλαίου καθώς και στην ευαισθητοποίηση σε θέματα που απασχολούν την τοπική μας κοινωνία. Χρειάζεται να ληφθεί υπόψιν ότι για να εξασφαλισθεί η νομιμότητα και ο έλεγχος στους σχολικούς χώρους, να διαμορφωθεί το τελικό πλαίσιο και να γίνουν οι δράσεις απαιτούνται χρόνος, πολλές συζητήσεις και διαβουλεύσεις με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και φυσικά να αντιμετωπιστεί η μεγάλη γραφειοκρατία των διαδικασιών.

Ανοιχτά προαύλια και δράσεις.

Αρχικός στόχος είναι τα σχολεία να καθιερωθούν στη συνείδηση της κοινότητας ως κέντρα συνάντησης των κατοίκων της γειτονιάς, χώροι δημιουργίας και ουσιαστικής επένδυσης του ελεύθερου χρόνου. Το προαύλιο να είναι η ''πλατεία'' της γειτονιάς, εκεί να παίζουν τα παιδιά -χωρίς να χρειάζεται να πηδήξουν τα κάγκελα για να μπουν όπως γίνεται τώρα- αλλά και εκεί οι γονείς, οι παππούδες και οι γιαγιάδες να συναντώνται και να επικοινωνούν.

Οι δράσεις διακρίνονται σε 4 βασικές κατηγορίες:

-Εκπαίδευση

-Πολιτισμός

-Αθλητισμός

-Ψυχαγωγία

Η ομάδα διαχείρισης μπορεί να προτείνει και νέες θεματικές -ακόμη και αν δεν υπάρχει ζήτηση- ώστε να σφυγμομετρήσει το τοπικό κοινό. Κάποιοι φορείς μπορεί να έχουν διάθεση να πειραματιστούν, υλοποιώντας πρωτοποριακές και καινοτόμες δράσεις. Παράλληλα θα αναπτύσσονται συνέργειες μεταξύ των φορέων, που με τη σειρά τους μπορεί να γεννήσουν νέες ιδέες για δράσεις. Μέσα από ανάλογες δράσεις καλλιέργειας δεξιοτήτων των κατοίκων με ποικίλες δραστηριότητες μπορεί να αναδειχτούν νέα ταλέντα και να ανοίξουν νέοι δρόμοι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα από αντίστοιχο πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων*  είναι οι ενήλικες που μέσα από σεμινάρια βιώσιμης κοινωνικής επιχειρηματικότητας, ξεκίνησαν να φτιάξουν τη δική τους επιχείρηση.

Για τη διαμόρφωση του προγράμματος δράσεων θα πρέπει να γίνει ένα ανοιχτό κάλεσμα στους φορείς και στους πολίτες, ενεργό όλο το χρόνο έτσι ώστε το πρόγραμμα να εμπλουτίζεται συνεχώς. Μπορεί επίσης να δημιουργηθεί και μία ηλεκτρονική πλατφόρμα ώστε εύκολα ο κάθε ενδιαφερόμενος να καταθέτει την πρότασή του.

Μέσα από το πρόγραμμα αυτό μπορεί να προκύψουν σημαντικές συνεργασίες όπως με το μουσείο ή την βιβλιοθήκη της πόλης ή ακόμη και με οργανισμούς και φορείς εκτός πόλης. Κάποιες από τις δράσεις που έχουν γίνει με επιτυχία σε αντίστοιχο πρόγραμμα είναι:

-εργαστήρια ρομποτικής,

-εργαστήρια μαγειρικής,

-εργαστήρια φωτογραφίας,

-εργαστήρια κηπουρικής,

-αθλήματα στην αυλή,

-σεμινάρια πρώτων βοηθειών,

--θεατρικό παιγνίδι,

-αστροπαρατήρηση,

-κηπουρική,

-ορχήστρα κρουστών από ανακυκλώσιμα υλικά.

Σημαντικό στοιχείο είναι η συμμετοχή όλων των ηλικιακών ομάδων. Παρόλο που τα παιδιά παραμένουν οι κυρίως ωφελούμενοι του προγράμματος, αποτελεί προστιθέμενη αξία στην εδραίωση του η προσφορά δράσεων για όλες τις ηλικίες και για ολόκληρη την οικογένεια, είτε σε κοινές δράσεις είτε σε παράλληλες την ίδια ώρα.

Το μεγάλο στοίχημα: η αλλαγή της σχέσης του σχολείου με τη γειτονιά.

Πολλαπλασιαστικά οφέλη.

Το πρόγραμμα ''Ανοιχτά Σχολεία'' έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη. Τα παιδιά βλέπουν αλλιώς το σχολείο. Ως ένα χώρο που παραμένει δικός τους και μετά το μάθημα και που μπορούν να βρίσκονται μεταξύ τους και να παίζουν με ασφάλεια και μετά το μάθημα. Υπάρχουν παραδείγματα όπου παιδιά έμαθαν ποδήλατο για πρώτη φορά στο χώρο του σχολείου. Οι γονείς βρίσκουν ένα χώρο συνάντησης όπου μπορούν να διοργανώσουν και διάφορες εκδηλώσεις. Το σχολείο γίνεται το επίκεντρο της γειτονιάς, ανοιχτό σε όλους, σε όλες τις ηλικίες και σε όλα τα ενδιαφέροντα, ένας χώρος όπου προάγεται η συνεργασία και η συνύπαρξη με τον διπλανό.

Σε πόλεις όπως και η δικιά μας όπου δεν έχουν συμπεριληφθεί στον αστικό σχεδιασμό δημόσιοι χώροι για τα παιδιά -τουλάχιστον αρκετοί- το ασφαλές σχολικό προαύλιο μπορεί μέσω του προγράμματος να αξιοποιηθεί και να γίνει χώρος ελεύθερου ή οργανωμένου παιγνιδιού και σημαντικών δράσεων της κοινότητας.

* Η Αθήνα ανήκει από το 2016 στο Παγκόσμιο Δίκτυο των Πόλεων που Μαθαίνουν (Learning Cities ) της UNESCO και έχοντας θέσει τη Διά Βίου Μάθηση ως έναν από τους κύριους τομείς δραστηριοποίησής του, υλοποεί μία ευρεία γκάμα δράσεων όπως το πρόγραμμα ''Ανοιχτά Σχολεία''.

Βιβλιογραφία

Γ. Μπαγάκης, Δ. Δεληγιάννης, Γ. Κουλαουζίδης, Μ.Ηλιοπούλου, Πόλεις που Μαθαίνουν, 2019